Fryzo Nieuwsheadlines nos economie van woensdag 22 maart 2023 10:37:52

Mag het kabinet voorschrijven dat het aantal vluchten op Schiphol vanaf eind dit jaar omlaaggaat? Over die vraag ging het vandaag in de rechtbank in Haarlem. KLM spande samen met andere luchtvaartmaatschappijen een kort geding aan tegen het kabinetsvoornemen om te krimpen. De bedrijven zijn ervan overtuigd dat zij minder geluid en CO2-uitstoot kunnen realiseren met behoud van het aantal vluchten en vinden dat er niet is gekeken naar alternatieven.

Minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat kondigde in juni vorig jaar aan dat vanaf 1 november 2023 het aantal vluchten dat Schiphol maximaal mag uitvoeren omlaag moet. Het gaat om een krimp van 8 procent, van 500.000 naar 460.000 vliegbewegingen. Een jaar later moet daar weer 20.000 van af.

De luchtvaartmaatschappijen verenigden zich in een kort geding tegen de staat. KLM, goed voor 60 procent van alle vluchten op de luchthaven, trekt de kar. De overheid krijgt steun van de omwonenden van Schiphol. Daarom was er aan advocaten geen gebrek: een zaak met 29 advocaten kan volgens de rechtbankpresident zo in het Guinness Book of Records.

Wat zeggen de luchtvaartmaatschappijen?

De advocaat van KLM, ook namens Delta Airlines, Corendon, EasyJet en TUI, noemde het plan onzorgvuldig, ongerechtvaardigd en onrechtmatig.

Het voornaamste punt van de luchtvaartmaatschappijen is dat het besluit eenzijdig is opgelegd, wat niet mag. De belangen van verschillende betrokkenen moeten worden meegewogen en dat moet zelfs volgens Europese regels, stelde de advocaat.

Deze zogeheten balanced approach is een langdurige procedure met verschillende consultatierondes, waaruit maatregelen voor de midden- en lange termijn moeten rollen. Zijn die onvoldoende, dán pas mag er worden gedacht aan krimp, aldus de luchtvaartmaatschappijen.

Geen toekomstperspectief

Maar het verzet van KLM en anderen tegen deze krimp betekent volgens de eiser niet dat ze niet bereid zijn om bij te dragen aan oplossingen.

Voor investeringen in verduurzaming is toekomstperspectief nodig, stelt KLM. Want hoe kan KLM 10 miljard euro investeren in vliegtuigen die duurzamer zijn en minder overlast geven zonder toekomstperspectief te hebben, vroeg de advocaat zich af.

Volgens de advocaat zien ook KLM en de andere luchtvaarmaatschappijen de uitdagingen op het gebied van geluidsoverlast, CO2, stikstof, fijnstof, leefomgevingskwaliteit en duurzaamheid waar de overheid, de luchtvaartsector en de samenleving.

Wat zegt de Staat?

De capaciteitsreductie is volgens de landsadvocaat ook mogelijk zonder deze balanced approach-procedure. Voor het Luchthavenverkeersbesluit (LVB) uit 2008 is die procedure namelijk al gevolgd, waardoor het nu niet meer nodig zou zijn.

Het verlagen van het aantal vluchten is volgens de Staat noodzakelijk om de balans op de luchthaven en de omgeving te herstellen, daarbij is nadrukkelijk ook gekeken naar gezondheid en milieu.

Het belang van Schiphol en de luchtvaartmaatschappijen is daarbij volgens de landsadvocaat wel degelijk meegenomen. "440.000 vliegbewegingen is voldoende om de hubfunctie van Schiphol te borgen en te verzekeren dat Nederland goed verbonden zal blijven met de rest van de wereld."

'Geen eindeloze groei'

En ja, dit besluit kan negatieve gevolgen hebben voor de luchtvaartsector, stelt de Staat, maar de mogelijke nadelen wegen niet op tegen de voordelen voor de maatschappij. Daarbij verwacht de Staat dat de luchtvaartmaatschappijen hun misgelopen inkomsten kunnen doorberekenen aan de klant.

De landsadvocaat: "De maatschappijen reageren uit de gedachte dat er zoiets bestaat als eindeloze groei. Het blijft de Staat verbazen hoezeer maatschappijen tegen krimp zijn."

Schiphol en omwonenden

Ook Schiphol en omwonenden waren aanwezig in de zaal. Schiphol wilde vooral weten waar het aan toe is: half april moeten de maatschappijen hun plannen voor de winter indienen.

De omwonenden, verenigd in de stichting Recht op Bescherming tegen Vliegtuighinder (RBV), stellen dat het uitvoeren van 500.000 vliegbewegingen sowieso al tegen de wet is. Het wettelijke maximum is volgens hun advocaten 400.000 vliegbewegingen.

De luchtvaartmaatschappijen tonen volgens RBV daarbij weinig respect voor de persoonlijke leefomgeving van de mensen die in de buurt van Schiphol wonen. Waar de luchtvaartmaatschappijen aanhaalden dat de geluidshinder de afgelopen jaren is afgenomen, stellen de omwonenden op basis van een rapport van het Planbureau voor de Leefomgeving dat het tegengestelde waar is.

Uiterlijk vrijdag 7 april volgt de uitspraak.

Inspecteurs van de Europese Commissie hebben bij meerdere kantoren in de EU van energiedrankfabrikant Red Bull invallen gedaan in een onderzoek naar onder meer kartelvorming.

Eerder vandaag schreef de commissie in een persverklaring al dat het "onaangekondigde inspecties" had uitgevoerd in de energiedranksector. Daarbij werd geen bedrijfsnaam genoemd. Red Bull bevestigt nu zelf tegenover persbureaus DPA en AFP dat het om de Oostenrijkse energiedrankmaker gaat. Het bedrijf zegt volledig mee te werken aan het onderzoek.

Volgens de commissie zijn er verdenkingen van het manipuleren van de markt. Mogelijk is er misbruik gemaakt van een machtige positie op de markt of zijn er verboden prijsafspraken gemaakt met concurrenten, aldus de commissie.

Voorbereidende stap

Tegelijk benadrukt de commissie dat de inspecties "een voorbereidende stap" zijn in een onderzoek naar dergelijke praktijken en dat de inspecties niet betekenen dat het onderzochte bedrijf ook daadwerkelijk schuldig is.

De commissie laat verder weten dat het onduidelijk is hoelang het onderzoek gaat duren. Dat hangt onder meer af van hoe ingewikkeld de zaak is.

Red Bull is wereldwijd met afstand de grootste en populairste energiedrankproducent. Het bedrijf verkocht vorig jaar ruim 11 miljard blikjes. Dat was goed voor een omzet van bijna 10 miljard euro.

Het bedrijf geeft jaarlijks honderden miljoenen uit aan marketing, voornamelijk in de sportwereld. Zo is Red Bull eigenaar van het Formule 1-team van de Nederlandse tweevoudig wereldkampioen Max Verstappen.

Razend populair is het: tweedehands kleren kopen en verkopen via een online platform als Vinted, Vestiaire Collective of The Next Closet. Maar hoe groter de platforms worden, hoe meer de kritiek aanzwelt. Zijn ze een duurzamer alternatief voor nieuwe kleren of wakkeren ze voornamelijk ons koopgedrag aan?

Vinted, vijftien jaar geleden opgericht in Litouwen en nu actief in achttien landen, heeft ruim 80 miljoen gebruikers. Een van hen is Daphne Jansen (28), die "een of twee keer per maand" op het platform shopt, met name omdat ze tweedehandskleding milieuvriendelijker acht. "Het is makkelijk en het aanbod is groot. Ik heb niet altijd tijd om naar kringloopwinkels of vintage zaakjes te gaan."

45 procent van de Nederlandse vrouwen koopt weleens tweedehandskleding, blijkt uit een onderzoek uit 2020 in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Van alle mode die wereldwijd verkocht wordt, is nu 3 tot 5 procent tweedehands, maar volgens de Amerikaanse adviesfirma Boston Consulting Group kan dat in de toekomst oplopen tot 40 procent. Met die wetenschap zijn ook retailers als Zalando, de Bijenkorf en Zeeman de laatste jaren begonnen met de verkoop van gebruikte kleding.

Onuitputtelijk aanbod

Maar op die explosief groeiende tweedehandsmarkt komt kritiek van deskundigen. De platforms zijn zo gebouwd dat gebruikers kunnen scrollen door het vrijwel onuitputtelijke - en vaak heel betaalbare - aanbod. En wie een kledingstuk zat is, verkoopt het moeiteloos weer door.

Het leidt tot impulsaankopen: volgens Vinted zelf "geeft een aanzienlijk aantal kopers aan vaak te winkelen voor modeartikelen zonder een directe praktische motivatie". Slechts in 39 van de 100 gevallen werd een item op Vinted gekocht om een afgeschreven kledingstuk te vervangen. "Ik doe zeker ook impulsaankopen", zegt Jansen. "Laatst kocht ik nog een spijkerbroek die niet bleek te passen."

"Het argument van dit soort bedrijven is 'als je bij ons koopt, kun je zoveel kopen als je wil, want je geeft kledingstukken een tweede leven en dat is duurzaam'", zegt onderzoeker Marije de Roos, tevens oprichter van bio-circulair modemerk Positive Fibers. "Maar dat is niet per se zo. Als je een jurkje koopt dat je maar naar één feestje aantrekt, is er niets duurzaams aan."

Ook het versturen van al die kleding van verkoper naar koper veroorzaakt nogal wat uitstoot. In het geval van Vinted gaan de pakketjes inmiddels door heel Europa en Noord-Amerika. Het bedrijf zegt het leveren aan afhaalpunten te willen stimuleren, wat minder uitstoot oplevert dan bezorging aan huis.

Vinted probeert de kritiek te pareren met een uitgebreid onderzoek naar de eigen klimaatimpact. In een vandaag gepubliceerd rapport staat dat een tweedehands aankoop op het platform duurzamer is dan het kopen van een nieuw kledingstuk. De aanschaf van een tweedehands artikel op Vinted levert gemiddeld 1,8 kilogram minder 'CO2e-uitstoot' (koolstofdioxide en andere broeikasgassen) op dan het kopen van een nieuw artikel. Ter vergelijking: de productie van een nieuw kledingstuk veroorzaakt gemiddeld zo'n 3 tot 10 kilo uitstoot.

Onderzoekers van Vaayu, een bedrijf dat software maakt om CO2-uitstoot te analyseren, bestudeerden voor het onderzoek een half miljard Vinted-aankopen en voerden een enquête uit onder 350.000 gebruikers van het platform. Op basis daarvan concluderen ze ook dat door het kopen en verkopen op Vinted (en daardoor het niet kopen van nieuwe kleding) in totaal 453 kiloton CO2e werd bespaard in 2021.

Overigens waren in totaal 2,4 miljoen gebruikers gevraagd de enquête in te vullen; de respons was met zo'n 11 procent mager en dat maakt het onderzoek mogelijk minder representatief.

In de berekening van de netto uitstoot van Vinted is niet meegenomen hoeveel Vinted-aankopen binnen afzienbare tijd opnieuw te koop worden aangeboden op het platform. En evenmin hoe vaak de gekochte tweedehandskledingstukken gedragen worden. Uit gegevens in het onderzoek blijkt dat mensen hun tweedehands vondsten minder aantrekken dan wat tijdens de levensduur van het kledingstuk verwacht mag worden. Ruim de helft van de kopers is van plan het tweedehands kledingstuk maximaal een of twee jaar te dragen.

"Nieuwe kleding wordt al laag gewaardeerd, met goedkope tweedehandskleding gaan we nog achtelozer om. Op Vinted staat vooral fast fashion van relatief slechte kwaliteit", zegt De Roos. "Je kunt het leven van zo'n kledingstuk wel iets verlengen als je tweedehands koopt of verkoopt, maar niet heel veel."

Vooral betaalbaarheid is belangrijk

Slechts 20 procent van de Vinted-gebruikers noemt in het onderzoek milieu- en sociale overwegingen als belangrijkste argument om op het platform te winkelen. Dat geldt ook voor Jansen. "Ik probeer alleen te kopen bij verkopers die in Nederland zitten, om het zo milieuvriendelijk mogelijk te houden." Tegelijk zegt bijna de helft van de gebruikers dat betaalbaarheid de belangrijkste reden is.

"Dat verbaast mij eigenlijk niet", zegt De Roos. "De slogan van Vinted is 'Draag je het niet? Verkoop het dan'. Ze zijn zo groot geworden omdat ze consumenten de optie bieden geld te verdienen met kleding die ze niet langer dragen. Niet omdat ze ons in staat stellen onze CO2-voetafdruk te verkleinen."

Doorgroeien

De Nederlandse topman van Vinted, Thomas Plantenga, zegt in een reactie op het rapport dat het bedrijf "mensen wil helpen om de waarde te zien van de artikelen die zij bezitten". "We gaan de lessen uit deze analyse gebruiken om onze leden te helpen hun gewoontes op het gebied van modeconsumptie te veranderen."

Tegelijkertijd wil het bedrijf hard blijven groeien, en zal het op een bepaald moment winstgevend moeten worden (in 2021 draaide de marktplaats volgens zakenblad Quote 118 miljoen euro verlies). Of Vinted dan een duurzamer alternatief blijft? Daar zal een nieuwe berekening op losgelaten moeten worden.

De toenemende zorgen over TikTok hebben bij Nederlandse werkgevers nog nauwelijks geleid tot een verbod op de app op werktelefoons. Dat blijkt uit een rondgang van de NOS. Daarmee lijkt het vooralsnog vooral een politiek thema te zijn. In Nederland hangt wel een mogelijk verbod voor rijksambtenaren boven de markt.

Voor deze rondgang benaderde de NOS tientallen werkgevers. Het overgrote deel daarvan betreft bedrijven. Daarnaast zijn de drie Nederlandse technische universiteiten, de belangrijkste toezichthouders op het gebied van technologie, de politie en de vijf grootste Nederlandse gemeenten benaderd.

Meer dan dertig reacties

In totaal reageerden meer dan dertig werkgevers. Ruim twee derde geeft expliciet aan geen verbod te hanteren. Een aantal andere respondenten zegt er niets over en een enkele werkgever zegt dat er wel restricties zijn.

TikTok is al een aantal jaar aan een opmars bezig. Die begon onder kinderen en jongeren, maar de doelgroep breidt zich steeds verder uit. Omdat de app van Chinese makelij is, zijn er al jaren zorgen over of de overheid in China kan meekijken met wat gebruikers hier doen.

TikTok zegt steevast dat die zorgen ongegrond zijn. Het bedrijf stelt nooit data te zullen afgeven aan de Chinese overheid.

Niks zeggen of juist vergaande restricties

Niet alle werkgevers die op de rondgang reageerden, wilden vertellen of er beveiligingsmaatregelen zijn genomen, en zo ja welke. Het gaat om Philips, Gasunie, KPN, T-Mobile en facilitair dienstverlener Vebego. Gasunie verwacht wel mee te gaan met een verbod als dat vanuit het Rijk wordt aangekondigd. Bij de politie gelden er heel veel restricties op een telefoon van de zaak - dat gaat dus verder dan TikTok alleen.

Chipmachinebedrijf ASML, dat vorige maand nog melding maakte van datadiefstal door een ex-medewerker in China, heeft niet gereageerd. Chipfabrikant NXP heeft wel beperkingen op laptops, maar niet op telefoons.

Bij Vattenfall is TikTok geen onderdeel van de socialemediastrategie en privégebruik is niet toegestaan. De gemeente Eindhoven heeft het installeren van de app technisch onmogelijk gemaakt. De gemeente wil niet spreken van een verbod. Volgens de gemeente heeft TikTok "in onvoldoende mate zekerheid kunnen geven over privacy- en beveiligingsregels". Andere sociale media zijn wél toegestaan.

Sommige werkgevers hebben geen verbod op TikTok, maar hebben in het algemeen uit veiligheidsoverwegingen eigen apps op telefoons wel in een afgeschermd gedeelte gezet. Het gaat om ING, Eneco, Essent en de ACM. De Autoriteit Persoonsgegevens kan, net als de politie, heel veel apps niet installeren.

De uitkomsten van de rondgang roepen bij Ellen Mok, die bij KPMG bedrijven adviseert over hun cybersecuritystrategie wat betreft statelijke dreiging en daarvoor werkzaam was bij de AIVD, de vraag op of bedrijven wel voldoende de risico's in kaart hebben.

Ze wijst op het feit dat spionage vanuit China door onder meer de FBI en de Nederlandse geheime diensten als de grootste economische dreiging wordt gezien op lange termijn. "Met die blik kijken wij naar TikTok. De app verzamelt stelselmatig informatie, bijvoorbeeld locatie. Dat kan binnen het bedrijfsleven risico's vormen."

Een verbodsgolf

In de Nederlandse politiek is er wel een toenemende roep om een verbod op TikTok. Dat sentiment is overgewaaid uit de VS, waar al jaren wantrouwen heerst tegen de app. Toenmalig president Trump probeerde de app al eens in 2020 tevergeefs te verbieden. Inmiddels mogen daar onder anderen medewerkers van de federale overheid de app niet meer op hun telefoon hebben staan. Donderdag wordt de ceo van TikTok gehoord door het Amerikaanse Congres.

In Europa kwamen de Europese Commissie en de Europese Raad vorige maand tot een zelfde besluit, waarna het parlement volgde. Deze maand kwamen België en het Verenigd Koninkrijk met een verbod.

In Nederland is staatssecretaris Van Huffelen van Digitalisering ermee bezig en ze heeft advies ingewonnen van de AIVD. Een woordvoerder zei gistermiddag dat er nog altijd wordt gewerkt aan een "weloverwogen" besluit.

Gehavende banken, dieprode beurzen: het is al twee weken onrustig in de financiële wereld. Wat begon met de ondergang van Silicon Valley Bank eindigde dit weekend met een gedwongen miljardenovername van de noodlijdende Zwitserse bank Credit Suisse.

Het roept vragen op die sinds de bankencrisis in 2007 en 2008 nauwelijks hardop zijn gesteld. De diepste recessie sinds de jaren 30 begon destijds immers met het omvallen van enkele individuele banken en hypotheekinstellingen, in 2007. Toen ook de Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers failliet ging, veroorzaakte dat een schokgolf door de financiële wereld, en uiteindelijk een diepe economische crisis. Toch is de situatie behoorlijk anders dan toen.

Waarom?

Het grootste verschil met toen zit in de regelgeving: die is voor banken veel strenger geworden. Grote banken staan inmiddels onder direct toezicht van de Europese Centrale Bank en moeten zich aan strikte eisen houden als het gaat om risico's en veel hogere buffers aanhouden voor het geval er iets misgaat.

Rekeninghouders hebben in de hele eurozone bovendien de garantie dat hun bankrekening tot 100.000 euro beschermd is. Nationale banken staan garant voor elkaar, en het is de bedoeling dat er uiteindelijk één Europese bankenunie komt waarbij alle banken binnen de eurozone voor elkaar garant staan.

Daarnaast is er een 'resolutiemechanisme': een draaiboek waarmee toezichthouders aan de slag gaan als een bank failliet dreigt te gaan. Daarin is afgesproken dat niet de belastingbetaler, maar eerst de aandeelhouders en de obligatiehouders van de bank hun verlies moeten nemen.

Andere oorzaken

Geen twee crises zijn hetzelfde en ook die van nu verschilt van eerdere perioden van onrust rond banken.

De bankencrisis in 2007 begon in de Verenigde Staten. Banken hadden hypotheken verkocht aan mensen die ze nauwelijks konden betalen. Toen de huizenmarkt instortte, en de ene huizenbezitter na de andere zijn sleutels moest inleveren, bleek dat die 'rommelhypotheken' waren doorverkocht, waren gebundeld en als risicoloze beleggingsproducten op de balans waren beland van investeerders en banken wereldwijd.

Nu begon de onrust weer in Amerika, maar met een heel andere oorzaak. De Silicon Valley Bank werd genekt door de sterk stijgende rente in combinatie met een verzwakkende techsector. De bank bleek niet alleen een nogal eenzijdig klantenbestand te hebben van risicovolle start-ups, maar ook nogal eenzijdig te hebben geïnvesteerd in langlopende leningen, tegen een vaste rente. Die beleggingen werden plotseling fors minder waard toen de rente steeg.

Meer weten over de problemen van de Silicon Valley Bank en de techsector? Onze verslaggever in Californië legt het uit in de video:

Dat de Amerikaanse toezichthouders de risico's bij Silicon Valley Bank niet in het vizier hadden, kwam doordat de bank gezien werd als 'kleine bank' die niet gered zou hoeven te worden als het mis zou gaan. De bank hoefde zich dus ook niet te houden aan de strengere regelgeving voor grote banken.

Pas toen duidelijk werd dat talloze techbedrijven failliet dreigden te gaan als ze niet meer bij hun geld konden, besloten de autoriteiten het roer over te nemen bij Silicon Valley Bank en tegoeden toch te garanderen.

Ook Credit Suisse is een geval apart. De bank kampt al jaren met corruptieschandalen en megaverliezen door enkele grote dubieuze klanten. Eind vorig jaar was er al sprake van een kleine bank run. Toen vorige week bleek dat de Zwitserse bank het risicobeheer nog steeds niet op orde had en grootaandeelhouder Saudi National Bank bekendmaakte niet van plan te zijn om de bank extra te steunen, was het vertrouwen weg. Klanten haalden zo'n 10 miljard euro per dag weg.

Kan de onrust overslaan?

ECB-president Christine Lagarde heeft in een gesprek met het Europees Parlement nog maar eens gezegd dat ze het volste vertrouwen heeft in de robuustheid van het Europese bankwezen. Met een kleine sneer naar de Amerikaanse toezichthouders: "Álle banken vallen bij ons onder het (strengere, red.) Basel III-toezicht, niet sómmige banken."

Ook wees ze op het verschil in toezicht op EU-banken en Zwitserse banken. "Onze regels worden niet toegepast door andere instituten, met name de Zwitserse autoriteiten", zei ze. "Zwitserland zet niet de standaard in Europa."

Maar de teloorgang van de tweede bank van Zwitserland blijft niet zonder gevolgen, gaf ze ook aan. De ECB houdt de situatie scherp in de gaten.

Kledingketen Scotch & Soda heeft faillissement aangevraagd voor de Nederlandse tak van het bedrijf. En dat faillissement is vandaag verleend door rechtbanken in Amsterdam en Haarlem. Het komt volgens een verklaring van het bedrijf op Linkedin door de negatieve effecten van corona en de hoge inflatie.

Scotch & Soda heeft in Nederland 32 winkels en die blijven voorlopig open, zegt het bedrijf. Er is een curator aangesteld en die bekijkt of er een doorstart gemaakt kan worden.

Het bedrijf zegt twee jaar lang te lijden hebben gehad onder de coronacrisis. Vooral de laatste lockdown eind 2021 en begin 2022 hakte er flink in. "En daarna was er een grote daling in het consumentenvertrouwen door de oorlog in Oekraïne, de energiecrisis en de hoge inflatie", aldus Scotch & Soda.

Hierdoor had het bedrijf steeds steun nodig van kredietverstrekkers en de eigenaar van het bedrijf, investeringsmaatschappij Sun Capital. "Helaas konden die ons niet blijven helpen en was er te weinig tijd om een verkoop te realiseren."

Scotch & Soda werd in Amsterdam opgericht en daar zitten ook het hoofdkantoor en de designstudio. Sinds 2011 is het bedrijf eigendom van de Amerikaanse investeringsmaatschappij Sun Capital. De activiteiten buiten Nederland vallen niet onder het faillissement. Scotch & Soda heeft zo'n 200 winkels in het buitenland.

Het Amerikaanse bedrijf Amazon schrapt de komende weken wereldwijd nog eens 9000 banen. Het is de tweede grote ontslagronde bij de techgigant. In januari verloren 18.000 medewerkers hun baan.

Topman Andy Jassy maakte het nieuws bekend in een e-mail aan het personeel. Onder meer clouddienst AWS, de advertentietak en streamingdienst Twitch worden getroffen door de nieuwe ontslagronde. De duizenden banen die de multinational schrapt vormen een fractie van het totale personeelsbestand van 1,6 miljoen wereldwijd.

Amazon heeft in Nederland een bezorgcentrum bij Schiphol. Vakbond FNV schat dat daar tussen 150 en 200 mensen werken. Het is onduidelijk of deze ontslagronde gevolgen heeft voor de medewerkers daar.

Turbulente periode

"Het was een moeilijke beslissing, maar een die volgens ons het beste is voor het bedrijf op de lange termijn", schrijft Jassy in het openbaar gemaakte bericht op de website. Net als andere grote techbedrijven zit Amazon, na jarenlange winstgroei, in een turbulente periode met tegenvallende jaarcijfers.

Jassy legt in het bericht uit waarom er gewacht is met het bekendmaken van het nieuwe massaontslag. Bij de vorige ontslagronde zouden nog niet alle teams hun analyse hebben afgerond. Volgens de topman is ervoor gekozen om de getroffenen zo snel mogelijk duidelijkheid te geven.

Lockdown-hausse

Tijdens de coronapandemie heeft Amazon veel nieuwe medewerkers aangenomen. Vanwege de lockdown had het bestellen van producten via webwinkels een enorme vlucht genomen. Honderdduizenden vacatures werden gevuld om te kunnen voldoen aan de vraag.

Maar net als bij andere grote techbedrijven in de VS is er sinds 2021 een dalende lijn in de winsten, mede door economische tegenwind. Met de kanttekening dat 'de grote vijf' bij elkaar nog steeds vele tientallen miljarden winst per jaar maken. Alleen Amazon sloot 2022 af in het rood.

Een ander techbedrijf dat in januari massaal medewerkers ontsloeg, was het moederbedrijf van Google, Alphabet. Daar verloren 12.000 mensen hun baan, oftewel 6 procent van het personeelsbestand. In november vorig jaar schrapte Meta, het moederbedrijf van Facebook en Instagram, 11.000 banen.

Bij de verkoop van de grote Zwitserse bank Credit Suisse zijn dit weekend miljarden verdampt. Maar wie is nu precies geld kwijt na dit debacle: de spaarders, de Zwitserse belastingbetaler, de aandeelhouders van de bank of andere investeerders? En zijn er ook mensen die juist geld verdienen?

Kleine spaarders

Huishoudens en kleine bedrijven hadden eind vorig jaar voor zo'n 13 miljard euro aan spaargeld op rekeningen van Credit Suisse staan. Als de bank was omgevallen zouden ze tijdelijk niet bij dat geld kunnen en waren klanten met meer dan 100.000 Zwitserse franken (zo'n 100.000 euro) op de rekening alles boven dat bedrag kwijt.

Dat scenario wilde de Zwitserse overheid koste wat koste voorkomen. Zeker toen omvallen een steeds reëlere optie leek te worden toen de koers van de in schandalen verwikkelde bank afgelopen week naar beneden tuimelde.

Met de gedwongen verkoop aan concurrent UBS is dat scenario voorkomen. De spaarders verliezen geen cent.

Belastingbetaler weer?

In de bankencrisis van 2008 werden banken als ABN Amro gered met belastinggeld. Is het nu dan weer de belastingbetaler op wie de problemen worden afgewenteld?

Nee, anders dan in 2008 hebben toezichthouders meer middelen om in te grijpen. Destijds konden ze of de bank laten omvallen (en de spaarders en aandeelhouders duperen) of de bank nationaliseren (en de belastingbetaler duperen).

Nu kunnen toezichthouders ook ingrijpen op een manier die zowel de spaarders als de belastingbetalers spaart: een gedwongen overname. Dat is precies wat in Zwitserland is gebeurd.

Arabische aandeelhouders

Het zijn dus de aandeelhouders die getroffen worden door de Zwitserse problemen. Zij krijgen nu nog 0,80 Zwitserse frank per aandeel van de bank uit Zürich, terwijl een aandeel vrijdag - voor de gedwongen overname - nog 1,85 frank waard was.

Vooral in Saudi-Arabië en Qatar zal de deal knarsetandend zijn ontvangen. De grootste aandeelhouder - Saudi National Bank - zag de waarde van zijn aandelen in een weekend met ruim 410 miljoen euro kelderen. Het staatsinvesteringsfonds van Qatar zag ruim 280 miljoen euro verdampen.

Nederlandse aandeelhouders had de bank nauwelijks. Pensioenuitvoerder PGGM (dat de pensioenen van 4,4 miljoen Nederlanders beheert) heeft een klein plukje aandelen. De uitvoerder verliest iets meer dan een miljoen euro, kleingeld voor een fonds dat zo'n 230 miljard onder zijn hoede heeft.

Grootste verliezers

De grootste verliezers zijn niet de aandeelhouders van de bank, maar de bezitters van zogenoemde achtergestelde obligaties. Dat zijn een specifiek soort leningen die Credit Suisse heeft afgesloten. In de huidige overnameconstructie zijn die leningen waardeloos geworden.

Credit Suisse had voor zo'n 16 miljard euro geleend via dit soort obligaties. "Het lijkt erop dat met name Zwitserse pensioenfondsen geraakt worden", zegt analist Corné van Zeijl. "Zij reageren ontstemd."

De effecten voor Nederlandse pensioenfondsen en banken lijken gering. Het Nederlandse ambtenarenpensioenfonds ABP en zorgfonds PFZW laten weten geen achtergestelde obligaties van Credit Suisse te hebben. Ze hebben wel ander soort leningen aan Credit Suisse uitstaan, hoeveel die minder waard zijn is onduidelijk.

Ook Nederlandse banken hebben zeer waarschijnlijk geen achtergestelde leningen van Credit Suisse. Na de crisis van 2008 is de regelgeving zo aangepast dat het voor banken niet interessant is om dit soort leningen van andere banken te hebben.

Verzekeraar Aegon wordt wel geraakt. Het bedrijf heeft een kleine portefeuille van 3 miljoen aan achtergestelde obligaties.

En de winnaars?

Waar geld wordt verloren, is er ook altijd een winnaar. Sommige beleggers gokken op de daling van beurskoersen. Deze zogenaamd shortsellers hebben dus juist veel geld verdiend aan de problemen bij Credit Suisse.

Bij het faillissement van Silicon Valley Bank was bijvoorbeeld de Amerikaanse investeerder William C. Martin een van de winnaars. Al in januari waarschuwde hij op Twitter voor de problemen bij die bank. Dat was ook het moment dat hij begon in te zetten op een koersdaling.

Ook om het geplaagde Credit Suisse cirkelen al lange tijd shortsellers. In oktober maakte The New York Times al een groot profiel over de Wall Street-rebellen op Reddit die opriepen om te gokken op koersverliezen bij een van de oudste banken van Zwitserland.

Afgelopen dagen verdienden shortsellers volgens financiële media honderden miljoenen euro's door de koersval van Credit Suisse.

De gasprijs is gezakt tot onder de 40 euro per megawattuur (MWh). Dat is de laagste prijs sinds augustus 2021.

Door de zachte winter zijn de gasvoorraden van de Europese landen nog voor meer dan de helft gevuld, en dat is een stuk voller dan normaal. Daardoor hoeft er minder gas te worden ingekocht om de gasopslagen weer op te vullen voor de volgende winter.

Vorig jaar steeg de gasprijs hard als gevolg van de oorlog in Oekraïne en de spanningen rond de gasleveringen van Rusland naar Europa. Die zijn inmiddels vrijwel stilgelegd. In augustus vorig jaar kostte een megawattuur gas even meer dan 300 euro, ruim zeven keer zoveel als nu.

Verdere daling mogelijk

Het is mogelijk dat de prijs nog verder zal dalen, zegt hoogleraar energie-economie Machiel Mulder. "Voor de oorlog in Oekraïne schommelde de prijs altijd rond de 20 euro per MWh. Omdat we bijna geen gas uit Rusland meer ontvangen, moeten we het gas nu in Europa bewerken. Dat kost ongeveer 10 euro per MWh." Het is dus mogelijk dat de prijs verder zakt tot rond de 30 euro per MWh.

Op de Amsterdamse gasbeurs wordt ongeveer 40 eurocent voor een kuub gas gevraagd. Mulder verwacht niet dat de prijzen binnenkort weer flink zullen stijgen.

Terugzien in de portemonnee

Consumenten moeten nog even geduld hebben voor ze de gedaalde prijzen in de portemonnee merken. "Omdat energieleveranciers hun gas van tevoren inkopen, reageren de consumentenprijzen meestal vertraagd op de groothandelprijzen. Maar over een paar maanden is dit in de aangeboden contracten waarschijnlijk wel terug te zien", zegt Mulder.

Er komt voor het eerst een grote groene waterstoffabriek op zee in Nederland. Die fabriek komt ten noorden van de Waddeneilanden te liggen, naast een windmolenpark, en moet in 2031 klaar zijn voor gebruik. Minister Jetten voor Klimaat en Energie kiest hiervoor in de strijd tegen klimaatverandering: bij de productie van groene waterstof komt geen CO2 vrij.

Eerder werd al bekend dat er in de Noordzee boven het Waddengebied twee windparken zouden worden gebouwd. Een blijft voor elektriciteit zorgen, de ander zal elektriciteit opwekken voor de productie van waterstof.

"Met dit plan lopen we wereldwijd voorop", zegt Jetten. Hoe kijken deskundigen naar deze voorzet voor een mogelijke waterstofeconomie?

Er lagen op de tekentafel in Den Haag al langer plannen voor een waterstoffabriek op zee, die worden nu versneld. Dat doet de minister omdat volgens hem duidelijker is dat waterstof noodzakelijk is voor de verduurzaming van onder meer de industrie en zware transport. Daarnaast heeft de energiecrisis volgens Jetten de noodzaak van zelfvoorzienendheid aangetoond.

Jetten zegt blij te zijn met de steun van lokale Groningse bestuurders - de fabriek komt in hun provincie te liggen. Het plan is volgens deskundigen ook een handreiking naar de provincie Groningen: de verduurzaming wordt versneld, zodat onze afhankelijkheid van gas minder wordt.

Volgens René Kleijn, hoogleraar in toekomstbestendige grondstofvoorziening aan de Universiteit Leiden, spelen er nog andere zaken mee: "Europa heeft de strijd om batterijen en zonnepanelen verloren van China, Korea en Japan. Met waterstof kunnen we nog koploper worden."

Gratis energie

Kleijn ziet veel voordelen van groene waterstof, vooral bij momenten dat er veel wind- en zonne-energie wordt geproduceerd: "Wanneer er in de toekomst veel zon en wind is, kunnen we niet altijd alles gebruiken en zullen er dus perioden zijn waarbij elektriciteit gratis is."

Het plaatsen van de fabriek naast een windmolenpark vindt Kleijn dan ook een goed idee. Er hoeven namelijk veel minder elektriciteitskabels naar het vasteland, omdat de elektriciteit naar de fabriek ernaast wordt geleid. Daarbij kan voor het vervoeren van de waterstof een deel van de oude pijpleidingen van de gasinfrastructuur gebruikt worden.

Benjamin Sprecher van de TU Delft ziet voordelen voor het balans op het elektriciteitsnetwerk. "Je kan in theorie ook energie opslaan met batterijen, maar op grote schaal is dat makkelijker te behalen met waterstof."

Tata Steel

Alhoewel groene waterstof met name voor de industrie een belangrijke rol kan gaan spelen in de verduurzaming - Tata Steel wil in de toekomst bijvoorbeeld staal gaan produceren met groene waterstof - zijn er ook kanttekeningen te plaatsen.

"Je wilt dat het hele energiesysteem zo efficiënt mogelijk is, en bij waterstof gaat veel energie verloren", zegt Kleijn. "Waterstof is geen energiebron maar energiedrager. Dus je zet windenergie om in waterstof, en van die waterstof maak je later weer elektriciteit. In dat proces verlies je twee keer 20 procent energie. Als je elektriciteit direct gebruikt is dat veel minder."

Zeer zeldzaam metaal

Nog iets: er zijn grofweg twee manieren hoe je waterstof kan maken. Kleijn: "Dat gebeurt nu vooral met nikkel of met het zeer schaarse iridium. Willen we opschalen met waterstof, dan kunnen we dat niet met iridium doen. Er moet dan echt voor andere minder zeldzame metalen gekozen worden."

Volgens Sprecher is er ook enige voorzichtigheid geboden, omdat er nog nauwelijks waterstofproductie is. "We gaan er al van uit dat dit dé toekomst is, terwijl er nog zoveel onzeker is."

Sprecher is bang dat te veel mensen zich al rijk rekenen. "Maar als alle industrieën waterstof gaan gebruiken, heb je enorme capaciteitsproblemen. Groene waterstof staat nog in de kinderschoenen."

Aandelen van Nederlandse banken zijn vandaag lager geopend na het nieuws dit weekend over de redding van de noodlijdende Zwitserse bank Credit Suisse door concurrent UBS. Een half uur na het openen van de beurs stond het aandeel van ABN Amro op -6 procent, ING op bijna -9 procent.

In de uren daarna herstelden de koersen zich weer redelijk.

Pikant is overigens dat ABN Amro vandaag weer voor het eerst een notering heeft aan de AEX en dus meteen de waarde ziet dalen.

De beurs in Hongkong is vandaag gesloten met een verlies van ruim -2,6 procent. Die van Japan sloot ook op een kleine min. Wall Street gaat om 14.30 uur Nederlandse tijd open.

Medewerkers van Credit Suisse reageren aangeslagen op de overname van het bedrijf:

Aandeelhouders van Credit Suisse moeten door de overname miljarden afschrijven. Dat maakt beleggers in de bredere financiële sector kopschuw. Credit Suisse verkeerde al langer in zwaar weer en dit verergerde na de val van de Amerikaanse Silicon Valley Bank.

Ondanks de relatief goedkope overname van Credit Suisse profiteert ook UBS niet. De aandelen van de grootste Zwitserse bank stonden zo'n 9 procent in de min rond 11 uur 's ochtends.

De goudprijs profiteert van onrust op de financiële markt: de prijs kwam vandaag voor het eerst in een jaar tijd weer boven de 2000 dollar uit. Goud wordt gezien als een veilige haven voor beleggers in onzekere tijden.

De Europese Centrale Bank, de Amerikaanse Federal Reserve (Fed) en de centrale banken van Canada, Japan, het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland zorgen de komende tijd voor extra leenmogelijkheden voor banken. De organisaties willen er daarmee voor zorgen dat het vertrouwen in het financiële systeem in stand blijft.

De maatregel houdt in dat banken eenvoudiger Amerikaanse dollars kunnen lenen bij de Federal Reserve als dat nodig blijkt. Dat gebeurt normaal een keer per week, maar tot zeker eind april kunnen centrale banken dagelijks terecht bij de Federal Reserve voor dollars. De centrale banken kunnen op hun beurt de dollars weer uitlenen aan particuliere banken.

Zoiets gebeurde ook tijdens de financiële crisis van 2008 en tijdens de beginfase van de coronapandemie, toen het ook zeer onrustig was op de beurzen. De zogeheten 'swap lines' worden ingezet als de beschikbaarheid van de dollar onder druk staat. Die munt wordt door veel banken gebruikt om aan verplichtingen buiten hun eigen muntgebied te voldoen.

Met de maatregel willen de Amerikanen ervoor zorgen dat er genoeg geld beschikbaar is voor bijvoorbeeld leningen aan huishoudens en bedrijven. De Fed noemt de dagelijkse 'swaps' een belangrijk vangnet om "de spanningen op de wereldwijde financieringsmarkten te verlichten".

Overname Zwitserse bank

Op de financiële markten is het al enige tijd zeer onrustig. Dat komt door de ondergang van twee Amerikaanse banken en de problemen bij de grote Zwitserse bank Credit Suisse. Dat bedrijf wordt overgenomen door het eveneens Zwitserse UBS, met steun van de Zwitserse overheid.

Als dat niet was gebeurd, had dat volgens president Berset van Zwitserland "niet te overziene gevolgen" voor Zwitserland en de internationale financiële markten gehad. UBS betaalt 3,2 miljard dollar (omgerekend zo'n 2,9 miljard euro) voor het bedrijf. Dat is fors minder dan de marktwaarde van zo'n 8 miljard dollar die het bedrijf vrijdag nog had.

De Nederlandse UBS-topman Ralph Hamers blijft het bedrijf leiden.

Ook een groot deel van de Amerikaanse Signature Bank is overgenomen. De New York Community Bancorp neemt voor 2,7 miljard dollar grote delen van het omgevallen bedrijf over.

De problemen komen onder meer door het omvallen van de Silicon Valley Bank in de VS. Daardoor is er in Silicon Valley grote onrust ontstaan:

De noodlijdende Zwitserse bank Credit Suisse wordt door concurrent UBS overgenomen. Dat hebben president Alain Berset en de Zwitserse centrale bank in een gemeenschappelijke persconferentie vanavond bekendgemaakt. Met de overname is een bedrag van 3 miljard dollar gemoeid (omgerekend zo'n 2,8 miljard euro).

Wanneer Credit Suisse niet was overgenomen, had dat "niet te overziene gevolgen" voor het land en de internationale financiële markt gehad, stelde Berset. Een vertegenwoordiger van het centrale bankorgaan omschreef de deal als "de beste oplossing" voor de stabiliteit van de Zwitserse financiële markt.

Finma, die dezelfde rol heeft als de Autoriteit Financiële Markten (AFM), heeft de fusie goedgekeurd.

Aandeelhouders van Credit Suisse krijgen zo'n 0,76 Zwitserse frank per aandeel. Dat is minder dan de helft van de waarde die het bedrijf vrijdagmiddag nog had: 1,86 Zwitserse frank per aandeel.

Bepaalde obligatiehouders van Credit Suisse verliezen zelfs al hun geld. Finma meldt dat de waarde van de zogenoemde additional tier one-obligatie, een relatief risicovolle obligatie, volledig wordt afgeschreven. Ze moeten in totaal 16 miljard Zwitserse frank (meer dan 16 miljard euro) inleveren om mee te betalen aan de redding.

Rugdekking van staat

De overname komt niet onverwachts: eerder vandaag werd al duidelijk dat een deal tussen de twee grootste Zwitserse banken zeer waarschijnlijk ophanden was. De voorbije dagen waren de banken met de Zwitserse regering in gesprek over een mogelijke overname.

Eerder vandaag zou Credit Suisse nog een overnamebod van 1 miljard euro van UBS, dat wordt geleid door voormalig ING-topman Ralph Hamers, hebben afgewezen. De bank, een van de grootste van Zwitserland, stond er door mismanagement en schandalen al slecht voor en zakte door het omvallen van de Amerikaanse banken Silicon Valley Bank en Signature Bank nog verder weg.

Er waren ook berichten dat de Zwitserse staat de bank zou overnemen, maar zover kwam het niet. Wel levert de overheid financiële rugdekking voor de overname. Om de overname tot een goed einde te brengen wordt 100 miljard frank vrijgemaakt, een kleine 100 miljard euro. Ook stelt de overheid zich garant voor 9 miljard frank.

De Zwitserse bank UBS neemt de in zwaar weer verkerende concurrent Credit Suisse over. Dat melden bronnen aan de Financial Times en financieel persbureau Bloomberg. Met de overname zou een bedrag van 2 miljard dollar (1,86 miljard euro) zijn gemoeid.

De overeenkomst zou later vanavond worden getekend, om verdere onrust op de beurzen morgenochtend te voorkomen. Zowel UBS als CS heeft hierover nog niets naar buiten gebracht. Zwitserse media melden dat er om 19.30 uur een persconferentie is, met Bondspresident Berset, en vertegenwoordigers van beide Zwitserse banken en de Zwitserse centrale bank.

Eerder vandaag zou Credit Suisse nog een overnamebod van 1 miljard euro van UBS hebben afgewezen. De twee grootste banken van Zwitserland zijn al dagen met elkaar en met de Zwitserse regering in gesprek over een overname. Ook de Zwitserse regering zou hebben gekeken naar de mogelijkheid tot een volledige overname.

Rond de overname klinkt kritiek vanwege de mogelijke omzeiling van overnamewetten. De Zwitserse regering zou namelijk van plan zijn wetten te wijzigen zodat instemming van UBS-aandeelhouders niet nodig is. Normaal gesproken zouden die zes weken de tijd moeten krijgen om over de overname te oordelen.

Credit Suisse eindigde vrijdag met een marktwaarde van 7,4 miljard Zwitserse frank, ongeveer 8 miljard dollar. Het bod van UBS is dus een fractie daarvan.

Lening van 50 miljard

Credit Suisse zit in grote problemen en zag de afgelopen week zijn waarde met een kwart dalen. Credit Suisse kreeg een lening van ruim 50 miljard euro van de Zwitserse centrale bank om overeind te blijven. Die lening kon niet verhelpen dat de aandelenkoers van de bank bleef dalen en klanten van de bank massaal hun geld opnamen.

Credit Suisse kwam in de problemen door het omvallen van de Amerikaanse banken Silicon Valley Bank en Signature Bank. Het omvallen van die banken én de problemen bij Credit Suisse hebben geleid tot grote onrust op de financiële markten.

De Zwitserse federale regering heeft vanavond overleg gehad over de situatie bij de bank Credit Suisse, melden Zwitserse media. Volgens de Financial Times bereidt de regering in Bern maatregelen voor zodat het noodlijdende bedrijf kan worden overgenomen door branchegenoot UBS, eveneens uit Zwitserland.

Credit Suisse zit in grote problemen en zag de afgelopen week zijn waarde met een kwart dalen. Credit Suisse kreeg een lening van ruim 50 miljard euro van de Zwitserse centrale bank om overeind te blijven. De bank kwam in de problemen door het omvallen van de Amerikaanse banken Silicon Valley Bank en Signature Bank. Het omvallen van die banken én de problemen bij Credit Suisse hebben geleid tot grote onrust op de financiële markten.

Vooral aandelen van banken, verzekeraars en andere financiële instellingen daalden de afgelopen week hard in waarde. Ook Nederlandse bedrijven als Aegon, ABN Amro en ING werden afgelopen week fors minder waard.

Mogelijk 10.000 banen weg

Volgens bronnen van internationale persbureau staat UBS onder grote druk van de Zwitserse autoriteiten om Credit Suisse over te nemen, om zo een einde te maken aan de crisis. Mogelijk komt de Zwitserse overheid met garanties voor de overname. Persbureau Reuters meldt dat UBS zo'n 6 miljard dollar aan overheidsgaranties wil voor een overname van Credit Suisse. Een overname zou tot 10.000 banen kunnen kosten.

Duidelijk is al wel dat er nog geen knopen zijn doorgehakt. De Zwitserse autoriteiten willen nog voordat de beurzen op maandag weer openen een oplossing voor Credit Suisse, maar het samenvoegen van de twee bankreuzen is zeer complex. Vermoedelijk wordt er daarom morgen verder gepraat.

Ook de Amerikaanse autoriteiten bemoeien zich met de mogelijke overname, zo meldt het economische persbureau Bloomberg. Zowel UBS als Credit Suisse is in de VS actief.

Deutsche Bank

Het is niet direct duidelijk of Credit Suisse volledig zou moeten worden overgenomen, of dat andere bedrijven delen van het concern in handen krijgen. Deutsche Bank wordt door Bloomberg genoemd als kandidaat om een deel van de investeringstak in handen te krijgen. Eerder vandaag ging nog het gerucht dat de Amerikaanse investeringsgigant BlackRock de bank zou willen kopen, maar dat fonds ontkent.

Bij Credit Suisse zijn al langer problemen, onder meer door verlieslatende investeringen. Ook bleek begin deze week dat er in de boekhouding tekortkomingen zitten. Vorig jaar leed het bedrijf een verlies van 7,4 miljard euro. UBS, waar de Nederlander Ralph Hamers de scepter zwaait, maakte juist 7 miljard euro winst.

De problemen komen onder meer door het omvallen van de Silicon Valley Bank in de VS. Daardoor is er in Silicon Valley grote onrust ontstaan:

Gerard Sanderink is per direct geschorst als topman van bouwbedrijf Strukton en ingenieursbureau Oranjewoud. Dat meldt Strukton op zijn website. De raad van commissarissen neemt per direct de leiding over, naar eigen zeggen in het belang van de ondernemingen, medewerkers en andere belanghebbenden.

Vorig jaar werd bekend dat Sanderink samen met oud-directieleden van Strukton verdacht wordt van omkoping bij een project in Saudi-Arabië. Of dat een rol heeft gespeeld bij dit besluit is niet bekend.

Sanderink komt met regelmaat in opspraak, wat ook in het persbericht van Strukton wordt vermeld: "De raad van commissarissen komt tot dit besluit na een periode van incidenten rond de heer Sanderink."

Weggestuurd door rechter

De toezichthouders doelen onder meer op het drama rondom IT-bedrijf Centric. Daar werd Sanderink een tijdje terug door de rechter weggestuurd als bestuursvoorzitter. Het Openbaar Ministerie had daar om gevraagd, een uitzonderlijk verzoek. Centric verzorgt vitale IT-diensten in Nederland, ook voor aantal publieke instellingen en de overheid.

Ook kwam Sanderink veelvuldig in het nieuws vanwege allerlei juridische procedures tegen zijn ex Brigitte van Egten, die ook in dienst was bij Centric. In dat conflict betrok hij ook het bedrijf, waarna drie bestuurders opstapten. Vervolgens kwam ook zijn relatie met Rian van Rijbroek veelvuldig in het nieuws. Zij doet zich voor als cyberdeskundige.

Aan het einde van een hectische week waarin meerdere Amerikaanse banken omvielen, lijken beleggers nog niet overtuigd van een goede afloop. Ook vandaag staan vooral aandelen van banken onder druk, zelfs na stevige ingrepen in de VS en Europa.

Om te voorkomen dat na Silicon Valley Bank en Signature Bank nóg een bank zou omvallen, kreeg de Amerikaanse First Republic Bank (FRB) gisteravond een kapitaalinjectie van ruim 30 miljard dollar. Eerder kreeg Credit Suisse een enorme lening van de Zwitserse Centrale Bank om overeind te blijven. Is daarmee een domino-effect voorkomen of zijn de zorgen van beleggers terecht?

"Beleggers zijn wel blij dat er direct en stevig wordt gereageerd," zegt beursdeskundige Jim Tehupuring van 1Vermogensbeheer. "Maar de vraag is of hun vertrouwen permanent is hersteld door deze financiële steun." In de loop van vrijdag was duidelijk te zien dat de nervositeit op de financiële markten weer wat terugkeerde.

'Bankenangst nog niet voorbij'

Het geld om FRB te steunen komt van elf andere Amerikaanse banken. De actie is door de Amerikaanse overheid en de centrale bank van het land zijn opgezet, meldde persbureau Bloomberg gisteren. Minimaal drie maanden moet het bedrag op de rekening van First Republic blijven staan.

"Als je 30 miljard dollar wil neerzetten bij je concurrent om te laten zien dat je vertrouwen hebt in die bank, is dat een duidelijk signaal. Want als ze toch failliet gaan, ben je het kwijt", zegt analist Corné Van Zeijl van vermogensbeheerder Actiam. Dat branchegenoten dit risico nemen, zou het consumentenvertrouwen in de bank dus moeten verhogen.

Nadat de reddingsplannen voor FRB donderdag bekend waren geworden, leek dat te lukken. De koers van First Republic steeg en sloot positief. Maar vandaag blijft het dus onrustig: de koers van First Republic daalde bij opening van de beurs met ongeveer een kwart en Credit Suisse verloor een kleine 10 procent.

Ook belangrijke Amerikaanse beurzen staan iets in het rood. "De aandelen laten zien dat de bankenangst nog niet voorbij is," zegt analist Corné van Zeijl.

Emoties

Want hoeveel extra steun een bank ook krijgt, uiteindelijk draait alles om het vertrouwen van de klanten, zegt Tehupuring. "Dat signaal is belangrijker dan geld of de kapitaalratio's van banken. Die 30 miljard is misschien niet eens nodig maar het kan wel het vertrouwen vergroten."

En dat is van groot belang: als klanten het niet meer aandurven om hun geld bij een bank te stallen en massaal hun geld weghalen - een zogeheten bank run - gaat een bank failliet. Het geld van rekeninghouders is namelijk voor een groot deel geïnvesteerd in zaken die de bank niet snel te gelde kan maken, zoals leningen en hypotheken.

Daarom is het lastig te voorspellen wanneer de rust terugkeert in de bankenwereld, zegt Van Zeijl: "Alle bankruns worden gevoed door emoties en je weet nooit wanneer die de kop opsteken."

Japan wil met Amerika en Nederland meedoen aan exportcontroles voor belangrijke technologie waarmee chips worden geproduceerd. Het land is naast Nederland marktleider in de industrie. De exportcontroles stonden dan ook hoog op de agenda bij de handelsmissie van minister Schreinemacher (VVD, Buitenlandse Handel) aan Japan.

Ondanks de belofte heeft de Japanse regering nog geen concrete maatregelen aangekondigd, uit angst dat strikte maatregelen leiden tot een handelsoorlog met China, de grootste handelspartner van Japan.

De Amerikaanse president Biden kwam onlangs met een reeks maatregelen waarmee hij de chipproductie naar de VS probeert te trekken en China de toegang tot de nieuwste technologie probeert te ontnemen. Om dit te kunnen doen, moeten marktleiders Japan en Nederland meedoen.

"De VS verpakt het als een probleem van nationale veiligheid en het beschermen van gevoelige technologie, en zet daarmee Japan en Nederland onder druk", zegt June Park, politiek-econoom gespecialiseerd in handelsrelaties "Maar er is zit ook een commerciële reden achter."

Japan als marktleider

Volgens onderzoek van het Peterson Institute is Japan leidend in het produceren van machineonderdelen in de chipindustrie, met een marktaandeel van ruim 28 procent. "ASML ligt voor op de rest van de wereld als het gaat om lithografie, maar Japan leidt de markt in andere onderdelen van het productieproces, zoals etching, testen en het verpakken van chips. Daar heeft de VS nu bijna niks te zeggen, maar daar willen ze wel wat te zeggen hebben."

Tot het einde van de vorige eeuw werd de globale chipindustrie gedomineerd door Japanse bedrijven, met het hoogtepunt een marktaandeel van meer dan 50 procent. In de fotolithografie, een techniek die essentieel is in het productieproces, waren Canon en Nikon met afstand de marktleiders, met meer dan driekwart van de wereldmarkt in handen.

Hier kwam verandering in toen het Nederlandse ASML hen inhaalde door technologische innovatie. Ook de binnenlandse chipindustrie verplaatste zich de laatste dertig jaar steeds meer naar andere Aziatische landen, zoals Taiwan en Zuid-Korea. Toch is Japan nog steeds een van de belangrijkste spelers als het gaat om het etsen, testen en verpakken van chips.

De Japanse overheid heeft in 2021 een nationale strategie geïntroduceerd om de industrie weer nieuw leven in te blazen. Grote subsidies zijn beschikbaar gesteld aan bedrijven om productieketens te herzien en binnenlandse productie te herstarten. Met deze stap hoopt het land zijn afhankelijkheid van het buitenland te verkleinen.

Risico op handelsoorlog

Het invoeren van exportcontroles zou daarom pijnlijk zijn nu, juist op het moment dat de industrie zich probeert te herpakken. De Japanse chipindustrie wordt momenteel geleid door een aantal grote spelers, die hun afzetmarkt voor een groot deel in China hebben, zoals Tokyo Electron (25 procent) en Renesas (29 procent). Daarbij haalt Japan meer dan 60 procent van de zeldzame grondstoffen die nodig zijn in de chipindustrie uit China.

"China heeft nu nog toegang tot de nieuwste generatie chips, maar als die toegang volledig ontzegd wordt kan dat tot problemen leiden", zegt Park. "Voor Japan is het waarschijnlijk dat er dan sancties vanuit China gaan volgen, niet alleen binnen de chipsector maar verspreid over de hele markt." China is de grootste handelspartner van Japan: "Vol gas meegaan met de Amerikaanse exportcontroles zou een stap zijn richting een grootschalige handelsoorlog."

Handelsmissie naar Tokio

Hoewel Japan heeft aangegeven mee te werken aan de exportcontroles, maakt het niet echt duidelijk welke technologieën en producten hieraan onderhevig worden. Bedrijven willen niks zeggen over de mogelijke gevolgen.

Voor Nederland is het essentieel dat Japan meewerkt. Als de landen niet samenwerken, is de kans groot dat gevoelige productietechnologie alsnog in ongewenste handen komt. Mede hierom bracht Schreinemacher nu een bezoek aan Tokio.

"Wij hebben vorige week aangekondigd dat we maatregelen nemen, en de Japanse minister van Handel benoemde in ons gesprek wel expliciet dat hij economische veiligheid belangrijk vindt, en dat we hierover in gesprek moeten blijven", zegt zij.

Concrete toezeggingen zijn echter uitgebleven. Schreinemacher: "Het is mogelijk dat Japanse bedrijven nieuwe exportcontroles kunnen omzeilen, maar daarom moeten we in gesprek blijven gaan met onze Japanse partners."

"De huidige Amerikaanse exportcontroles zijn slechts een eerste stap. Het is waarschijnlijk dat er meer aankomen", waarschuwt Park. Daarom lijkt Japan extra voorzichtig te zijn. "Ik verwacht dat het kabinet druppelsgewijs exportcontroles gaat invoeren, in de hoop China niet boos te maken en tegelijk de VS en Nederland tevreden te houden."

De nieuwe aanvraagronde voor STAP-subsidie heeft iets meer dan 2,5 uur geduurd. Sinds vanochtend 10.00 uur konden mensen weer 1000 euro subsidie aanvragen voor het volgen van een cursus of training, om 12.32 uur was de pot alweer leeg.

Tijdens deze aanvraagronde was er 34 miljoen euro beschikbaar. Ruim 40.000 mensen is het gelukt een aanvraag in te dienen. Een deel van de aanvragen is al verleend, zegt uitvoeringsorganisatie UWV. Het grootste gedeelte van de aanvragers krijgt binnen een paar dagen bericht.

Veel mensen zaten vanochtend klaar om de subsidie te bemachtigen, want de verwachting was al dat de vraag groot zou zijn:

Op het hoogtepunt stonden er 250.000 apparaten in de wachtrij. Dat betekent niet dat het ook 250.000 personen waren, want mensen gebruiken vaak meerdere apparaten om hun kans te vergroten. Toch zullen veel mensen er dus niet door zijn gekomen.

400 per minuut

Het UWV, dat de aanvragen verwerkt, zegt dat er zo'n 400 aanvragen per minuut behandeld konden worden. Iedereen tussen de 18 en 65 jaar kon de subsidie aanvragen voor een opleiding die je arbeidsmarktpositie kan verbeteren.

Minister van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid wil de aanvraagprocedure nog verbeteren. "We zijn van alles aan het doen, zodat we bij de volgende aanvraag betere wachtrijen kunnen hebben. Maar het is ook belangrijk dat dit doorgaat, zodat mensen de opleidingen kunnen aanvragen waar ze behoefte aan hebben."

Eigenlijk zouden mensen al begin januari geld kunnen aanvragen, maar die subsidieronde werd geschrapt. De overheid wilde eerst maatregelen nemen om misbruik van de regeling tegen te gaan. Daarna zou op 28 februari weer geld verdeeld worden, maar toen ging het niet door vanwege een grote storing.

Voor wie het vandaag niet gelukt is: er komen dit jaar nog vier subsidierondes van ieder 34 miljoen euro. De eerstvolgende is op 1 mei.

Starters op de koopwoningmarkt waren eind vorig jaar volgens ING een zeer hoog deel van hun inkomen kwijt aan hypotheek. De huizenprijzen dalen weliswaar, maar tegelijkertijd zijn de hypotheekrentes fors gestegen.

Als starters de gemiddelde koopwoning zouden kopen, zijn ze bijna een derde (32,9 procent) van hun inkomen kwijt aan de hypotheek. Een jaar eerder was dit nog 27 procent van hun inkomen. Door de groei van inkomens en een verwachte verdere daling van de huizenprijzen gaat dat percentage dit jaar weer omlaag. ING verwacht dat starters eind dit jaar iets minder dan 29 procent van hun inkomen besteden aan de hypotheek.

ING heeft hierbij gerekend met de hypotheeklasten van de gemiddelde koopwoning. In de praktijk zullen starters vaak een goedkopere woning kopen. Dan zijn hun lasten dus ook wat lager. Vorige maand constateerde taxatiebedrijf Calcasa al dat er voor starters weinig te kiezen is op de woningmarkt. Een gemiddelde alleenverdienende starter kan slechts 3,4 procent van de koopwoningen financieren.

Doorstromer profiteert van meeneemregeling

Mensen die al een koopwoning hebben en een nieuwe kopen, hebben doorgaans veel minder last van de gestegen hypotheekrente. Want via de zogeheten meeneemregeling kunnen zij hun oude, lagere, hypotheekrente 'meenemen' naar de hypotheek voor hun nieuwe woning.

ING rekent voor dat een starter maandelijks netto 1550 euro kwijt is aan de gemiddelde woning, bij een hypotheekrente van 4,8 procent. Een doorstromer met een oude rente uit 2017 (2,3 procent) besteedt aan hetzelfde huis 1290 euro. Bij een doorstromer met een rente uit 2021 (1,54 procent) gaat het om 1230 euro.