Martin Cnossen Merk Fryslân: een bubbel die ongezond snel groeide

HEEG (NL) – Twee jaar na het drama rond Zeilscholen.nl wil Friesland het zeilmekka van de wereld worden. Dit kopt journalist Alexander Hendriks (geen familie van Albert Hendriks) van Z24, een populaire site met zakennieuws en ondernemerstools.

Marketingformules Boat Charter Holland en Friese Meren

WOLVEGA (NL)  – Ondernemingen die aangesloten zijn bij de marketingformules Boat Charter Holland en Friese Meren, en recht hebben op een A4 foldervak in het Friesland Holland Infocenter op Boot Düsseldorf, wordt gevraagd hun folders en brochures uiterlijk dinsdag 19 januari 2016 af te leveren bij het bureau voor toerisme Friesland Holland, Hoofdstraat West 38, 8471 HV Wolvega.

Mijn laatste bijdrage dateert alweer van medio april. Sommigen zullen zich afgevraagd hebben of Nexus er de brui aan gegeven heeft. Neen dus maar ik heb wel even de tijd voor mijzelf en mijn gezin genomen. Ik heb tientallen jaren geschreven voor verschillende websites, heb talloze interviews gedaan in Nederland en België, radio gemaakt etc. Het was even tijd om pas op de plaats te maken. Het werd langdradig om weer eens te moeten schrijven over dezelfde situaties in steeds weer andere landen met steeds weer dezelfde artiesten in een andere arena. Noodzakelijk ja, leuk om te doen, neen. Bovendien is in de tussentijd in principe weinig gebeurd dat echt noemenswaardig was. Het westen geeft nog steeds af op alles en iedereen die de westerse doctrine niet willen volgen en de media, nou ja, dat hebben jullie zelf ook kunnen volgen.

Eneco en PKO VC investeren in Fusebox, een pionier op het gebied van software waarmee de vraag naar energie wordt beïnvloed. Fusebox heeft €2,5 miljoen startkapitaal aangetrokken in een financieringsronde met Eneco als grootste investeerder.

Fusebox is een Ests bedrijf gericht op groene technologie en heeft als missie het faciliteren van een duurzame en betaalbare energietransitie. De kernactiviteit is het leveren van aanvullende diensten zoals volledig geautomatiseerde Software as a Service (SaaS) waarmee de energievraag van zakelijke klanten wordt beïnvloed. Met de toename van weersafhankelijke zonne- en windenergie wordt het in evenwicht brengen van de vraag en de opwekking van energie steeds belangrijker. Middels de actieve besturing van elektrische apparaten en energie-opslagsystemen bij zakelijke klanten ondersteunt de software van Fusebox het creëren van flexibiliteit op het elektriciteitsnet. De software van Fusebox helpt om hoge prijzen tijdens piekuren te vermijden, hun CO₂ uitstoot te verlagen en passief inkomen te genereren door hun ‘flexibiliteit’ aan te bieden aan het net.

De software is al in gebruik op verschillende plekken en voor diverse toepassingen zoals batterijen, bedrijventerreinen, koelhuizen, EV-laders, kantoorgebouwen, waterzuiveringsinstallaties, verwarmingssystemen en hernieuwbare energiebronnen. Fusebox is reeds actief in Estland, Letland en Finland en wil de Scandinavische markt gaan betreden.

"We zijn erg trots op onze recente investering in Fusebox,” aldus Robert Blom, Investment Director bij Eneco Ventures. “We zijn onder de indruk van wat dit bedrijf heeft gepresteerd en willen ze graag helpen bij het betreden van Eneco’s kernmarkten. Het beïnvloeden van de vraag is een belangrijk hulpmiddel om te voorkomen dat het net dichtslibt en ruimte te maken voor de overstap naar duurzaam geproduceerde energie. Dat betekent dat Fusebox zal bijdragen aan het behalen van de doelen die deel uitmaken van de ambitie in ons One Planet plan om uiterlijk in 2035 klimaatneutraal te zijn.”

“We zijn zeer verheugd om Eneco aan boord te hebben aangezien de missie en de visie van onze bedrijven ten aanzien van een groenere toekomst overeen komen,” stelt Tarvo Õng, oprichter en CEO van Fusebox. “Het plan is om de investering en de nieuwe samenwerkingsmogelijkheden te gebruiken om ons team te laten groeien en om de West-Europese markt te betreden als een white label SaaS-oplossing.”

25 januari 2023 –  Cliënten en naasten vragen om bredere kijk naar leven en herstel in onderzoek naar mentale gezondheid.  Om mensen met psychische klachten beter te kunnen helpen, is wetenschap onderzoek noodzakelijk. Veel wetenschappelijk onderzoek naar psychische aandoeningen wordt al gedaan. Maar deze onderzoeken kunnen nóg beter afgestemd worden op de wensen van cliënten...

Het bericht Nieuwe MIND Kennisagenda gepubliceerd verscheen eerst op .

Bitcoin kan uw managementstrategie stimuleren voor uitstekende en meer veerkrachtige resultaten. In dit artikel wordt het onderwerp in detail uitgelegd

The post Helpt Bitcoin bij bedrijfsvoering? appeared first on Marketupdate.

Het toevoegen van Bitcoin als betalingsoptie kan uw bedrijf enorm ten goede komen. Dit stuk belicht alles wat u moet

The post Hoe kan mijn bedrijf Bitcoin accepteren? appeared first on Marketupdate.

Als ZZP’er is het belangrijk om je zakelijke en privéfinanciën gescheiden te houden. Dit kan door het openen van een

The post Waar let je op bij het openen van een zakelijke rekening als ZZP’er? appeared first on Marketupdate.

Er is een kans dat u weinig of zelfs geen pensioen opbouwt. Wanneer dit het geval is, ontstaat er een

The post Pensioen opbouwen: alles over jaarruimte appeared first on Marketupdate.

Na het turbulente cryptojaar 2022 is het tijd voor een vers jaar met een verse blik in de wereld van

The post Crypto handelen in 2023: dit is wat je moet weten appeared first on Marketupdate.

Het fonds zal investeren in innovatieve Web3 bedrijven die echte problemen oplossen met behulp van blockchain technologie. Abu Dhabi, 11

The post Venom Foundation in samenwerking met Iceberg Capital lanceert $1 miljard Venom Ventures Fund appeared first on Marketupdate.

Dubai, UAE – 9 januari 2023 – Flare, de blockchain voor het bouwen van toepassingen die gebruik maken van gegevens

The post Laag 1 Oracle Netwerk, Flare lanceert appeared first on Marketupdate.

Wil je extra geld verdienen in je vrije tijd of vanuit huis? Heb je geprobeerd een nieuwe manier te vinden

The post Online bijverdienen, hoe kun je dat het beste doen? appeared first on Marketupdate.

Stel je jezelf wel eens de eeuwenoude vraag: “Iphone of Android?” Hoewel er geen duidelijk antwoord op deze vraag is,

The post Waarom Iphones zo veel populairder zijn dan android toestellen appeared first on Marketupdate.

Bitcoin kopen met Skrill Bitcoin kun je niet kopen met Skrill. Bitcoin kopen doe je namelijk bij een crypto exchange.

The post Bitcoin kopen met Skrill appeared first on Marketupdate.

Voor het eerst sinds 2008 heeft KPN zijn jaaromzet zien stijgen. In 2022 kwam er 5,3 miljard binnen, 1,4 procent meer dan een jaar eerder.

De afgelopen jaren daalde keer op keer de omzet bij KPN. Dat kwam onder meer doordat buitenlandse dochterondernemingen werden verkocht, er meer concurrentie kwam op de markt voor mobiel bellen en zakelijke klanten op kosten gingen besparen.

In 2022 kwam daar een eind aan. Vooral aan zakelijke klanten werd meer verdiend, ruim 2 procent. Ook kwam er meer geld binnen van mobiele abonnementen, waarvan de prijzen in oktober werden verhoogd. De inkomsten van vast internet namen wel af.

De nettowinst daalde met 40 procent naar 766 miljoen euro. Een jaar eerder viel de winst hoger uit vanwege een eenmalige boekwinst.

Kleiner bedrijf

KPN is in omvang een totaal ander bedrijf dan in 2008, de vorige keer dat de omzet groeide. Toen was de omzet meer dan 10 miljard, bijna het dubbele van nu. Er waren meer dan 35.000 voltijdsbanen bij het bedrijf. Inmiddels zijn dat er iets minder dan 10.000.

De hoogste baas van het bedrijf, Joost Farwerck, mikt ook in 2023 op groei. Hij wijst erop dat de omstandigheden moeilijk zijn, met gestegen energiekosten en hogere lonen. KPN verhoogt de lonen van het personeel dit jaar met 5 tot 7,4 procent, afhankelijk van de salarisschaal.

Hogere prijzen

Doorgaans verhoogt het bedrijf op 1 juli de prijzen voor consumenten van vast internet. Daarbij werd in voorgaande jaren het inflatiecijfer dat het Centraal Bureau voor de Statistiek berekent als uitgangspunt genomen.

Als KPN dat cijfer dit jaar volgt, komt er een prijsverhoging van zo'n 10 procent. Volgens bestuursvoorzitter Joost Farwerck zal het waarschijnlijk zo'n vaart niet lopen. "We willen het in het redelijke houden. We nemen in het tweede kwartaal een weloverwogen besluit. 10 procent klinkt voor mij op dit moment erg hoog in de oren."

Deze maand verhoogde T-Mobile de prijzen met 8,6 procent. In oktober verhoogde KPN de prijzen voor mobiele klanten met 5,8 procent.

De Tweede Kamer vindt dat scholen niet te vaak nieuwe modellen rekenmachines verplicht moeten stellen. De Kamerleden Peters (CDA) en Kwint (SP) dienden daarover vandaag in de Tweede Kamer een motie in. Die kan rekenen op steun van een ruime Kamermeerderheid.

Met enige regelmaat worden nieuwe machines op de markt gebracht, met nieuwe functies. Volgens Peters en Kwint schrijven scholen hun leerlingen vaak voor die nieuwe apparaten te gebruiken, terwijl dat helemaal niet noodzakelijk is. Doordat er steeds nieuwe exemplaren moeten worden gekocht, kunnen de rekenmachines niet door meerdere kinderen uit één gezin worden gebruikt en dat jaagt ouders onnodig op kosten, vinden ze.

De rekenmachines die nu worden geadviseerd voor gebruik op de middelbare school kosten vaak ten minste 100 euro.

'Eisen voor langere tijd vaststellen'

De Kamerleden willen dat het kabinet de eisen die aan rekenmachines worden gesteld voor een langere periode vaststelt. Verder moet het kabinet er bij het College voor Toetsen en Examens op aandringen dat rekenmachines die voldoen aan de eisen op alle scholen door alle leerlingen mogen worden gebruikt.

Volgens Peters voldoen rekenmachines van jaren geleden nog goed en moeten fabrieken "niet onnodig worden gesponsord". De oproep van CDA en SP wordt in elk geval gesteund door VVD, D66, GroenLinks en Partij voor de Dieren.

Boze vader

Het protest tegen de steeds veranderende rekenmachines werd anderhalf jaar geleden aangezwengeld door Arjen van Gijssel uit Ruurlo. Toen hij voor de vierde keer een nieuwe calculator voor zijn schoolgaande kinderen moest aanschaffen, was de maat voor hem vol. Hij schreef een brief aan de Tweede Kamer.

De boze vader, inmiddels CDA-wethouder in Berkelland, is blij dat zijn actie nu tot de motie heeft geleid. "De aanhouder wint", zegt hij tevreden. "Wat ik hier mooi aan vind is dat je ziet dat het een mooi voorbeeld is van democratie van onderop. Dat als je je als inwoner ergens druk over maakt, je daar iets aan kan doen. Het is fantastisch dat kinderen goed rekenonderwijs krijgen, maar het gaat hierbij ook om de toegankelijkheid van het onderwijs. Ouders worden nog steeds op kosten gejaagd."

Minister Wiersma voor Primair en Voortgezet Onderwijs zei in de Tweede Kamer dat hij het verzoek van CDA en SP kan volgen. Ook hij wil ouders niet onnodig op kosten jagen en hij vindt dat scholen rekenmachines zo lang mogelijk moeten blijven toestaan.

De Ierse datawaakhond DPC heeft Meta twee boetes opgelegd van in totaal 390 miljoen euro, vanwege privacyschendingen bij Facebook en Instagram. Het was volgens de toezichthouder voor gebruikers niet duidelijk wat er precies met hun data gebeurde.

Twee klagers vonden dat gebruikers gedwongen werden de nieuwe voorwaarden van Instagram en Facebook te accepteren, omdat ze anders de platforms niet meer konden gebruiken. Dat is tegen de privacyregels van de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG).

Die regels eisen dat een bedrijf geïnformeerde toestemming vraagt aan een gebruiker voordat het bedrijf zijn of haar data mag gebruiken voor gepersonaliseerde advertenties. Meta wijst naar een andere privacyregel, die voorschrijft dat je geen toestemming hoeft te vragen als bepaald gebruik van data noodzakelijk is voor een dienst.

Pizza bestellen

"Het is te vergelijken met als je een pizza thuis bestelt: de pizzeria hoeft geen toestemming te vragen voor het gebruik van je adresgegevens om het eten af te leveren", zegt Frederik Zuiderveen Borgesius, hoogleraar ICT & Recht aan de Radboud Universiteit. "Meta redeneerde volgens diezelfde lijn: we hoeven geen toestemming te vragen, want gepersonaliseerde advertenties zijn strikt noodzakelijk voor onze dienst."

Maar door die redenering is nu een streep gezet door de toezichthouder. Facebook krijgt daardoor een boete van 210 miljoen euro en Instagram van 180 miljoen euro.

Hoger beroep

Het bedrijf van Mark Zuckerberg krijgt daarnaast drie maanden de tijd om wel aan de voorwaarden te voldoen. Meta laat in een reactie weten het oneens te zijn met de boete, omdat het bedrijf vindt dat het wel de regels volgt. Het gaat daarom in hoger beroep.

Meta heeft, net als veel andere grote techbedrijven, een kantoor in Ierland vanwege het gunstige belastingstelsel. Om die reden handhaaft de toezichthouder daar de Europese privacyregels. Het is de vijfde keer dat Meta een boete krijgt van de Ierse waakhond.

Personeel van ByteDance, het Chinese moederbedrijf van de populaire video-app TikTok, heeft afgelopen zomer op een ongepaste wijze toegang gekregen tot de data van Amerikaanse TikTok-gebruikers, onder wie twee journalisten. Dat blijkt uit een intern onderzoek van het bedrijf, melden Amerikaanse media.

ByteDance heeft vier medewerkers ontslagen. Twee van hen werkten vanuit China en twee vanuit de Verenigde Staten.

De journalisten van zakenblad Forbes werden sinds afgelopen zomer bespioneerd en er werd gekeken of ze zich fysiek in de buurt van personeel van ByteDance bevonden. De medewerkers hadden onder meer toegang tot de IP-adressen en gebruikersdata van de journalisten.

Onderzoek naar lek

De medewerkers kregen die data in handen toen ze onderzoek deden naar een mogelijk lek vanuit ByteDance richting journalisten. Er zouden interne gesprekken en zakelijke documenten met de pers gedeeld zijn.

Forbes publiceerde meerdere artikelen over de vraag of TikTok gevoelige data van gebruikers deelt met de Chinese overheid. Daarop werd het onderzoek naar lekken ingesteld. De oorzaak van het lek kwam overigens niet naar boven, meldt The New York Times.

Volgens het zakenblad waren nog twee van hun journalisten doelwit van ByteDance. Het techbedrijf zegt dat dat niet in het eigen onderzoek naar boven is gekomen. Het bedrijf gaat de ruwe data nogmaals analyseren om te bepalen of die beschuldiging klopt.

'Data in handen Chinese overheid'

De onthullingen komen op een moment van groeiende bezorgdheid in de Amerikaanse politiek over de privacy- en veiligheidsrisico's voor TikTok-gebruikers. Naar schatting 100 miljoen Amerikanen maken gebruik van de populaire app.

TikTok is volgens Amerikaanse veiligheidsfunctionarissen te nauw verbonden met het Chinese moederbedrijf. Daarmee komt gevoelige informatie volgens hen in handen van de Chinese overheid, iets wat Peking met klem ontkent.

De Amerikaanse Senaat stemde vorige week nog in met een wetsvoorstel dat federale werknemers verbiedt om TikTok te gebruiken op overheidsapparaten.

De app werkt al maanden aan een overeenkomst met de regering in de VS waardoor het bedrijf de data van Amerikaanse gebruikers helemaal in de VS zou houden. Dat zou onder meer moeten gebeuren door Amerikaanse gegevens op te slaan op servers in de Verenigde Staten.

Begin deze maand voerde TikTok een wijziging in het privacybeleid door voor Europese gebruikers. Hierdoor kunnen onder meer Chinese medewerkers toegang krijgen tot data van Europese gebruikers, volgens experts is dat in strijd met de privacywet.

In een grote loods aan de rand van Ede zitten een paar mannen aan kantoortafels. Op hun bureaublad staan meerdere laptops. Een van de mannen draait een laptop ondersteboven, pakt een boormachine en begint op het apparaat in te boren. Losgeraakte schroefjes gooit de man behendig in een klein doosje. Met een ferme ruk trekt hij het beeldscherm los en knipt met een tang een laatste snoertje door. Zijn buurman heeft inmiddels ook een boormachine erbij gepakt.

Op deze sorteer- en demonteerlocatie van Stichting OPEN komen elke dag meerdere containers binnen met bij elkaar 7.600 kilo aan afgedankte huishoudelijke elektronica van inleverpunten zoals de Milieustraat. De verwerking ervan wordt betaald door de producenten zelf. Stichting OPEN – Organisatie Producentenverantwoordelijkheid E-waste Nederland – heeft 22 van dit soort locaties in het land en stuurt een factuur naar 3500 producenten en importeurs die de apparatuur op de markt brengen. Zij dragen al decennia de verantwoordelijkheid voor het afval van hun elektronische producten.

Dat zijn lang niet alleen laptops. ‘Eigenlijk alles met een batterij of stekker,’ zegt Kees van der Heijde, vandaag bedrijfsleider in de loods. Tientallen medewerkers, dikwijls aan het werk via een reïntegratieproject, werken in vier verschillende hallen. De binnenkomsthal is voor de eerste sortering. Er is een laatje met brandmelders, een bak met routers, een bak met kruimeldieven en een grote bak met alleen maar snoeren. ‘Die zijn heel goed te recyclen,’ zegt Van der Heijde. ‘Met een machinale kabelstripper haal je het plastic eraf. Dan blijft er koper over en dat kun je heel zuiver doorgeven aan de volgende verwerker.’

Dat is minder makkelijk bij ingewikkelde of op afstand bestuurbare apparaten. Producten met batterijen worden in de loods in Ede bijvoorbeeld meteen apart gezet. ‘Dat is om te voorkomen dat de batterijen schade aanrichten verderop in de verwerkingsketen,’ zegt Van der Heijde. ‘Er zit altijd nog een stukje lading in batterijen en dat geeft brandgevaar. Maar een batterij heeft ook weer hele andere grondstoffen dan andere elektronica. Door goed te sorteren kun je grondstoffen optimaal recyclen.’

Slimme apparaten

In een volgende hal gaat Van der Heijde met zijn hand door een bak vol printplaten: de groen, zilver, goud oplichtende plaatjes die in elke laptop en smartphone zitten, en inmiddels ook in allerlei ‘slimme’ apparaten.

Van der Heijde houdt twee printplaten omhoog, de een bijna twee keer zo groot als de ander. Juist de kleinste is het meeste waard. ‘Wat je in een laptop stopt, wordt steeds kleiner. Daar is meer rekenkracht voor nodig en dat kan alleen met waardevolle metalen,’ legt hij uit. ‘Goud laat bijvoorbeeld geruisloos een nul door van het ene naar het andere punt. Met koper gaat dat minder goed. Daar zit altijd een beetje ruis op de lijn.’ Hij kantelt de printplaat in het licht en wijst op de glimmende streepjes en puntjes. ‘Zie je ze oplichten? Waar de contactpunten met elkaar verbonden zijn, zit vaak een heel dun laagje goud. Dat is om de connectie zo goed mogelijk te maken.’

Voor elke soort aardmetaal geldt dat we er maar beter voorzichtig mee om kunnen springen, want het delven ervan is lastig.

Zo bevatten veel elektrische apparaten minieme hoeveelheden zeldzame aardmetalen, zoals neodymium in magneten en andere zogeheten kritieke metalen (grondstoffen die essentieel zijn voor de economie, maar slechts beperkt voorhanden zijn) als nikkel, lithium en kobalt in batterijen. Er zijn er een hele hoop te vinden in elektronica, met verschillende gebruiksaanwijzingen. Voor elke soort geldt dat we er maar beter voorzichtig mee om kunnen springen, want het delven ervan is lastig.

Batterij-ificatie

En we lijken er steeds méér van nodig te hebben, als je zo om je heen kijkt in de loods in Ede. In een bak liggen grote knuffelberen. ‘Tja,’ zucht Jan Vlak, directeur van Stichting OPEN. ‘Die horen er nu ook bij.’ De batterijtjes, sensors of luidsprekers zijn niet zo makkelijk uit het textiel te verwijderen. Vlak: ‘Je hebt nu ook kleding met trackers voor het hardlopen. Of incontinentieluiers met een sensor. Qua preventie in de zorg is het natuurlijk fantastisch, maar voor ons is het een drama. Dan is het opeens geen luier meer, maar een elektrisch apparaat. Daar hebben we nog geen oplossing voor bedacht.’

Er zijn ook flink wat meer zeldzame aardmetalen in omloop door wat Vlak de ‘batterij-ificatie’ van de samenleving noemt. ‘Van alles wordt een snoer afgehaald. Dan heb je weer een printplaat nodig om iets op afstand te besturen.’

Om al die printplaten goed te verwerken, stuurt Stichting OPEN de handmatig gedemonteerde onderdelen door naar geavanceerde recyclers. Die weten onder hoge temperaturen de verschillende metalen van elkaar los te smelten. Daarbij is het wel steeds kiezen wélk metaal. ‘Voor goud, palladium en een aantal edele metalen gebruik je lood als binder. Maar andere metalen lossen juist op in lood,’ zegt Vlak. Toch is hij tevreden over het recyclingpercentage. ‘Van elke honderd kilo aan elektrische apparaten die we binnenkrijgen, weten we tachtig kilo te recyclen. De overige twintig procent gaat naar wat we noemen “nuttige toepassing”: verbranden met een hoogenergetisch rendement.’

R-ladder

De verbrandingsoven dus. Daarmee win je inderdaad energie terug. Dat geldt nog net als ‘circulair’, maar het is wel de allerlaatste optie in het rijtje R’en van de R-ladder, een model dat veel gebruikt wordt als het gaat om het sluiten van kringlopen. Onderaan die ladder bungelt de R van Recover, het terugwinnen van energie. Daar vlak boven staat de R van Recycling, waar de loods in Ede zich vooral mee bezighoudt. Daarboven staan nog meer R’en zoals Repair (repareer), Reduce (verminder) en – de beste optie – Refuse (weiger). Die zetten meer zoden aan de dijk als het gaat om een circulaire economie. Met minder afval hoeven we immers ook minder te recyclen.

In 2050 wil de Nederlandse overheid een circulaire economie hebben. Ook zeldzame aardmetalen moeten dan een gesloten kringloop vormen.

De Nederlandse overheid wil in 2050 een circulaire economie hebben. Dat betekent dat niets meer als afval wordt bestempeld en we geen nieuwe grondstoffen meer nodig hebben. Ook zeldzame aardmetalen moeten dan een gesloten kringloop vormen.

Niet genoeg beschikbaar

‘Die cirkel sluit je niet alleen door je op recycling te richten,’ zegt Joris Bouwens van onderzoek- en adviesbureau Metabolic. Hij zit in een kantoor vol planten in Amsterdam-Noord. Om hem heen zitten twintigers en dertigers na te denken over slimmere systemen om de aarde leefbaar te houden. Dat doen ze in opdracht van onder meer overheden en bedrijven. Het sluiten van kringlopen is een belangrijk onderdeel. Daarbij hoort recycling, maar het is ook essentieel dat de cirkel niet groter wordt en we dus niet méér elektronica nodig hebben, legt Bouwens uit. ‘Je moet uiteindelijk alles wat je nieuw wilt maken kunnen faciliteren met wat er al in omloop is. Je mag geen inflow hebben. Anders is de cirkel niet gesloten.’

De elektronicacirkel niet groter maken is lastig voor te stellen in de huidige maatschappij. ‘We hebben laatst met verschillende publieke en private organisaties de materiaalafhankelijkheid van de Nederlandse energietransitie in kaart gebracht,’ zegt Bouwens. ‘Dan heb je het bijvoorbeeld over neodymium dat nodig is voor de magneten in elektrische auto’s en windmolens. En kobalt en nikkel voor accu’s om energie op te slaan, noodzakelijk als je afhankelijk bent van wind en zon. Als je de energie-ambities van Nederland allemaal goed doorrekent, kom je erachter dat we van veel materialen gewoon niet genoeg beschikbaar hebben.’

Mijnen

De verschillende aardmetalen in dit soort grote machines en in huishoudelijke apparaten zijn namelijk schaars. Ook al is dat een rekbaar begrip. Bouwens: ‘De zeldzame of kritieke aardmetalen zijn, in tegenstelling tot wat de naam suggereert, niet per se zeldzaam. Ze komen eigenlijk over de hele wereld voor. Alleen de concentratie waarin ze voorkomen, maakt het heel moeilijk ze uit de grond te halen. Dat vergt investeringen in materiaal en energie die niet opwegen tegen de lage opbrengsten van het product.’

‘De Chinese mijnen zijn zo impactvol – uit duurzaamheidsoverwegingen en op sociaal vlak – dat we die eigenlijk niet kunnen opzetten volgens de Europese standaarden.’

Het delven gebeurt nu veruit het meest in China. Bij sommige aardmetalen komt meer dan negentig procent uit China. ‘Onder meer door de oorlog in Oekraïne wordt er binnen Europa ook steeds meer nagedacht over hoe we zelf die grondstoffen uit de grond kunnen halen,’ zegt Bouwens. ‘Maar die mijnen zijn zo impactvol – uit duurzaamheidsoverwegingen en op sociaal vlak – dat we die eigenlijk niet kunnen opzetten volgens de Europese standaarden. Zo’n mijn heb je bovendien niet binnen een paar jaar gebouwd.’

Schaarste

Ondertussen wordt onze drang naar meer huishoudelijke elektronica er ook niet minder op. ‘We leven in een consumptiemaatschappij. Dat is simpelweg geen houdbare economie. Zeker niet naarmate een groter deel van de wereldbevolking boven een bepaald welvaartsniveau wordt getild.’ Bouwens verwacht op korte termijn al problemen door tekorten aan grondstoffen. Daar merken we nu nog weinig van. Een verouderde smartphone – waar volgens Bouwens een ‘enorme rijkdom aan materialen’ in zit – gooien veel mensen zonder problemen weg of ze leggen hem werkloos in een la. Na twee jaar dienst heeft een telefoon zijn aankoopwaarde meestal wel teruggeleverd. Maar dan zit er dus eigenlijk nog heel veel waarde in. Hoe kan het dat we dat als consument niet merken? ‘We zien het nu inderdaad nog niet terug in de prijs van materialen en producten,’ zegt Bouwens. ‘Maar dat zal het komende decennium wel veranderen, als vraag- en aanbodprincipes gaan gelden. De schaarste aan materialen is onontkoombaar.’

Goedkope energie

Wat bovendien meespeelt bij de productprijzen, is de prijs van energie, nodig om grondstoffen te delven en verwerken. ‘Die is relatief laag omdat we toegang hebben tot fossiele brandstoffen,’ zegt Bouwens. ‘Zelfs nu de energieprijs hoog is door de oorlog in Oekraïne, hebben we eigenlijk nog steeds hele goedkope energie. De energie in een vat olie – van zo’n tachtig dollar – staat ongeveer gelijk aan de hoeveelheid arbeid die een mens in vijf jaar tijd kan verzetten. Dat maakt het mogelijk om hele hoogwaardige producten te maken en tegen relatief lage kosten op de markt te brengen.’

Om zuiniger met die materialen om te springen, moeten we volgens Bouwens met alle R’en op de R-ladder aan de slag. En dan vooral met de bovenste R’en, die ervoor zorgen dat we niet nog meer elektronica nodig hebben. De deeleconomie kan daar volgens Bouwens een grote rol in spelen. ‘Met deelauto’s kan de totale vloot naar beneden en heb je minder accu’s nodig.’

‘In de ontwerpfase van een apparaat moet al worden nagedacht over welke materialen je er uiteindelijk weer uit wilt halen. Dat maakt het makkelijker om daar een businesscase van te maken.’

Wat ook zou helpen, is herontwerp van producten. ‘Apparaten zijn niet gemaakt om uit elkaar te halen. Neem bijvoorbeeld weer de smartphone. Die materialen zitten allemaal aan elkaar gelijmd of het zit in legeringen waar metalen moeilijk uit terug te winnen zijn. In de ontwerpfase van het product moet al worden nagedacht over welke materialen je er aan het einde van de levensduur weer uit wilt halen. Dat maakt het makkelijker voor een andere organisatie om daar een businesscase van te maken.’

Er wordt in de EU al gesproken over een verplicht digitaal paspoort voor producten. Daarin moet komen te staan wat erin zit en hoe je dat er weer uit kunt halen. Metabolic heeft samen met de World Business Council Sustainable Development voor verschillende sectoren onderzocht wat er precies voor data in het paspoort zouden moeten komen. Meer transparantie dus, maar dat is lastig. Bouwens: ‘Apple of een andere telefoonproducent levert vaak alleen maar een ontwerp aan. Het daadwerkelijk in elkaar zetten van het apparaat – en dus ook het bestellen van al die minutieuze onderdeeltjes – wordt uitbesteed aan een andere partij. Die partij koopt zijn materialen vaak ook weer in bij een heel leger aan gespecialiseerde kleinere bedrijven. Al deze bedrijven vallen vaak ook nog buiten de jurisdictie van Nederland of de EU.’

Afvalberg afstruinen

Toen Marcel Peters uit Waalwijk zijn tweede dochter kreeg, knikte de chirurg die haar ter wereld bracht hem bemoedigend toe. ‘Gefeliciteerd, meneer Peters. Uw dochter heeft een levensverwachting van 120 jaar.’

Peters schrok er een beetje van. Hij had net die dag ervoor bij zijn werkgever Essent een workshop gevolgd over de circulaire economie. ‘De meeste materialen die wij gebruikten, zouden over vijftig jaar al op zijn,’ zegt Peters. ‘Als we dus zouden doorgaan zoals we toen deden, moesten mijn kinderen over vijftig jaar de afvalberg afstruinen. Dat vond ik niks.’

Hij begon na te denken over een systeem om wasmachines op een andere manier aan de man te brengen, want het kón duidelijk anders. ‘Als je in de jaren zeventig een wasmachine kocht, ging die zo twintig tot vijfentwintig jaar mee. Nu is de gemiddelde wasmachine die je koopt, binnen vijf jaar helemaal afgeschreven.’

Helemaal afgeschreven betekent overigens niet ‘kapot’. ‘Dat is zo’n relatief begrip,’ zegt Peters. ‘Materialen gaan niet kapot. Het is alleen de samenstelling die op een gegeven moment niet meer functioneert of niet meer datgene doet wat de consument wenst.’ En die wenst nogal wat. ‘Elke vijf jaar is een nieuwe wasmachine bijvoorbeeld weer net wat energiezuiniger of zit er een deurtje ín het deurtje waar je nog een vergeten sok in kunt gooien. Als de buurvrouw dat heeft, denkt de gemiddelde consument: dat wil ik ook wel.’

Peters bedacht een abonnementsmodel voor wasmachines en mocht er bij duurzame startupaccelerator Rockstart mee aan de slag in Amsterdam. Acht jaar later verhuurt Bundles wasmachines, drogers, vaatwassers en koffiezetapparaten. Als er iets kapot is, wordt het gerepareerd of krijgt de gebruiker een andere machine. De wasmachines zijn allemaal van Miele, want die gaan lang mee en dát is vooral Peters bedoeling.

Zo lang mogelijk mee

Qua energieverbruik is het inmiddels misschien wel handig om een apparaat uit de vorige eeuw te vervangen, maar verder wil Peters apparaten vooral zo lang mogelijk blijven gebruiken. ‘Er is ook een enorme hoeveelheid energie nodig om materialen straks van de afvalberg te halen. En hoeveel energie een wasmachine verbruikt, hangt ook erg af van welk programma je kiest en hoeveel wasmiddel je erin stopt.’

Klanten van Bundles krijgen persoonlijke adviezen over hoe ze hun machines zuiniger kunnen laten draaien. Persoonlijk, want Bundles kan het gebruik van elke machine op afstand aflezen. Machines krijgen ook software-updates met zuinigere programma’s. Alles om de machines zo goed en zo lang mogelijk mee te laten draaien.

‘Materiaal moet niet stilstaan. Een apparaat is het meest economisch rendabel als het 24/7 draait. Een vrachtwagen wordt om diezelfde reden ook door meerdere chauffeurs gereden.’

‘Dat is wat ons betreft het product-as-a-service-model,’ zegt Peters. Dat is anders dan het klassieke verhuren. ‘De eerste kleurentelevisies werden ook verhuurd, omdat mensen de aanschaf daarvan niet konden betalen. In vijf jaar tijd betaalden ze zo’n tv drie keer, maar dat vonden ze niet erg. Als het huurcontract was afgelopen, kregen ze een nieuwe en werd het oude apparaat weggegooid.’

Bundles maakt teruggekomen apparaten juist schoon en zet ze weer ergens anders neer. Peters wil dat de machines tijdens hun levensduur zoveel mogelijk ‘waarde’ toevoegen. ‘Materiaal moet niet stilstaan. Het is niet de bedoeling dat het in een la ligt, of op een afvalberg of op een andere manier niet meer wordt gebruikt. In grote fabrieken is het al tientallen jaren normaal om naar die inzetbaarheid te kijken. Een apparaat is het meest economisch rendabel als het 24/7 draait. Een vrachtwagen wordt om diezelfde reden ook door meerdere chauffeurs gereden.’

Nieuw ontwerp

Klanten van Bundles zijn tot nu toe vaak expats en studenten, die vaak maar tijdelijk of in gezamenlijkheid een machine gebruiken. Dat heeft ook te maken met de prijs. ‘Product-as-a-service zoals wij dat aanbieden is nog steeds duurder dan het bezitten van een wasmachine en daardoor voor de massa nog niet interessant,’ zegt Peters. Die hoge kosten voor consumenten hebben verschillende verklaringen. Een ervan is de financiering van de machines. Die moeten binnen tien jaar zijn terugbetaald. ‘Daarna kosten de machines ons eigenlijk niets meer en zal de prijs van een wasbeurtje snel naar beneden gaan.’

Dat kan helemaal als de apparaten makkelijker worden om te onderhouden. Peters vraagt wel eens aan Miele of ze voor hem als vaste afnemer niet een machine kunnen maken die bestemd is voor de lange termijn. ‘Als ik nou drieduizend machines per maand afneem. Zouden jullie dan een apparaat kunnen ontwerpen waar niet 58 knopjes op zitten? En waar je via een klepje aan de achterkant gemakkelijk onderdelen kunt vervangen zonder het hele apparaat uit elkaar te schroeven?’ Maar daarvoor heeft Bundles voorlopig nog niet genoeg klanten. ‘Voor honderd machines per maand loont het niet om een hele productielijn op te zetten. Ze zijn gewend om vierduizend machines per dag te produceren.’

Het product-as-a-servicemodel wordt steeds bekender, ziet Peters. ‘Ikea is er al veel mee bezig. Philips levert light-as-a-service aan Schiphol. Apple is ook bezig met een abonnementsmodel, getriggerd door Fairphone.’ Het Nederlandse telefoonmerk maakte een modulaire telefoon waarvan je gemakkelijk een onderdeel kunt vervangen, zonder de hele telefoon weg te hoeven gooien. Een service-model kan met nog veel meer producten. Peters: ‘Kijk maar eens om je heen en bedenk wat er over vijf jaar waarschijnlijk niet meer staat, maar elders nog wel goed gebruikt kan worden.’ Dat zijn allemaal producten die goed as-a-service geleverd kunnen worden. Daaronder valt ook fast fashion en allerlei spullen voor kinderen, denkt Peters.

Hij verwacht daarbij niet te veel van ingrijpen van de overheid. ‘Je zit in een wereldwijd speelveld, dus dan zijn dit soort dingen moeilijk voor elkaar te krijgen. Het moet echt vanuit de samenleving komen. En ik geloof in ondernemers die er een businessmodel van maken. De overheid kan dat voor hen wel interessanter maken, maar daar moeten we absoluut niet op wachten.’

Langere garantie

Veel ondernemers en kwartiermakers binnen de circulaire economie vinden dat de overheid harder moet ingrijpen. Zo ook Ruud Balkenende, professor Circular Product Design aan de TU Delft. De van huis uit scheikundige ziet het belang van zuinig omspringen met zeldzame metalen en werkt daar in verschillende projecten aan mee. Hij doet bijvoorbeeld onderzoek naar betere recyclemethodes voor verschillende metalen en berekent de kans dat een nieuw apparaat vroegtijdig wordt afgedankt.

‘Je kunt een garantietermijn stellen voor alle producten in dezelfde soort. Dan zul je zien dat fabrikanten hun product binnen zeven of acht jaar verbeterd hebben, of dat het niet meer op de markt is.’

De overheid kan hierin volgens hem veel betekenen, zoals eerder ook gebeurde op de elektronicamarkt. ‘Gloeilampen werden verboden,’ noemt hij als voorbeeld. ‘Er kwam een maximumvermogen voor stofzuigers.’

Nu ziet hij een verplichte garantietermijn als ideaal instrument om langer houdbare producten bij fabrikanten af te dwingen. ‘Als je kijkt wat de levensduur is van de langst houdbare twintig procent merken, kun je dat als garantietermijn stellen voor alle producten in dezelfde soort. Dan zul je zien dat fabrikanten hun product binnen zeven of acht jaar verbeterd hebben of dat het niet meer op de markt is.’

Recht-op-repareren

Een verdienmodel waarbij fabrikanten eigenaar blijven van een product zorgt ervoor dat de belangen de goede richting op staan. ‘Dat is in de business-to-businessmarkt al heel gebruikelijk. Met kopieerapparaten, bijvoorbeeld. Een bedrijf als Rolls Royce verhuurt vliegtuigmotoren en rekent af per gevlogen mijl.’

Balkenende is blij met de recht-op-reparerenbeweging die steeds meer voet aan de grond krijgt. Sinds 2021 geldt in Frankrijk een repareerbaarheid-index die consumenten bij aankoop vertelt in hoeverre ze een product zelf kunnen repareren. Balkenende: ‘Maar het mooiste is natuurlijk als een product lang meegaat zonder reparatie.’

Sommige producten zouden van Balkenende überhaupt niet meer op de markt mogen. ‘Van die draadloze oortjes, die zijn nauwelijks te repareren of te recyclen. Sommige koop je voor tien euro en gooi je na een paar weken weg.’

En dat gebeurt ook nog eens lang niet altijd op de juiste wijze. ‘Wat mensen in hun hand kunnen houden, gooien ze zo bij het huisvuil.’ Via het restafval verdwijnt veel in de verbrandingsoven. Ook met grotere apparatuur gaat het vaak fout. ‘Er verdwijnt elektronica naar Afrikaanse landen als Ghana en Ivoorkust. Daar wordt uitgehaald wat daar voor mensen van waarde is. Maar de rest ligt gewoon het milieu te verontreinigen.’

Bij Stichting OPEN proberen ze dat tegen te gaan. De stichting voert op kosten van producenten en importeurs campagnes voor het binnenhalen van elektronisch afval. Directeur Jan Vlak: ‘Gemiddeld heeft een huishouden tien apparaten in een la liggen die niet gebruikt worden. Dat zijn in heel Nederland zo’n tachtig miljoen apparaten die gewoon liggen te versloffen. Dat is natuurlijk zonde.’ Het materiaal staat stil en moet voor nieuwe apparaten dus opnieuw gemijnd worden. Apparaten die lang niet gebruikt worden, verliezen bovendien ook hun kans op hergebruik. Vlak: ‘Dan mis je zoveel software-updates dat het niet meer te doen is om die op orde te krijgen.’

Vlak kijkt in de hal in Ede naar een stapel laptops die nog worden geselecteerd op serienummer en leeftijd. Van de meest kansrijke laptops wordt op de kantoortafels bekeken of ze nog aan de praat te krijgen zijn. Anders komt de boormachine erbij.

Systeemwijziging

Van alle elektronica die op de Nederlandse markt verschijnt, zou Stichting OPEN 65 procent moeten ophalen om te verwerken, volgens Europese richtlijnen. Maar dat percentage wordt door geen enkel land gehaald, denkt directeur Vlak. ‘Wij zitten op ongeveer 50 procent.’ Hij zint op acties om meer op te halen en hoopt vooral op nieuwe richtlijnen. ‘Deze percentages zijn twaalf jaar geleden bedacht en uitsluitend gericht op recycling. Er wordt al gepraat over een circulaire doelstelling die meer is gericht op levensduurverlenging van apparaten.’

Vlak wil het vooral consumenten gemakkelijk maken een circulaire keuze te maken. ‘Je wil iets wegdoen? Oké. Is het kapot en kan je dat laten repareren? Kijk of er een reparateur of Repair Cafe in de buurt is. Wil je het verkopen? Dat kan via Marktplaats of op andere manieren. Wil je het weggeven? Denk aan een kringloopwinkel. Kan jij of iemand anders er echt niks meer mee? Lever het dan voor recycling in bij een van onze inleverpunten. We hebben er dertienduizend, dus er is altijd wel eentje in de buurt.’

Het zou ook helpen als de belasting op arbeid die nodig is voor reparaties goedkoper wordt, en de belasting op grondstoffen hoger. Vlak: ‘Dat raadt ook de Sociaal-Economische Raad (SER) aan, maar zo’n systeemwijziging is niet van de ene op de andere dag gerealiseerd.’

Goedkopere reparaties zouden de hele markt aanzetten tot andere keuzes. Vlak wijst op een krat teruggestuurde apparatuur van webwinkels. ‘Bij producten onder een bepaald bedrag loont het niet meer om ze te repareren. Die worden direct naar ons gestuurd voor recycling. Dat gaan we niet meer toestaan. De tijd is voorbij dat je dat op die manier afhandelt.’

Het bericht Het hergebruik van elektronica is een harde noot om te kraken: ‘Tachtig miljoen apparaten liggen te versloffen’ verscheen eerst op Vrij Nederland.

Mounir Samuel is vroeg in de ochtend thuisgekomen van een bezoek aan Tanzania, waar hij de verschrikkelijke gevolgen van de klimaatcrisis in kaart heeft gebracht. Hoewel hij doodmoe is van de reis, is daar niets van te merken als hij café-restaurant Tolhuistuin in Amsterdam-Noord binnenkomt. Hij gaat zitten en steekt direct van wal. Geen tijd te verliezen. Hij formuleert snel, scherp, energiek en aanstekelijk, er is bijna geen woord tussen te krijgen – letterlijk niet. Samuel weet precies wat hij wil vertellen.

En hij wil ook graag zéker weten dat zijn boodschap duidelijk is overgekomen. Een dag na het interview stuurt hij nog een voicebericht, waarin hij benadrukt waarom Je kan ook niets meer zeggen kan bijdragen aan een noodzakelijke verandering. Hij zegt: ‘We weten niet meer wie we zijn en waar we voor staan. Daarom klampen we ons vast aan onze identiteit – we zijn bijvoorbeeld alleen nog maar “homo” – bij gebrek aan een ander fundament. Ik wil die gepolitiseerde identitaire strijd overstijgen door ons allemaal weer gelijkwaardig mens te laten zijn, zodat we in veiligheid en waardigheid met elkaar kunnen communiceren, zonder privileges of identitaire verschillen te ontkennen. Ik leg de systemen van deze tijd bloot, zoals de relatie tussen taal en structureel racisme, ik doe concrete voorstellen en bied oplossingen. Ik probeer mijn woede te overstijgen, want ik wil geen verandering teweegbrengen vanuit woede, maar vanuit liefde. Ik wil liever weten: waarom ben je bang? Waarom is verandering zo eng?’

Context en uitleg

In het voorjaar van 2022 schreef Samuel Waarden voor een nieuwe taal voor de Code Diversiteit en Inclusie, omdat er vanuit de kunst- en cultuursector behoefte was aan richtlijnen voor inclusief taalgebruik. Hij schreef het in een paar dagen en liet een klankgroep meelezen. De handleiding bevat waarden als: ‘Een persoon is wie die zegt te zijn, niet wat anderen daarvan maken.’ En: ‘De nieuwe taal kent geen n-woord.’

Nadat hij Waarden voor een nieuwe taal schreef, werd Samuel bij ministeries, bedrijven, scholen en instellingen in Nederland en België uitgenodigd om taaltrainingen te geven. ‘Ineens had ik een nieuwe carrière als trainer en taalkundige. Ik dacht: ik ben in een enorm gat gesprongen! Hier is behoefte aan. Mensen waren ontzettend enthousiast, maar ik had onvoldoende concrete oplossingen geboden. Daarom wilde ik de waarden verder uitwerken en interdisciplinair maken zodat ze toepasbaar waren voor ieder werkveld. Ik wilde meer context en uitleg geven en duidelijke interventies en oplossingen presenteren. Er is niets zoiets als een one size fits all-oplossing. Mijn trainingen maakten heel veel los. Zo veel mensen dragen een stille pijn met zich mee – een depressie, een overleden kind, ervaringen met grensoverschrijdend gedrag, racisme. Die stille pijn kan nu eindelijk worden geuit. Dat is erg bevrijdend. Met taal kun je sociale systemen blootleggen.

‘Dit boek is niet bedoeld om elkaar de maat te nemen. Ik ben bang dat dit wel gaat gebeuren, omdat mensen die neiging hebben.'

Dit boek toont aan hoe taal aan de basis van systematische uitsluiting ligt, hoe die mensen achterstelt, kleineert en ontmenselijkt en werkelijkheden creëert, maar ook hoe met slimme interventies een nieuwe werkelijkheid kan worden gevormd.’

Van binnen naar buiten

Je mag ook niets meer zeggen. Een nieuwe taal voor een nieuwe tijd is opgebouwd rondom vijftien waarden ‘van binnen naar buiten’. Samuel begint met waarden rond het thema ‘geslacht, genderidentiteit en seksuele identificatie’ – en beweegt via waarden over ‘toegankelijkheid en validisme’ en ‘dekolonisatie en racisme’ naar thema’s als ‘inclusie en erkenning’ en ‘democratisering en eigenaarschap’. Bij iedere waarde legt hij uit welke taaluitingen kwetsend zijn met behulp van voorbeelden uit heden en verleden, hij laat zien welke gevolgen ze hebben en biedt controlevragen, interventies en alternatieven. Ook bevat ieder hoofdstuk een aantal concrete aanbevelingen.

‘Dit is een discussiedocument,’ schrijf je. Wat voor discussies verwacht je?

‘Dit boek is niet bedoeld om elkaar de maat te nemen. Ik ben bang dat dit wel gaat gebeuren, omdat mensen die neiging hebben. Tegenover iedere waarde waar jij en ik sensitief voor zijn, staan waarden waar we nog wat over kunnen leren. Ik maak ook fouten. Ik denk dat we allemaal iets te leren hebben. Je kunt niet ingevoerd zijn op ieder onderwerp. Daar is dit boek te encyclopedisch voor. Ik kan me bijvoorbeeld voorstellen dat er een discussie ontstaat over het gebruik van het woord “memens” (een genderinclusieve aanvulling op meneer en mevrouw, DM). Erkennen we nu echt dat er in Nederland meer dan twee genders zijn? Zal de overheid in de toekomst brieven sturen met de aanhef “Geachte memens Samuel”?

Een woord heeft pas bestaansrecht als het wordt gebruikt en in het bijzonder als bepaalde mensen het gaan gebruiken. Misschien moet ik nu in dit interview tien keer “memens” zeggen om het begrip bekendheid te geven. Gaan we neefje, nichtje én nifje (een non-binaire aanduiding in plaats van neefje of nichtje, DM) zeggen? Gaan we “meneren” gebruiken in plaats van “mansplaining”?’

De maatschappij is gepolariseerder dan ooit. Zijn mensen wel in staat om een vruchtbare discussie te voeren over onderwerpen als genderidentiteit en racisme?

‘Die weerstand wordt door de media geproduceerd en gereproduceerd. In de praktijk heb ik ervaren dat het enthousiasme gigantisch is, of ik nou bij de NS was of bij de Gemeente Utrecht. Mensen zeggen: “Eindelijk weet ik waarom.” Als ik tegen jou zeg: “Je mag jezelf niet meer ‘blank’ noemen,” dan staat het rebelse kind in jou op. In Nederland moet je sowieso niet zeggen dat iets niet mag, want dan doen we het juist. Ik merk dat als je kan uitleggen waarom, de weerstand verdwijnt.’

Je legt inderdaad heel geduldig en met veel liefde en aandacht uit waarom bepaalde woorden kwetsend en bijvoorbeeld racistisch zijn. Aan deze uitleg ontbreekt het nog wel eens in het gepolariseerde debat.

‘Uit onderzoek blijkt dat bij het aanpassen van de eigen opvattingen en ideeën dezelfde delen van het brein oplichten als bij het krijgen van een harde klap. Dit boek lezen voelt dus als geslagen worden. Dat was voor mij een gigantisch inzicht: het is ontzettend pijnlijk om te ontdekken dat je altijd discriminatoire taal hebt gebruikt of een racistische kindertraditie hebt gevierd of niet gendersensitief bent opgevoed en nu een kind met genderdysforie hebt.

'Over een paar honderd jaar – als de mensheid nog zo lang te leven heeft – zullen mensen reflecteren op deze tijd en denken: deden ze dat echt zo?'

Als je die emoties kunt plaatsen, komt er genade en is het makkelijker om sorry te zeggen, en dan geen sorry om ervan af te zijn, maar sorry omdat je het meent. Veel mensen vinden het lastig om excuses aan te bieden, dus wat doen ze als ze hiermee geconfronteerd worden? Ze worden defensief. Dat zorgt voor enorme muren en kloven. Ik denk: ik maak fouten, ik maak me schuldig aan vervelende vormen van masculiniteit en validisme (discriminatie, marginalisatie en stigmatisering van mensen met een handicap of chronische ziekte, DM), maar ik doe mijn best.

Ik vind het altijd zo vreemd dat mensen denken dat ze al helemaal gearriveerd zijn. Dat dachten de mensen in de zeventiende eeuw vast ook, en daar denken we nu toch ook heel anders over? Mensen waren antisemitisch, racistisch, seksistisch et cetera.

Over een paar honderd jaar – als de mensheid nog zo lang te leven heeft – zullen mensen reflecteren op deze tijd en denken: deden ze dat echt zo? Nederigheid zou ons passen. De wereld verandert en verandering doet zeer, maar is ook noodzakelijk en gezond. We moeten ons denken evalueren.’

Laten we een paar taaloplossingen doornemen.

‘Ik spreek liever van interventies. Je geeft mensen met deze taal hun gelaagdheid terug. Ook een witte man kan pluricultureel of multi-etnisch* zijn, om maar eens twee nieuwe woorden te noemen. Iedereen wordt zo een gelaagder persoon.’

(*pluricultureel volgens Samuel: ‘de aanwezigheid van meerdere culturen op basis van geografische spreiding, etnische diversiteit, religieuze en levensbeschouwelijke overtuiging, migratie, gemeenschapsvorming, media en popcultuur en genderidentiteit en seksuele oriëntatie. Voorheen “bicultureel” genoemd’; multi-etnisch: ‘een persoon die geboren is uit ouders met verschillende etniciteiten, of die voorouders met verschillende etniciteiten heeft. Voorheen onder andere “halfbloed”, “dubbelbloed”, “gemengd”, “allochtoon” of “bicultureel” genoemd.’)

De taal wordt wel omslachtiger met dit soort oplossingen. Kun je uitleggen waarom dat voor jou geen probleem is?

‘Ik vind het woord “omslachtig” negatief en dat is bezwaarlijk, want daarmee stuur je de lezer die nog niets heeft gelezen. De taal wordt vooral genuanceerder, eerlijker en duidelijker. Homoseksualiteit is niet: mensen die op hetzelfde geslacht vallen, maar mensen die op hetzelfde gender vallen. Een trans man en cisgender man hebben niet hetzelfde geslacht, wel hetzelfde gender.

Iemand ís niet zijn beperking, maar heeft een beperking. Iemand is dus niet “een blinde”, maar “een persoon die blind is”. Ja, dat zijn een aantal extra woorden, maar niemand wil volgens mij “een blinde”, “een dove” of “een rolstoel” zijn. Zo wordt gesproken over mensen in een rolstoel, echt waar! Willen we het hebben over “probleemjongeren” of over “onuitgedaagde jongeren”? Ja, er zit een spatie tussen en het zijn een paar letters meer, maar “onuitgedaagde jongere” geeft hoop en perspectief en “probleemjongere” niet.

Ben je “zwakbegaafd” of ben je “andersbekwaam”? Het is een omdenkslag die zorgt voor hermenselijking en gelijkwaardigheid terugbrengt. En soms kom ik ook met een heel korte term voor een heel uitgebreide definitie, zoals “soggi” (seksuele oriëntaties, geslachten & genderidentiteiten, DM) in plaats van lhbtiqa+.’

Ik vind het een mooi voorbeeld, maar waarom gooien we seksuele oriëntaties, geslachten & genderidentiteiten op één hoop. Dat begrijp ik ook niet aan lhbtiqa+. Gender staat toch los van seksuele voorkeur?

‘Bij voorkeur gooien we het niet op een hoop. Waarom moet het überhaupt benoemd worden? Waarom willen we het per se hebben over “de homoseksuele buurman”? Iemand kan ook geen “soggi’” zijn. Maar als we het hebben over een thema waar we beleid op voeren, komt het van pas: we voeren beleid op “seksuele oriëntaties, geslachten & genderidentiteiten”, soggi dus.

'Wit privilege is mogen zijn wat je doet in plaats van doen wat je bent.'

De echte vraag is: kunnen we een samenleving creëren die “diversvaardig” is en waar we diversiteit op politieke overtuigingen, levensbeschouwingen en stijlen echt kunnen vieren? We zijn allemaal veel gelaagder en bestaan uit meer dan onze identiteiten. Wat mensen denken te weten op basis van wat ze zien is echt bizar.’

Welke vooroordelen hebben ze bij jou?

‘Dat ik Marokkaans ben, moslim, homoseksueel en een cis-man. Geen van de vier klopt. En als je het bij mij mis hebt, heb je het bij anderen ook mis.’

Dus jij zegt: stel vragen.

‘Precies. Vraag hoe mensen aangesproken willen worden. En bedenk wanneer het van belang is. Nu specificeren we bepaalde mensen op hun identiteit, terwijl anderen meteen hun beroep mogen zijn. Wit privilege is mogen zijn wat je doet in plaats van doen wat je bent. Voor mij is dit interview heel verfrissend omdat je niet eerst drie kwartier hebt besteed om mijn identiteit uit te pellen. Of ik nu over klimaat, economie of wat dan ook praat, eerst moet ik mij uitvoerig positioneren met behulp van mijn identiteiten en pas als dat dan helemaal uitgesponnen is, mag ik het hebben over de inhoud.’

Waarom denk je dat dat zo is?

‘Zo word ik toch weer gepositioneerd als “de enige stem van kleur” in het klimaatdebat. Daarmee wordt het identitair. Ik kan blijkbaar niet zoals Jan of Jelmer bedenken: ik wil het over het klimaat hebben, omdat ik het een belangrijk onderwerp vind. Op deze manier lijkt het alsof sommige mensen heel veel identiteiten hebben en anderen niet. Maar voor iedere identiteit die ik heb, heb jij er ook een, al is het misschien de tegenovergestelde. Ik probeer de verscheidenheid aan mensen terug te brengen. Daarom zal ik nooit een woord als “gemeenschap” gebruiken.’

Toch spreek ik regelmatig zwarte mensen en mensen van kleur die het hebben over hun ‘gemeenschap’.

‘Dat komt omdat ze zichzelf niet bewust zijn van hun eigen taal. Veel transgenderkinderen zeggen bijvoorbeeld: “Ik voel mij een jongen” of “ik voel mij een meisje” en niet ik bén een jongen of meisje. Ze gebruiken “meisje” en niet “meid”, dat is ook al ongelijkwaardig. Waar hebben zij die taal geleerd? Van een slecht tv-programma als Hij is een zij, van hun ouders die ook niet beter weten, van hun arts die alleen in biologische geslachten denkt, van een overheid die hun staat van zijn ontkent tenzij ze een psychologische diagnose kunnen voorleggen. Het is dus niet gek dat mensen over zichzelf spreken in soms zelfs racistische taal. Ik laat in mijn boek ook zien hoe veel mensen van kleur zelf depriverende grapjes maken. De Marokkaanse Nederlander die zegt “je moet je tas wel wegleggen bij mij” om die ander maar voor te zijn, om het ongemak van de ander weg te nemen. Dit is voor mensen van kleur heel confronterend om te lezen, omdat ze zich bewust worden van hun gedrag, omdat ze het systeem reproduceren zonder dat ze het doorhebben.

'Ik heb een hekel aan het woord “beperking”, want het gaat uit van wat mensen niet kunnen.'

Ik heb in mijn leven ook zo veel grapjes gemaakt over mijn Egyptische afkomst. Het enige waar ik geen grapjes over heb gemaakt, is mijn oogziekte (Samuel heeft de ziekte van Stargardt, waardoor zijn zicht steeds verder afneemt, DM), want daar kan ik niet om lachen. Dat vinden mensen flauw, maar ik hoef geen grapjes te maken over een voor mij zeer pijnlijk gegeven.’

Door jouw boek ontdekte ik hoe vol mijn taalgebruik is van validisme. Ik gebruik bijvoorbeeld dagelijks uitdrukkingen als ‘wie goed rondkijkt’, ‘tunnelvisie’, ‘je ziet’, ‘in het duister tasten’, ‘elkaar de hand geven’, ‘een handreiking doen’.

Samuel lacht: ‘Dat heb ik ook. Wij zijn erg visueel ingesteld en dat zit ook in onze taal. Hoe vaak zou ik alleen al in dit gesprek het woord “zien” hebben gebruikt, terwijl ik een visuele beperking heb en dit dus helemaal niet opgaat voor mij. Ik heb overigens een hekel aan het woord “beperking”, want het gaat uit van wat mensen niet kunnen.

Toen ik steeds slechter ging zien, bad ik: “God, open de ogen van mijn hart” en ik geloof echt dat Zij dat heeft gedaan. Ik geloof dat ik met mijn hart kijk en de dingen anders voel, ervaar en waarneem dan mensen die met hun ogen kijken en het gevoel veel later toelaten. Dit klinkt vast heel zweverig en ik ben daar eigenlijk te rechtgeaard protestants voor. Maar heb ik een beperking? Absoluut. Ik wil er alleen niet naar benoemd worden. Anderen zeggen: noem me gehandicapt, omdat zij juist de aandacht willen vragen voor de beperking die zij ervaren en het gebrek aan aandacht dat hiervoor is. Laat mensen zijn wie ze zeggen te zijn. Daarmee krijgt iedereen eigenaarschap terug, ook die witte man, die in de beleving van de media constant in zijn weerstand zit.’

Bij het lezen van die validismelijst zakte de moed me eerlijk gezegd ook wel een beetje in de schoenen en nu twijfel ik of dit niet ook een validisme is, omdat ik oordeel over de dingen die laag bij de grond zijn en sommige mensen geen schoenen hebben. Is implementatie van jouw nieuwe taal wel haalbaar voor gewone mensen?

‘Het is toch heerlijk dat je hierover nadenkt? Uiteindelijk wil ik dat mensen nadenken over wat ze zeggen. Dat geeft zo veel inzicht in onze samenleving. Dat bewustzijn vind ik belangrijker dan dat jij het in één keer allemaal goed doet. Met de titel van mijn boek hoop ik mensen recht in hun onderbuik te raken, waardoor ze voelen wat taal betekent en welke politiek hierachter schuilgaat.’

Kan iemand van tachtig zich jouw nieuwe taal nog eigen maken?

‘Dat is waarschijnlijk heel moeilijk. Maar er komt een moment in het boek dat die denkt: nu gaat het over mij of over mijn partner of mijn kind. Mijn partner heeft Alzheimer, mijn zoon heeft een praktische opleiding gedaan en wordt daarmee gepest, ik ben zelf autistisch, of nee, ik moet zeggen: ik heb autisme, sorry. Als mensen de pijn herkennen omdat het hun eigen pijn is, kunnen ze ook ruimte maken voor de pijn van een ander.’

Waarom kies je ervoor om redelijk ingeburgerde Engelse begrippen als MeToo en mansplaining te vertalen?

‘We werken met leenwoorden. De helft van de Nederlanders kent de gevoelswaarde daarvan niet goed of zet zich ertegen af omdat het van buitenaf opgelegd lijkt. Als ik “de mannenzit” zeg, moet iemand van tachtig lachen, want die begrijpt wat ik daarmee bedoel, maar dat gaat niet op voor “mansplaining”. Het hertalen van woorden uit het Engels vond ik heel belangrijk. Zeggen: “ik ook”, ik ben ook slachtoffer van seksueel misbruik, doet echt iets anders dan zeggen “MeToo”.

“Meneren” heeft echt een andere lading dan “mansplaining”. In de media wordt gesuggereerd dat Black Lives Matter import uit Amerika is. De beweging BLM is misschien overgewaaid uit Amerika, maar het systeem waar BLM tegen strijdt niet, dus moeten we er woorden uit onze eigen polder voor krijgen. Als je Nederlandse woorden bedenkt voor Nederlandse fenomenen, kun je ook met oplossingen komen voor Nederlandse problemen.’

Veel mensen ondertekenen tegenwoordig hun mail met hun persoonlijke voornaamwoorden achter hun naam. Dat vind je bezwaarlijk, schrijf je. Waarom?

‘Op zich is de gedachtegang erachter mooi, maar in de praktijk is het voor heel veel non-binaire mensen onprettig om dergelijke persoonlijke onthullingen te doen in de mail en kan het leiden tot een ongewenste coming out van transgender personen die bijvoorbeeld geen fysieke transitie hebben ondergaan. Los van het gegeven dat het niet in alle landen of culturen wordt gewaardeerd. Het is een politiek statement en soms heeft het ook niet meer om het lijf dan makkelijk goede sier maken. Daarom is het advies hierover in het boek: maak het bespreekbaar, maar leg het niet op.’

Hoe was het om over racisme en dekolonisatie te schrijven?

‘Ik vond het bijzonder emotioneel. Tijdens het schrijven heb ik ook veel gehuild. Je merkt echt welke invloed de taal daarin heeft uitgeoefend en welke weeffouten dat creëert. De Holocaust is ontstaan doordat Joden eeuwenlang zijn gedemoniseerd. Racisme is mogelijk door een heel racistisch discours. Homoseksualiteit kon pas strafbaar worden gemaakt doordat er een woord voor was. Woorden creëren werkelijkheden.’

Wat heeft je in het bijzonder geëmotioneerd?

‘Ik kwam er tijdens het schrijven van dit boek achter hoe weinig ik eigenlijk van de geschiedenis wist. Neem de geschiedenis in Congo. Ik ken het idee van “de gruweldaden in Congo”, maar dat is een eufemisme voor “gruwelijke genocide”. De handen van tot slaaf gemaakte mensen werden afgehakt als ze de rubberquota niet haalden. Erken de geschiedenis en benoem die. De manier waarop de geschiedenis wordt beschreven en door wie, en de erkenning van hoe dat doorwerkt naar het heden.’

Hij pakt mijn telefoon en houdt hem omhoog: ‘De geschiedenis van Congo zit nu nog in jouw telefoon: hier zitten bloedmineralen, verkrachte vrouwen en ecocide in. Dat komt voort uit een koloniaal systeem. Door die geschiedenis niet te erkennen, negeren we hoe dit systeem doorwerkt in het heden. Ik denk dat we door de geschiedenis te kennen anders gaan handelen. Als ik over de schepen schrijf waar tot slaaf gemaakten opgesloten zaten, zie ik die geschiedenis letterlijk voor me, ik ruik hem, ik voel hem, ik proef het bloed op mijn lippen. Voor de krachtigste stukken in mijn boek ben ik in mezelf afgedaald en heb ik die gevoelens weer vertaald in een algemenere tekst, maar er zit een diep proces achter van het inleven, invoelen en nadenken over duizenden gesprekken die ik de afgelopen jaren heb gehad, waarin mensen me vertelden over hun pijn.’

Vind je het inlevingsvermogen van mensen te beperkt?

‘De vraag is: wie kan het uitleggen? Veel mensen zijn zo moe van het uitleggen dat ze hier niet toe in staat zijn. Ik heb die taak op me genomen. Die uitleg kwam uit mijn tenen en ik zat iedere avond te huilen. Dit was het zwaarste boek dat ik tot nu toe heb geschreven. Ik ben door ieder persoonlijk trauma gegaan: dat ik gepest werd, racistisch bejegend, onderworpen aan structurele transhaat, christenhaat, etnisch profileren, seksisme in de media, mijn oogziekte en ervaring met seksueel misbruik. Ik was constant het onderwerp, maar ik wilde dat het geen egodocument zou worden. Ik wilde die gevoeligheid erin brengen en de ervaringsdeskundigheid, maar het niet over mij laten gaan. Ik heb me door al die etiketjes, al die labeling, al dat cyberpesten heen gewerkt. Het was de beste therapie ooit. Hoe wil je me nu nog raken? In alles herken ik nu het systeem, het mechaniek erachter. Ik zal het jou minder persoonlijk aanrekenen en zelf minder persoonlijk opnemen. Ik begrijp nu: jij zit gewoon gevangen in de taal. Vanaf het moment dat we vanuit de Statenvertaling onze taal hebben gestandaardiseerd, hebben we iets gecreëerd wat doorwerkt tot nu. We hebben van God een man gemaakt, we hebben fundamentele ongelijkwaardigheid gecreëerd en gereproduceerd. We moeten terug naar “in den beginne” om de taal opnieuw te scheppen.

De grootste uitdaging was om duidelijk te maken hoe ongelijkwaardig deze samenleving is, puur op de man-vrouwschaal, en tegelijk de man niet te stereotyperen of te demoniseren en met liefde en genade duidelijk te maken dat de man slachtoffer is van zijn eigen mannelijkheid én daarbij mijn eigen mannelijkheid niet af te vallen, want je gaat je eigen mannelijkheid nog haten. Ik ben ook díe man. Ik ben nu al dit hele interview aan het “meneren”.’

Lezers zouden ook kunnen denken dat je jezelf moreel superieur acht.

‘Daar heb ik heel veel discussies over gehad met de uitgever. Ik zei: moeten we niet een heel peloton mensen inzetten als legitimatie? Mijn uitgever zei: “Nee, meneer, in deze kwesties ben jij echt een autoriteit in Nederland, omdat je je met Waarden voor een nieuwe taal hebt bewezen. Je mag die autoriteit uitdragen.” Maar ik heb me heel vaak een rechter gevoeld die probeert een salomonsoordeel te vellen over de taal. Dat geeft een enorme verantwoordelijkheid en dat vond ik enorm zwaar.’

Soms heb ik het gevoel dat je aan het prediken bent. Dat zag ik ook terug in je boek.

‘Ik probeer te spreken in de stijl van Martin Luther King, dus ik preek. Ik heb zijn stijl van prediken jarenlang bestudeerd en geprobeerd me eigen te maken. Ik luister sowieso iedere dag drie, vier uur naar preken van Afro-Amerikaanse preachers op YouTube. Ik houd van de retoriek van de preek, er zit een geest in die groter is dan mijzelf. Bovendien zijn preken verhalend, en mijn liefde voor verhalen komt voort uit mijn Egyptische cultuur.

Ik geloof dat dit boek een revolutie kan ontketenen als het genoeg kritische massa krijgt. Dit boek draait om gelijkwaardigheid, rechtsherstel en verzoening. Ik ben ervan overtuigd dat iedereen die dit boek leest nooit meer hetzelfde luistert en kijkt naar het debat over vluchtelingen, man-vrouwkwesties, de transgenderwet of de excuses voor het slavernijverleden. Je moet wel een hart van steen hebben als er niets iets doorsijpelt van het onrecht dat ik blootleg. Als je dit boek hebt gelezen begrijp je niet alleen de hoogoplopende emoties beter, maar ook waarom die vaak zo terecht zijn.’

Het bericht Mounir Samuel: ‘Woorden creëren werkelijkheden’ verscheen eerst op Vrij Nederland.

Een paar keer per jaar is het toilet verstopt, een keer overstroomde de woonkamer daardoor met rioolwater. Het vieze water trok in de muren en de vloer. De vliegjes gingen na de zomer weg, maar de stank bleef. Maanden na de overstroming staat het laminaat nog bol en dragen de muren de ranzige sporen van het rioolwater. En het toilet? Dat is nog steeds geregeld verstopt.

De bewoners willen hun appartement aan de Freek Oxstraat in de wijk Slotermeer in Amsterdam eigenlijk niet meer in, ze vertrouwen het niet meer en de kinderen zijn bang, verklaarden ze in februari 2022 tijdens een zitting van de Huurcommissie. Ze zoeken naar een nieuwe woning, maar vindt die maar met het huidige woningtekort. En dat zet ze klem. Want tijdens de zitting leek de verhuurder niet heel veel haast te maken met het verhelpen van de verstoppingen.

Sterker, Woningstichting Rochdale was de grote afwezige tijdens de zitting. De verhuurder stuurde zelfs geen aanvullende documenten naar de onafhankelijke geschillencommissie en deed dat ook niet toen de buren hetzelfde euvel meldden bij de Huurcommissie. Ook zij kampen met verstoppingen van het toilet, soms wel drie keer per maand, en deden daar al op 15 juni 2020 officieel melding van bij de woningbouwcorporatie.

Acht maanden later kregen de bewoners een brief van Rochdale. Uit onderzoek bleek dat de afvoeren van de riolering in slechte staat zijn en vervangen moeten worden. Weer eens negen maanden later, november 2021, kondigde Rochdale werkzaamheden aan. Maar in januari 2022, ruim anderhalf jaar na de eerste melding, raakte het toilet nog steeds verstopt en besloten de bewoners naar de Huurcommissie te gaan. Die gaf beide huishoudens gelijk en oordeelde dat zij 60 procent minder huur mogen betalen, met terugwerkende kracht, totdat deze ‘ernstige gebreken’ zijn verholpen.

Bedreigend bejegend

Onderzoekscollectief Spit duikt de komende tijd in de grote woningbouwcorporaties van Amsterdam – de stad waar de eerste vereniging voor sociale huurwoningen werd gesticht. Daarvoor spitten we onder andere jaarrekeningen, rapporten en visitatieverslagen uit, doken we in de archieven en analyseerden de Huurcommissiezaken van afgelopen jaar waarin bewoners hun corporatie ‘een ernstig gebrek’ verweten. We zochten ook contact met huurders die een klacht tegen hun corporatie hadden ingediend. Slechts enkele wilden praten.

In verreweg de meeste zaken kregen zij een tijdelijke huurverlaging van de commissievoorzitter. De Huurcommissie behandelde in een jaar 447 zaken over gebreken aan woningen in Amsterdam, waarvan 234 gingen over corporatiewoningen: in 127 zaken, ofwel meer dan de helft, kreeg de huurder gelijk en een huurverlaging. Maar de huurders zijn meestal niet uit op geld. ‘Ik wil gewoon fijn wonen’ lezen we in een van de uitspraken. ‘Huurder wil dat de gebreken verholpen worden’ in een andere. Bewoners hebben het gevoel op te moeten boksen tegen een systeem en niet gehoord te worden.

Die desinteresse is ook terug te vinden bij de Huurcommissie. In veel van de bestudeerde zaken nam de woningbouwcorporatie niet eens de moeite om aanvullende stukken te leveren. Ook niet in de zaak waarin door een ventilatieprobleem al meer dan een half jaar rook onder de keukenkastjes vandaan kwam en uit stopcontacten in de slaapkamer.

De verhuurder wilde de schade alleen herstellen als de bewoonster de zaak terug zou trekken. ‘Ze hebben mij best bedreigend bejegend.’

Een huurder aan de Bijlmerdreef in Zuidoost kampte al lang met vochtproblemen en grote schimmelplekken. Ze durfde niet meer te slapen in haar slaapkamer, maar liep bij Ymere al snel tegen een blinde muur. Pas toen ze na maanden wachten de zaak aankondigde bij de Huurcommissie, kwam er reactie. De verhuurder wilde de schade alleen herstellen als de bewoonster de zaak terug zou trekken. ‘Ze hebben mij best bedreigend bejegend,’ meldde de bewoonster in juli 2022 ter zitting. De woningbouwcorporatie kwam – hoewel wel uitgenodigd – niet opdagen.

Een woordvoerder van Ymere zegt dat de zaak een stuk genuanceerder ligt dan uit de uitspraak blijkt. De corporatie bracht dat niet in op de digitale zitting omdat de uitnodiging daarvoor ‘verkeerd was verwerkt’. Hij benadrukt dat Ymere altijd probeert te voorkomen dat zaken bij de Huurcommissie belanden. Toch had de corporatie vorig jaar 75 zaken over onderhoud. Op 73 duizend woningen is dat slechts 0,1 procent rekent hij voor. ‘Andersom geredeneerd: in 99,9 procent van alle verhuringen hoefde de Huurcommissie geen oordeel te vellen.’

Profetische woorden

De corporaties zijn managementbolwerken geworden. Zes grote kolossen bezitten nu grofweg alle corporatiewoningen in de stad. Lieven de Key is met ruim 31 duizend woningen een ‘kleine’ speler, Ymere met bijna 84 duizend de grootste. Daarnaast zijn Rochdale, de Alliantie, Stadgenoot en Eigen Haard actief in de hoofdstad. De zes boekten in 2021 samen 600 miljoen euro winst op hun vastgoed, en dankzij de gekte op de woningmarkt ook nog eens een waardestijging van 10,3 miljard euro op hun woningen. Het gezamenlijke eigen vermogen van de corporaties bedroeg 61,3 miljard. Veel daarvan zit in stenen (47 miljard), maar lang niet alles.

Winsten van woningbouwverenigingen mogen uitsluitend worden gebruikt voor het publieke belang. Voor dat principe maakte het ministerie van Financiën zich hard toen in 1901 de eerste Woningwet werd ingevoerd, schrijft Wouter Beekers in zijn proefschrift Het bewoonbare land, geschiedenis van de volkshuisvestingsbeweging in Nederland. De Woningwet gaf woningbouwverenigingen de status van ‘toegelaten instellingen’, waardoor ze in aanmerking kwamen voor financiële steun door de overheid en minder afhankelijk werden van filantropen of het spaargeld van hun leden. Na de introductie van de Woningwet groeide het aantal woningbouwverenigingen snel, van een paar honderd tot 1350 in 1922.

De hoge ambtenaar Rudolf Johan Hendrik Patijn (1863-1956), een voorvader van de latere burgemeester van Amsterdam Schelto Patijn, was namens Financiën betrokken bij de opstelling van de wet. Hij voorzag dat woningbouwverenigingen rijk zouden worden, ook door de waardestijging van hun bezit. Bestuurders en aandeelhouders zouden dan het ‘doel van de oprichting der maatschappy’ kunnen vergeten en in de verleiding kunnen komen ‘de winsten op een of andere wyze te realiseren’, citeert Beekers uit een brief van de ambtenaar. Woorden die honderd jaar later profetisch blijken.

Gebrekkig onderhoud

De Woningwet werd begin jaren negentig volledig herzien, met als doel de banden tussen woningbouwcorporaties en de overheid losser te maken. De woningbouwcorporaties privatiseerden en fuseerden tot enorme kolossen en trokken bestuurders aan die met een doorgeslagen zakelijke blik de touwtjes in handen namen.

Het leidde onder meer tot zonnekoninggedrag, megalomane hobbyprojecten en een corporatie (Vestia) die zichzelf transformeerde tot beleggingsinstituut. Tientallen miljoenen verdampten als water voor de zon en toen de boel instortte, had de huurder het nakijken. Via huurverhogingen draaide die zelfs op voor de verliezen. Er volgde een parlementaire enquête, een wetswijziging en meer (financieel) toezicht. Maar één ding veranderde niet: er gaapt nog steeds een diepe kloof tussen de corporaties en hun doel: de huurder een betaalbare en goede woning geven.

Omdat de corporaties enorme woningvoorraden bezitten, worden ze als gewone bedrijven gerund, vanuit immense kantoren die een keur aan managementlagen huisvesten.

Woningbouwcorporaties dienen bij uitstek een maatschappelijk doel: het leveren en beheren van woningen voor de kwetsbaarste huurders. Maar omdat ze enorme woningvoorraden bezitten, worden ze als gewone bedrijven gerund, vanuit immense kantoren die een keur aan managementlagen huisvesten (in een jaarrekening uit 2016 meldt Ymere dat een op de elf medewerkers manager is). Klanttevredenheid staat voorop, zeggen zo’n beetje alle corporaties in hun jaarverslagen. In geuren en kleuren wordt er kond gedaan van benchmarks, communitybuilders en barometers. En zoveel mogelijk gaat via ‘een digitale klantreis’, zoals Ymere dat noemt.

Klachten over de dienstverlening

De kleine lettertjes tonen echter een ander beeld. Zo ziet Ymere al jaren een toename in het aantal klachten over de dienstverlening. Van 879 in 2019 naar 911 in 2020 naar 1019 in 2021. Verreweg de meeste klachten gaan over gebrekkig onderhoud, met name de ‘doorlooptijd’ (managementtaal voor de tijd die het kost voordat de boel gemaakt is) van 37 dagen, meer dan een maand. En dit zijn dan de mensen die zelf de weg weten te vinden. Veel huurders, juist de meest kwetsbare, kunnen steeds moeilijker meekomen in de digitale systemen van de overheden, concludeerde de Nationale Ombudsman. Dat geldt vanzelfsprekend ook voor de systemen van corporaties.

Voor zijn boek Het rode geluk. Een geschiedenis van de Algemene Woningbouw Vereniging (2008) ging journalist Jos van der Lans een ochtend op stap met oud-verenigingsvoorzitter Jan de Jong. De Jong, die in 2013 overleed, is een legendarische naam in de Amsterdamse volkshuisvesting. Met slechts middelbare school klom hij bij ‘de Algemene’ op van jongste bediende tot hoogste bestuurder, een post die hij ruim twintig jaar bekleedde. Hij was tevens voorzitter van de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties (AFWC) en verdeelde gewapend met pen en papier de gemeentelijke bouwopgave over de corporaties. Aan zijn verdeling viel niet te tornen.

De Jong stond bekend om zijn fenomenale geheugen. In de jaren dertig en veertig bracht hij elke woensdag betalingsherinneringen langs bij mensen die de huurophaler van de Algemene hadden gemist of ontlopen. Daarvoor reed hij zo’n veertig kilometer op zijn fiets langs alle complexen van de woningbouwvereniging, die destijds ruim 2500 woningen bezat. De Jong leerde de gebouwen kennen, en hun beheerders en bewoners. Hij wist hun naam en toenaam. Met Van der Lans maakte hij op 87-jarige leeftijd nogmaals dezelfde tocht, zij het in een auto. Bij elke stop herinnerde De Jong zich een bewoner of had hij een anekdote paraat over het complex, de kolenboer of de tuinier.

Voor De Jong, die tot aan zijn dood in een bescheiden flat in Osdorp woonde (waarop hij ruim dertig jaar had gewacht), draaide volkshuisvesting om mensen. Hij werkte met ‘levend materiaal’, zoals hij zelf graag zei. Hij was begonnen in een tijd waarin huurders die klachten hadden zich niet tot een beheerder of commissie wendden, maar direct het bestuur van de vereniging aanspraken. Zoals De Jong de namen van de huurders kende, zo kenden de huurders de bestuurders. Ze ontmoetten hen in de buurt of op vergaderingen van de vereniging.

Toen De Jong in 1983 met pensioen ging, was de Algemene Woningbouwvereniging uitgegroeid tot de grootste van het land, met zo’n twintigduizend woningen en veertigduizend leden. In 2008 fuseerde de AWV met Het Oosten tot Stadgenoot, dat nu maar liefst dertigduizend woningen bezit. Ook voor iemand als De Jong zouden dat te veel namen en adressen zijn om te onthouden. En dan is Stadgenoot nog een van de kleinere corporaties in Amsterdam.

Vocht en schimmel

De tijd dat bestuurders namen van huurders kenden, is allang vervlogen. En de bewoners zelf kennen slechts de systemen. Dat begint al bij het zoeken naar geschikte huisvesting. Via WoningNet moeten ze zichzelf inschrijven en kunnen ze reageren op een woning. Degene met de meeste punten heeft er als eerste recht op. Wie de woning krijgt toegewezen, moet snel allerlei documenten aanleveren die bewijzen dat je er werkelijk recht op hebt: een inkomensverklaring, de drie laatste loonstrookjes of een specificatie van de uitkering, een jaaropgave. ‘Dit moet allemaal binnen twee dagen geleverd worden. Digitaal,’ vertelt Ingrid Houtepen, teamleider van de onafhankelijke stichting !WOON. ‘Lukt dat niet, dan gaat op de derde dag de woning meteen door naar de volgende op de lijst.’

!WOON is in 2017 ontstaan na een fusie van alle Wijksteunpunten Wonen en wordt gefinancierd door de gemeente als vraagbaak voor bewoners over huren, kopen, energie en participatie.

Klachten gaan vaak om vocht en schimmel, gecombineerd met bouwkundige problemen. ‘Bewoners moeten daarin de regie pakken, maar dat is niet zoals het hoort.’

In 2021 handelde !WOON zo’n 74.500 contacten af – variërend van telefonisch advies voor energiebesparing tot huisbezoek en hulp bij de gang naar de Huurcommissie. Bijna eenderde van alle vragen ging over onderhoud en ruim de helft daarvan weer over corporatiewoningen. Vaak lopen huurders vast in een digitaal systeem waarbij aannemers (‘co-makers’ in corporatiejargon) het geregeld laten afweten.

Corporaties – of aannemers – proberen soms niet eens de problemen op te lossen. ‘Dan sturen ze de mensen door naar ons,’ zegt Jeroen Koster van !WOON. Het gaat vaak om vocht en schimmel, gecombineerd met bouwkundige problemen. ‘Bewoners moeten daarin de regie pakken, maar dat is niet zoals het hoort.’

Veel van die zaken belanden bij de Huurcommissie, maar een uitspraak betekent nog geen reparatie. Deze geschillencommissie kan alleen huurkorting opleggen. Voor corporaties is het vaak vele malen goedkoper die huurkorting te laten voortbestaan dan het probleem op te lossen. Koster zelf betaalde tien jaar lang een verminderde huur.

Achterstallig onderhoud

De onderhoudsproblemen in de stad vormen een groeiend probleem. In 2019 deed de lokale tv-zender AT5 samen met debatcentrum De Balie onder de noemer Huren met kuren onderzoek naar achterstallig onderhoud in huurwoningen. Op een peiling kwamen binnen drie weken duizend reacties binnen – vooral van huurders met problemen. Opvallend vaak (60 procent) bewoonden zij een corporatiewoning. Op een geplande debatavond weigerden de corporaties op het laatste moment tekst en uitleg te komen geven. ‘Het was te vooringenomen,’ zei een woordvoerder van corporatie Eigen Haard, ‘niet op een afgewogen manier, alleen gefocust op de dingen die mis zijn.’

De toenmalige directeur van de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties (AFWC) Egbert de Vries wilde de Balie online wel te woord staan. Een renovatie kost soms wel 150 duizend euro per woning, vertelde hij. Opknappen kost volgens hem al snel tussen de 60 en 80 duizend euro. ‘Zelfs dat heb je niet zomaar liggen als corporatie.’

Dat is maar zeer de vraag. Afgelopen zomer meldde Follow the Money dat woningbouwcorporaties veel rijker zijn dan gedacht. Ondanks de veelbesproken verhuurderheffing (de belasting op sociale huurwoningen die in 2013 is ingevoerd en in 2022 weer verdween) boekten alle woningbouwcorporaties bij elkaar tussen 2000 en 2020 een cumulatieve nettowinst van bijna 52 miljard euro, gemiddeld 2,6 miljard euro per jaar.

Volgens de Autoriteit Woningbouwcorporaties is er veel meer financiële ruimte om te bouwen en te verduurzamen dan waar Binnenlandse Zaken, het departement dat over wonen gaat, vanuit ging. Terwijl de huuropbrengsten jaarlijks flink stijgen, zo meldt de toezichthouder, neemt het aantal sociale woningen alleen maar af door sloop, verkoop of overheveling naar de vrije sector.

‘Niet alleen is het aandeel corporatiewoningen scherp afgenomen van bijna 40 procent midden jaren tachtig tot minder dan 29 procent in 2021, sociale huurders behoren ook nog eens steeds vaker tot de allerarmsten in de samenleving,’ schrijft stadsgeograaf Cody Hochstenbach in zijn boek Uitgewoond. Waarom het hoog tijd is voor een nieuwe woonpolitiek.

Langs elkaar heen

De Amsterdamse corporaties bezaten in 2002 nog 205 duizend zelfstandige sociale huurwoningen. Dat aantal bedraagt volgens het laatste jaarrapport van de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties nu nog maar 166 duizend. Daar komt nog bij dat ook het aantal particulieren dat sociaal verhuurt drastisch is afgenomen. Tussen 2019 en 2021 is het aantal lage inkomens in Amsterdam licht toegenomen, meldt de rapportage Wonen in Amsterdam 2021 van de gemeente en corporaties. Tegelijkertijd slonk de woonvoorraad voor lage inkomens flink. Waar de landelijke politiek praat over scheefwoners die in een te goedkoop huis wonen, gebeurt in Amsterdam juist het tegenovergestelde: 16 procent van de dure huurwoningen wordt bewoond door mensen met een laag inkomen.

De huren stijgen, gebreken of niet, altijd door. Volgens Follow the Money steeg de kale huurprijs van een sociale huurwoning sinds 2000 met 79 procent, van 312 euro naar 560 euro. Dat gaat nou eenmaal zo in het systeem. Als iemands inkomen hoger wordt, stijgt de huur automatisch nog een beetje meer. Wie denkt recht te hebben op een huurkorting omdat zijn of haar inkomen weer lager is geworden, moet dat zelf aankaarten. En dat valt niet mee. ‘Alles is te ingewikkeld geworden,’ zegt Jeroen Koster van !WOON. Hij adviseert al twintig jaar lang bewoners, maar zit tegenwoordig met een dikke stapel papier bij zijn jaarlijkse huurverhogingsspreekuur. ‘Er zijn zoveel regels en uitzonderingen.’ Ook merkt hij dat corporaties zelf lang niet alles weten omdat vrijwel alles is uitbesteed aan aannemers.

Een huurder van een woning aan de Eerste Jan Steenstraat in de Pijp had last van lekkage en belde in augustus 2021 naar Ymere. ‘Op 3 september hebben zij letterlijk naar de muur gekeken van een afstandje.’ Om vervolgens de aannemer te bellen. Die kwam en keek ook naar de muur om te concluderen niets te kunnen doen. Daarna kwam er weer iemand van de corporatie, maar pas in juni 2022 werd de lekkage opgelost.

‘Voor alles moet je bij een ander bedrijf zijn, want de een doet alleen maar elektriciteit en de ander weer iets anders.’

‘In een korte tijd zijn er zoveel mensen over de vloer geweest. Ik weet niet goed waar te beginnen,’ zei een andere bewoner die al anderhalf jaar kampt met lekkages en ernstige schimmel.

‘Ze werken voortdurend langs elkaar heen,’ vertelt ook Nadia (65). Ze staat in de tuin van haar benedenwoning ergens in de Indische Buurt. Aan haar voeten liggen twee rijen stoeptegels vakkundig opgestapeld, elke rij vier tegels hoog. Dit is het afstapje dat een aannemer namens Eigen Haard voor haar maakte om de halve meter te overbruggen die de drempel van de keukendeur scheidt van de tuin. Nadat de Huurcommissie had geoordeeld dat de tegels konden verschuiven en daarom gevaarlijk zijn, zijn ze aan elkaar gelijmd met tegelkit. Nadia, die artritis heeft, is blij dat ze haar tuin weer in kan, maar mooi is anders.

Ze belandde bij de Huurcommissie nadat ze besloten had eens niet stilzwijgend in te stemmen met de jaarlijkse huurverhoging, iets wat ze in de 23 jaar dat ze haar woninkje huurt nog nooit heeft gedaan, vertelt ze.

De doorslag gaf een rattenplaag in haar plafond. Drie jaar moest ze wachten voordat de problemen werden aangepakt. Bezoek durfde ze niet meer te ontvangen, uit angst dat het ongedierte, dat via de rioleringsbuizen omhoog klom, een keer zijn snuit zou vertonen. Toen de werkzaamheden eindelijk begonnen, bivakkeerde ze twee maanden in haar woonkamer. In de slaapkamer, de keuken en de gang lag al die tijd het plafond open. Het was smerig en het stonk, maar vervangende woonruimte kon ze niet krijgen.

Waarom het zoveel tijd kostte? ‘Voor alles moet je bij een ander bedrijf zijn, want de een doet alleen maar elektriciteit en de ander weer iets anders,’ zegt ze. Voor werkzaamheden die door twee mensen moesten worden uitgevoerd, kwam slechts één iemand opdagen. En dan was er ook nog die zzp’er die halverwege wegliep, omdat hij voor een goedbetaalde klus elders werd gebeld. Ze heeft hem nooit meer teruggezien.

Vangnet

In de documentaire Van krot tot woongenot, die de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties maakte ter gelegenheid van haar negentigjarig bestaan, vertelt de eerdergenoemde Jan de Jong wat sociale huurwoningen zo geliefd maakte. Wie van een woningbouwvereniging huurde, woonde beter dan bij een particulier. ‘Je had ook het vangnet van de corporatie achter je: als er iets stuk was, werd dat behoorlijk gerepareerd.’

Beter wonen dan bij een particulier, in een betaalbare woning die comfortabel is en goed wordt onderhouden, waar iemand zich thuis voelt. Dat is wat de oprichters van de Vereeniging ten behoeve der Arbeidersklasse te Amsterdam (VAK), de eerste Nederlandse woningbouwvereniging, voor ogen hadden. Ze werd in 1852 opgericht op initiatief van enkele bemiddelde burgers die zich zorgen maakten over de ellendige omstandigheden waarin arbeidersgezinnen leefden. Zo’n 40 procent van de woningen in de stad telde niet meer dan één kamer. Hele gezinnen sliepen in dezelfde bedstee en buren deelden keukens en sanitair. Als die voorzieningen er al waren, want een groot deel van de woningen bevond zich in krotten, op tochtige zolders en in vochtige kelders.

Besmettelijke ziektes verspreidden zich gemakkelijk door de arbeidersbuurten, terwijl ook alcoholisme en zedeloosheid er hoogtij vierden. Wie thuis geen ruimte heeft, zoekt de kroeg op of de straat. Voor zo’n hok moest bovendien flink worden betaald. Tussen 1850 en 1900 verdriedubbelde de Amsterdamse bevolking bijna, tot een kleine zeshonderdduizend inwoners. Al die mensen moesten ergens wonen en dit dreef de huren op. Maar elke cent die aan huur wordt uitgegeven, kan niet worden besteed aan gezonde voeding, aan kleding of aan een opleiding. Zonder goede en betaalbare woningen hield de misère daarom zichzelf in stand, beseften de oprichters van de VAK.

Pandjesbaas

Een van die oprichters was de jurist en latere burgemeester Jan Messchert van Vollenhoven. En nu, meer dan 170 jaar later, staat prins Bernhard Jr., een verre verwant van hem, bekend als een van de grootste hoofdstedelijke huisjesmelkers. Uit onderzoek van Het Parool bleek dat de ‘pandjesprins’ in 2017 privé of via zijn bv’s 590 adressen bezat, waarvan 349 in Amsterdam. Op een deel van die adressen verhuurde hij kamers, zonder vergunning en tegen fikse huren. Het kan verkeren in de geschiedenis van de volkshuisvesting.

De prins werd publiekelijk ontmaskerd als huisjesmelker, maar sommige woningbouwcorporaties doen nauwelijks voor hem onder. Zo lezen we in de jaarrapportage over 2021 van !WOON bijvoorbeeld dat Lieven de Key het tijdelijke contract van een van haar huurders alleen wilde verlengen en omzetten in een huurovereenkomst voor onbepaalde tijd ‘als huurder een enorme huurverhoging accepteerde’, te weten naar een maandhuur van 1.800 euro. Daarmee was huurder er overigens nog niet, want Lieven de Key wilde ook de mogelijkheid om die huur jaarlijks te verhogen met maximaal 7 procent bovenop de inflatie.

Het past bij een pandjesbaas, maar minder bij een woningcorporatie.

Corporaties hadden voortaan geen overheidsgoedkeuring vooraf meer nodig voor hun plannen. Ze moesten zich achteraf verantwoorden.

Een van de conclusies van de Parlementaire Enquête Woningcorporaties in 2013 was dat zij minder moesten denken vanuit privaat ondernemerschap en meer vanuit maatschappelijke dienstbaarheid. Aanleiding voor de enquête waren excessen in de sector als het dreigende omvallen van Vestia, de grootste corporatie in het land, de aanschaf van een oceaanstomer door Woonbron, de bedrijfs-Maserati van Rochdale-bestuurder Hubert Möllenkamp en bouwprojecten in België, Kroatië, Polen en zelfs Zuid-Afrika. Ze bleken slechts het topje van de ijsberg. De enquêtecommissie onder leiding van oud-PVV’er en destijds onafhankelijk Kamerlid Ronald van Vliet rolde van verbazing naar verbazing, niet in de laatste plaats dankzij mantelbaviaan Mydra, die de Alliantie om onverklaarbare redenen had geadopteerd van Stichting AAP, en de coffeeshop die een niet nader genoemde corporatie bouwde voor drugstoeristen.

Schatrijk geworden

Dat het zo uit de hand kon lopen, was het gevolg van een grote stelselherziening begin jaren negentig: operatie-Heerma, genoemd naar de toenmalige staatssecretaris van Volkshuisvesting en oud-wethouder in Amsterdam Enneüs Heerma (CDA).

Operatie-Heerma kwam echter niet uit de lucht vallen; ze was het sluitstuk van een proces dat al in de jaren zestig op gang kwam en dat als doel had de invloed van de overheid op de volkshuisvesting te verkleinen en corporaties om te vormen tot commerciële ondernemingen die hun eigen broek ophielden.

In 1992 kwam Heerma met het Besluit Beheer Sociale Huursector (BBSH), dat tot 2015 gold als de grondwet voor de corporatiesector. Corporaties hadden voortaan geen overheidsgoedkeuring vooraf meer nodig voor hun plannen. Ze moesten zich achteraf verantwoorden, waarbij gekeken werd naar vier punten: de huisvesting van kwetsbare groepen, de kwaliteit van de woningvoorraad, de financiële gezondheid van de corporatie, en de mate waarin huurders betrokken zijn bij het beleid.

Uit handen gegeven

Heerma kwam ook met een plan voor de financiële verzelfstandiging van de woningcorporaties. Het rijk wilde bezuinigen en de corporaties waren – zoals ambtenaar Patijn voorspeld had – schatrijk geworden door de waardestijging van hun bezit en doordat ze in de jaren tachtig dure rijksleningen massaal boeteloos vervroegd hadden afgelost en vervangen door veel goedkopere leningen op de kapitaalmarkt. De subsidies die ze kregen, bleven ondertussen gebaseerd op de hogere rente en zo incasseerden ze jaarlijks een voordeel van 1 miljard gulden, schrijft historicus Wouter Beekers.

Winsten waren vrijgesteld van vennootschapsbelasting en gemeenten verkochten grond voor sociale woningbouw onder de marktprijs. De overheid had echter alle controle over de sector uit handen gegeven.

Dat zette kwaad bloed in Den Haag. Heerma’s oplossing was de zogeheten brutering: de schulden die de corporaties nog hadden bij het rijk werden weggestreept tegen nog te ontvangen subsidies. Zo scheidden rijk en corporaties formeel hun wegen.

Op de achtergrond bleven de corporaties echter steun ontvangen: winsten waren vrijgesteld van vennootschapsbelasting en gemeenten verkochten grond voor sociale woningbouw onder de marktprijs. De overheid had echter alle controle over de sector uit handen gegeven en Heerma had verzuimd het toezicht goed te regelen.

Grote veranderingen

De Parlementaire Enquête Woningcorporaties en de daaropvolgende nieuwe Woningwet in 2015 hebben tot grote veranderingen in de sector geleid. Een van de belangrijkste is wel dat de commerciële activiteiten van corporaties aan banden zijn gelegd en strikt gescheiden zijn van hun maatschappelijke activiteiten. Het is een maatregel die is ingegeven door de misstanden die de enquêtecommissie boven tafel haalde. Maar al die aandacht voor het financiële wanbeheer verhulde een ander probleem dat maatschappelijk uiteindelijk veel schadelijker is: de verwaarlozing van het eigen bezit.

De Woningwet 2015 stelde bovendien de BBSH buiten werking, Heerma’s grondwet. Ze versterkte de rol van huurdersorganisaties, introduceerde de Autoriteit woningcorporaties (Aw) als onafhankelijke toezichthouder, maar beperkte ook de doelgroep van de sociale woningbouw tot de laagste inkomens.

Toen het kabinet-Pierson in 1901 de eerste Woningwet introduceerde, koos het bewust voor de term ‘volkshuisvesting’. Dit was een term die eind negentiende eeuw in zwang raakte om aan te geven dat goede en betaalbare huisvesting net zo belangrijk is als een goede toegankelijke gezondheidszorg. Het kabinet-Pierson wilde met die formulering de doelgroep voor sociale woningbouw breed houden, een principe waar ook Heerma aan vasthield. De Woningwet 2015 veranderde de volkshuisvesting in een sociaal vangnet voor de allerarmsten. Inmiddels is ook deze wet weer vervangen, door de Woningwet 2022, maar de doelgroep is even beperkt gebleven.

IJskoude sfeer

Door de wooncrisis ligt de focus van de politiek nu vooral op bouwen, bouwen, bouwen.

De Alliantie is actief in veertien gemeenten – van Amsterdam tot Zeewolde – en is ervan overtuigd dat er met de verkoop van een sociale huurwoning drie nieuwe terug kunnen worden gebouwd. ‘Dat klinkt wellicht leuk, maar die rekensom valt alleen rond te krijgen als je de mooiste corporatiehuizen verkoopt en daar kleine studio’s aan de randen van de stad voor terugzet,’ schrijft stadsgeograaf Hochstenbach in zijn boek. ‘Het zou bijdragen aan een verschraling en segregatie van de sociale huursector. Bovendien is er in werkelijkheid niets van terecht gekomen.’

Gemeenten zeiden tegen de visitatiecommissie bovendien te vrezen dat ‘woningen met slechte energielabels worden verkocht om op deze manier aan afspraken uit het energieakkoord te voldoen’.

Ondertussen is onderhoud een ondergeschoven kindje geworden. RTL Nieuws meldde in 2021 dat landelijk zeker 1 op de 25 sociale huurwoningen flinke gebreken heeft. En dat is een ruwe schatting, want lang niet alle corporaties gaven de staat van hun woningen door. Uit de meest recente visitatierapporten over de Amsterdamse corporaties blijkt dat zittende huurders al jaren het gevoel hebben ‘niet meer mee te tellen’ door de focus op starters (Lieven de Key). Bewoners vragen zich af waarom er nog steeds sociale huurwoningen worden verkocht terwijl er nauwelijks nieuwbouw bijkomt (Ymere). En tussen Rochdale en de bewonersraad was sprake van ‘een ijskoude sfeer’. Er wordt te veel ‘gekeken naar de beschikbaarheid voor toekomstige huurders, wat ten koste gaat van de huidige huurders’.

Een aannemersbedrijf lijmde namens Rochdale een luchtfilter dicht in een poging een lekkend dak te verhelpen.

En die huidige huurder in de sociale sector, die door bewust politiek beleid steeds kwetsbaarder is geworden, moet een steeds ingewikkelder – en vaak ook juridisch – gevecht voeren voor een goed beheerde woning.

Een gevecht dat niet zelden eindigt bij Huurcommisie.

Van een woning aan de Mathurastraat lijmde een aannemersbedrijf namens Rochdale een luchtfilter dicht in een poging een lekkend dak te verhelpen.

Dakdekkers van Lieven de Key zakten op het Wethouder De Vriesplantsoen door het dak. Ze repareerden de schade op het dak, maar lieten het gat in het plafond eronder zitten.

Terwijl de buren allemaal een tijdelijke wisselwoning kregen, zat een bewoner aan het Hygiëaplein nog steeds tussen de muren en plafonds met ernstige scheuren. Ymere had alleen ‘een soort kacheltje’ gegeven om het vocht mee weg te zuigen.

Een huurder aan de Tweede van Swindenstraat heeft al bijna twee jaar last van lekkages en schimmel. Mails werden door de corporatie niet beantwoord, maar toen hij dreigde met een kort geding kwam ineens iemand langs – al werd het probleem niet opgelost.

Uiteindelijk kreeg de huurder korting via de Huurcommissie. Op de zitting verklaarde hij dat hij veel liever wil dat de problemen worden opgelost. De verhuurder, Ymere, nam niet de moeite te verschijnen of zich netjes af te melden.

Het bericht Voor woningcorporaties komt de mens op de tweede plaats verscheen eerst op Vrij Nederland.