Beste lezer, Deze site wordt sinds mei 2020 niet meer geactualiseerd. Door de Covid-19 zijn veel fablabs niet meer actief. In afwachting van betere tijden. Met vriendelijke groet, Bestuur Stichting FabLab BeNeLux.   Rozemarijn Bakker – Alting van Geusau, starring in Project Egg van Michiel van der Kley

Het bericht Rust in de tent verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

  Bart Bakker, de oprichter van het miniFabLab en bestuurslid van FabLab BeNeLux print massaal faceshields en earclips voor de zorg. Een vrager in de zorg kan zijn behoefte melden op makers4all.eu en hij krijgt het gewenste thuis. Gratis. Want makers4all worden gesponsord met filament en zo. Makers4all.eu is een collectief van 275 makers door…

Het bericht Makers4all.eu – 81-jarige Bart Bakker maakt voor de zorg verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

Tijdens deze Corona-crisis zijn creativiteit, innovatie en verbinding een waardevol goed. Nederlandse Fablabs en Makersplaatsen dragen hier aan bij door onze kennis over makerseducatie te delen via Webinars.  www.makerstream.nl Een spontaan initiatief van Makersclub Eindhoven werd opgevolgd door Makersbase Breda; het concept bleek verrassend simpel te verwezenlijken! Zo is de wens ontstaan om in samenwerking…

Het bericht Webinars op Makerstream.nl – leer het nu voor straks verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

‘How to make (almost) anything’ was het devies van Fablab. Dan komt er nu werk aan de winkel. Maken van dingen tegen de COVID-19 crisis. Wat te maken ? Weten we nog niet, maar in de startblokken! Wij hebben lasersnijders, 3Dprinters, CNC, naaimachines en meer. Ga naar projectopenair.nl , de NL tak van projectopenair.org. Een…

Het bericht FabLab en Project Open Air verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

Stichting FabLab bestaat meer dan 10 jaar en heeft daarin het concept van FabLabs op de kaart gezet en vele labs helpen opzetten en de community van makers ondersteund. Met meer dan 70 labs in de BeNeLux heeft de stichting FabLab haar doel bereikt. In de afgelopen jaren heeft de stichting dus gewerkt naar meer…

Het bericht Toekomst FabLab BeNeLux – Call for Proposal verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

Het is pas 11 jaar geleden dat in Nederland het eerste fablab verscheen en er zijn nu meer dan 100 maakplaatsen in de BeNeLux. Er is verzadiging en de groei vlakt  af. Misschien is dat een teken dat de oorspronkelijke taak van de Stichting FabLab Benelux ten einde loopt en we ons moeten herbezinnen. Er…

Het bericht Tien jaar later – meer dan 1800 FabLabs wereldwijd verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

Midden januari start wereldwijd weer de FabAcademy. Alle info over inhoud en registratie is te vinden op http://fabacademy.org/apply/registration.html Graduation zal plaatsvinden de jaarlijkse Fab-conferentie van 25 juli tot 2 augustus in Montreal en/of Quebec in Canada. De site FAB16.org is al wel in de lucht, maar nog niet gevuld. Dassault biedt 5 beurzen voor FabAcademy…

Het bericht FabAcademy 2020 – inschrijven voor 15 december verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

De KLM bestaat honderd jaar. Dat wordt gevierd met onder meer een groot spektakel in Hangar 11 op Schiphol. Als oud-KLM’er was ik daar. Het echt interessante was dat je na het spektakel door de hal van KLM Engine Services kon lopen. Daar wordt onderhoud gepleegd aan de meer dan manshoge motoren. Er is daar…

Het bericht KLM 100 jaar – KLM Makerspace verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

Voor wie groter wil, dan er in zijn FabLab kan, is er nu de SPARK Makers Zone in hartje Den Bosch, Spoorzone. De SPARK Makers Zone is op meerdere vlakken uniek in Nederland. Ten eerste vanwege de omvang en ongekende mix van machines en apparatuur. Makers treffen hier een metaalprinter, grote snijplotter, 3d printers, robotarmen,…

Het bericht SPARKS Makers Zone in den Bosch – meer dan een FabLab XXL verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

Vacature Vakspecialisten Innovatie & Techniek (uren in overleg*) Met een bibliotheek, museum en archief is CODA een bron van inspiratie op het gebied van literatuur, kunst, erfgoed, innovatie en techniek – midden in het hart van de stad Apeldoorn. Ontdek de mooiste verhalen, beleef geschiedenis, proef van kunst en cultuur en ontplooi 21st century skills…

Het bericht CODA FabLab zoekt twee vakspecialisten verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

De Amerikaanse toezichthouder Federal Trade Commission (FTC) en zeventien Amerikaanse staten klagen Amazon aan vanwege misbruik van de monopoliepositie. Het is een van de grootste zaken ooit tegen het bedrijf.

De FTC beschuldigt Amazon ervan verkopers op het platform te straffen als zij hun waar voor lagere prijzen op andere platforms aanbieden. Hun producten zouden dan op Amazon een minder prominente plek krijgen.

Hogere plek

Ook wordt het bedrijf er onder meer van beticht dat het winkeliers die via Amazon verkopen min of meer dwingt om gebruik te maken van de bezorgdiensten van het bedrijf. Tevens zou het bedrijf eigen producten op de website een hogere plek geven dan producten van concurrenten.

Daarnaast moeten bedrijven die verkopen via het platform volgens de FTC veel te veel winst afstaan. Amazon ontving in 2020 35 procent van de winst van deze bedrijven.

Hoofdkantoor

De rechtszaak dient in de staat Washington, waar het hoofdkantoor van Amazon staat. Het bedrijf stelt dat het leidt tot hogere prijzen en tragere bezorgingen als de FTC de zaak wint.

Volgens de FTC gaat de rechtszaak in eerste instantie om aansprakelijkheid van het bedrijf, maar niet uitgesloten wordt dat Amazon, als de FTC wint, ertoe wordt gedwongen om het bedrijf op te splitsen zodat het een minder dominante positie in het online verkooplandschap in zal nemen.

Aandeel

Na aankondiging van de rechtszaak verloor het aandeel van Amazon 3,7 procent op de Amerikaanse beurs. De FTC nam het bedrijf al eerder op de korrel. Zo klaagde de toezichthouder Amazon in juni aan omdat het consumenten zou misleiden om zich in te schrijven voor de abonneeservice Prime en het vervolgens lastig maakt om de abonneeservice stop te zetten. Amazon ontkent ook in die zaak iets fout te hebben gedaan.

Het is niet voor het eerst dat de FTC op wil treden tegen de vermeende monopoliepositie van een techreus. In 2020 startte de toezichthouder een rechtszaak tegen Facebook voor een monopolie op de markt van sociale media. De FTC wilde dat het bedrijf twee dochterbedrijven afstootte: Whatsapp en Instagram, die zaak loopt nog.

Tegen Google dient in de VS eveneens een grote zaak vanwege misbruik van de monopoliepositie.

Vicevoorzitter Vera Jarouvá van de Europese Commissie spoort Facebook, X en TikTok aan om meer te doen tegen pogingen van Rusland om verkiezingen te beïnvloeden.

Aanleiding is de vloedgolf aan desinformatie die op sociale media in Slowakije en Polen wordt verspreid in verband met verkiezingen daar. De Slowaken gaan zaterdag naar de stembus, de Polen op 15 oktober. Jarouvá verwacht dat Rusland en andere "kwaadaardige partijen" volgend jaar ook de verkiezingen voor het Europees Parlement willen beïnvloeden.

'Onjuiste indruk'

Rusland verspreidt volgens haar via sociale media halve waarheden en leugens "om de onjuiste indruk te wekken" dat een democratisch bestuur niet beter is dan een autocratisch bestuur. Ze vindt dat de grote platforms daartegen moeten optreden.

Jarouvá had nog een speciale waarschuwing voor X (voorheen Twitter). Dit platform beschouwt ze als de grootste verspreider van nepnieuws. Ook X moet zich aan strenge gedragsregels houden. "Mijn boodschap voor Twitter is dat we jullie goed in de gaten houden."

Twee jaar na de hype rond digitale eigendommen, de zogenoemde NFT's, is er van enig enthousiasme voor de technologie weinig meer over. Een investering in NFT's leek een garantie voor succes, maar de markt is volledig ingestort en het overgrote deel van de NFT's is op dit moment niets waard. Dat blijkt uit onderzoek van website dappGambl. Onder meer The Guardian schrijft over de opvallende ontwikkeling.

In 2021 werden in korte tijd miljoenen digitale kunstwerken verhandeld, soms voor veel geld. Zo kocht een zakenman in Maleisië het eerste bericht ooit op Twitter, nu X, voor bijna 2,5 miljoen euro. Het bericht was op 21 maart 2006 op het platform geplaatst door oprichter Jack Dorsey. Het was een van de eerste in het oog springende NFT-aankopen.

De situatie is inmiddels drastisch veranderd: de wekelijkse verhandelde waarde was in juli van dit jaar zo'n 80 miljoen dollar, slechts 3 procent van de waarde op het moment van de piek in augustus 2021. Van de 73.257 NFT-collecties die de website onderzocht, hebben er 69.795 op dit moment een marktwaarde van 0 ethereum. Dat betekent dat 95 procent van de mensen die in het bezit zijn van een NFT-collectie momenteel een waardeloze investering in handen hebben. Dat zijn 23 miljoen mensen.

"Dit laat het ongelooflijke risicovolle karakter zien van de NFT-markt en het onderstreept de noodzaak van zorgvuldig onderzoek voor het doen van dure aankopen", schrijft de site in de analyse.

Van alle NFT-collecties uit het onderzoek is bovendien bijna 80 procent niet verkocht. Dat betekent dat het aanbod van NFT's de vraag ruim overstijgt. "Dit aanbodoverschot creëert een kopersmarkt, waarin potentiële investeerders veeleisender worden en de stijl, zeldzaamheid en mogelijke waarde van NFT's zorgvuldig afwegen voordat een aankoop wordt gedaan." In het onderzoek wordt gesproken van een "zeer speculatieve en volatiele markt".

Daarbovenop is er nog altijd kritiek op de impact die de handel heeft op het milieu. DappGabml vond ruim 195.000 onverkochte NFT-collecties, die samen net zoveel CO2 verbruiken als 2048 huishoudens. Dat komt doordat het proces om een NFT te maken, het toevoegen van een item aan de blockchain, veel elektriciteit vergt.

Toekomst?

Hoewel de hype is verdwenen en veel NFT's nu niets waard zijn, denkt dappGambl nog steeds dat NFT's een toekomst hebben. Daartoe moet de technologie historisch relevant zijn, bijvoorbeeld door NFT's te maken van Pokémonkaarten van de eerste editie. Ook kan een NFT op zichzelf een kunstwerk zijn of een praktische toepassing hebben, zoals in de gamewereld.

NOS op 3 maakte twee jaar geleden deze explainer over NFT's:

Opnieuw steekt een techbedrijf veel geld in een AI-startup. Dit keer is het Amazon, dat om te beginnen 1,25 miljard dollar (omgerekend 1,17 miljard euro) neerlegt voor een belang in Anthropic. Het bedrijf heeft z'n eigen chatbot ontwikkeld, genaamd Claude, waarbij sterk de nadruk wordt gelegd op het ontwikkelen van veilige kunstmatige intelligentie.

Het investeringsbedrag van Amazon kan nog verder oplopen naar 4 miljard dollar. Wat Anthropic met het geld precies gaat doen, is niet bekendgemaakt. De kans is groot dat in ieder geval een deel van het geld gebruikt gaat worden voor het financieren van rekencapaciteit in datacenters van Amazon. Anthropic gaat de datacenters van de techgigant als 'primaire' plek gebruiken.

Klanten van Amazons clouddienst, Amazon Web Services, krijgen daarnaast toegang tot de toekomstige taalmodellen van Anthropic. Hun wordt 'vroege toegang' beloofd tot 'unieke functionaliteiten'.

Anthropics chatbot Claude is vooralsnog alleen beschikbaar in de VS en in het Verenigd Koninkrijk.

300 miljoen van Google

De deal laat ook zien hoe snel het kan gaan: in februari van dit jaar kwam via de Financial Times een soortgelijke deal naar buiten tussen Anthropic en Google. De zoekgigant bleek eind vorig jaar 300 miljoen dollar te hebben geïnvesteerd voor 10 procent van de aandelen. Overigens zegt de start-up dat er "niks veranderd is" aan de afspraken met Google.

Hoewel Amazon bereid is tot 4 miljard dollar te investeren, is de deal nog altijd klein vergeleken met de samenwerking tussen OpenAI en Microsoft. De softwaregigant investeerde tot nu 13 miljard dollar in de maker van ChatGPT. Belangrijk verschil: OpenAI werkt exclusief met Microsoft voor datacentercapaciteit, Anthropic niet met Amazon.

Anthropic werd in 2021 opgericht door voormalig medewerkers van OpenAI, die het bedrijf te commercieel vonden worden en hun eigen bedrijf een 'AI-veiligheidslab' noemen.

Voedselvergiftiging

De angst dat hun uitvinding misbruikt kan worden is groot. Een verslaggever van The New York Times, die een aantal weken bij Antropic doorbracht voor een verslag, verwoordde dit door zichzelf te vergelijken met een culinair verslaggever die naar een nieuw geopend restaurant gaat, om vervolgens met medewerkers te praten die het alleen maar willen hebben over voedselvergiftiging.

Ze zijn dus heel bang bij Anthropic dat hun chatbot uit de bocht vliegt. Om dat te voorkomen hebben ze Constitutional A.I. ontwikkeld. Het systeem krijgt een set regels, een grondwet zogezegd, waaraan het zich moet houden. Een tweede systeem moet de uitvoering hiervan vervolgens vervolgens controleren en waardig bijsturen.

Het moederbedrijf van Facebook en Instagram, Meta, wordt geregeld teruggefloten door de eigen toezichtraad, de Oversight Board. Dat blijkt uit een analyse van de NOS. In bijna drie jaar zijn meer dan 50 uitspraken gedaan. In 75 procent van de gevallen was de raad van oordeel dat het bedrijf de verkeerde beslissing nam.

De raad is een uniek orgaan. Geen enkel ander techbedrijf heeft een commissie die als toezichthouder fungeert. Het idee is dat een onafhankelijke instantie meekijkt met de ingewikkeldste zaken, die bovendien symbool moeten staan voor een breder probleem.

De onafhankelijkheid van de Oversight Board staat echter ter discussie. Meta en de raad zelf bezweren dat hij onafhankelijk is, maar dat trekken critici in twijfel omdat de raad een initiatief was van Metatopman Mark Zuckerberg en door het techbedrijf wordt gefinancierd.

Capaciteitsbeperkingen

Pietro Ortolani, hoogleraar digitale conflictoplossing aan de Radboud Universiteit, heeft het werk van de raad vanaf het begin gevolgd. Hij ziet zeker positieve kanten: "Volgens mij hebben ze best veel gedaan binnen de mogelijkheden. We hebben zo veel gezien over hoe Facebook en Instagram werken."

Maar hij is ook kritisch. "Het idee was dat ze met hun oordelen het beleid bij Meta konden veranderen. Denk aan aanpassingen van algoritmes of de kunstmatige intelligentie die ze gebruiken. Of dat is gebeurd, is nog altijd een open vraag. Het niveau van naleven is niet zo geweldig."

Het feit dat de raad in het merendeel van de zaken Meta terugfluit, moet worden gezien als een teken van onafhankelijkheid, zegt Paolo Carozza, lid van de Oversight Board, in een gesprek met de NOS. "Het is een duidelijke bevestiging dat we niet bestaan om het simpelweg met Meta eens te zijn of namens Meta excuses te maken."

Een overzicht van wat de raad in bijna drie jaar tijd heeft gedaan:

De raad probeert naar eigen zeggen steeds zaken uit te kiezen die symbool staan voor meer. Daar zat tot nu toe één Nederlandse zaak bij, over zwarte piet. Deze zaak hoort bij de minderheid waarin de raad Meta in het gelijk heeft gesteld (video met zwarte pieten erin terecht verwijderd).

Verder strekt het scala van onderzochte zaken zich uit van anti-abortusberichten in de VS (onterecht verwijderd) tot drillrappers in het Verenigd Koninkrijk (onterecht verwijderd), en van protestslogans in Iran (onterecht verwijderd) tot uitspraken van de premier van Cambodja.

In die laatste zaak wilde Meta een video laten staan, waarin de Cambodjaanse minister-president Hun Sen zijn politieke opponenten bedreigde met geweld. Volgens het techbedrijf was de video zeer nieuwswaardig en was het in het publieke belang deze te laten staan. De raad was het daar niet mee eens.

De raad wilde dat Meta de video verwijderde, iets wat Meta volgens de afspraak dan moet doen. De raad adviseerde ook om Hun Sens Facebook-pagina en Instagram-account voor zes maanden te schorsen. Maar daar ging Meta niet in mee, volgens het bedrijf is hier "geen basis" voor. Het liet zien dat de invloed van de raad z'n beperkingen heeft.

Oversight Board-lid Carozza erkent dat ook. Vanwege "veiligheidszorgen" wil hij niet ingaan op deze zaak, maar hij wijst er wel op dat de raad Meta heeft gevraagd om "alles te doen wat het kan om te voorkomen dat zijn platforms worden gebruikt door politici om op te roepen tot geweld".

Meer transparantie

Meta is na een advies wel meer uitleg gaan geven over het waarom van moderatiebesluiten. Het zijn de berichten die gebruikers krijgen als een bericht van hen offline wordt gehaald of als ze worden geschorst. In de ogen van Carozza is dit een goed voorbeeld is van wat de raad heeft opgeleverd,

"We hebben hard gewerkt om te zorgen voor meer transparantie. Het feit is dat we historisch gezien zo weinig weten over welke regels er worden toegepast, waarom bepaalde berichten wel en niet worden verwijderd. Dus ik denk dat de toegenomen transparantie de belangrijkste verandering is."

In de bijna drie jaar dat de raad nu actief is, is meer dan 2,5 miljoen keer beroep bij het orgaan aangetekend. Dat heeft dus geleid tot iets meer dan 50 uitspraken. Carozza zegt dat de raad inmiddels meer zaken aanneemt. "Tegelijkertijd is het ook belangrijk dat we de juiste zaken doen. Ik heb veel liever dat we minder zaken doen, maar dat ze wel belangrijk zijn en impact hebben."

Het Internationaal Strafhof is deels stilgelegd na de hackaanval waar de NOS eerder over berichtte. De afgelopen dagen gingen geplande zittingen in het proces tegen een verdachte van oorlogsmisdaden niet door.

Dat blijkt uit de website van het Strafhof, waar zittingen de afgelopen dagen uit de agenda zijn verdwenen. Een advocaat van een beklaagde bevestigt dat.

Vandaag zijn de werkzaamheden hervat, maar het ICT-netwerk van het Strafhof is nog grotendeels op slot, meldt persbureau Reuters. Dat stelt ook de bewuste advocaat: op afstand werken is bijvoorbeeld niet mogelijk. Intern is het kantoornetwerk wel functioneel.

Signalen

Vorige week kwamen de eerste signalen van de aanval binnen. Nederlandse overheidsdiensten doet nu onderzoek binnen het Strafhof. Daardoor moet duidelijk worden wie er achter de aanval zit. Ook moet blijken of en hoeveel documenten zijn gestolen, zoals volgens een bron van de NOS is gebeurd.

Eerder probeerde Rusland een spion als werknemer bij het Strafhof onder te brengen. Ook probeerde het land de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens in Den Haag te hacken. Of Rusland ook achter de nieuwste hack zit, is echter nog onbekend.

In het Strafhof wordt gewerkt aan zaken tegen Rusland, vanwege de inval in Oekraïne. De informatie die het Strafhof heeft, is zeer gevoelig. Voor verdachten kan het interessant zijn om te weten of er onderzoek naar hen loopt en wie door het Strafhof worden gehoord als getuigen.

Militieleider

De geannuleerde hoorzittingen gingen over de zaak tegen Alfred Yekatom, een ex-militieleider uit de Centraal-Afrikaanse Republiek. Hij zou zich schuldig hebben gemaakt aan oorlogsmisdaden, waaronder de inzet van kindsoldaten, moord en marteling.

Het had er eigenlijk al lang moeten zijn: supersnel mobiel internet via 5G. Maar het is opnieuw vertraagd, bevestigde het ministerie van Economische Zaken vandaag. Oorzaak: aan de ene kant een belangenspel van allerlei bedrijven en aan de andere kant de Nederlandse Staat, die de veiling van de frequenties organiseert. Volgende maand dient er een rechtszaak die uitsluitsel moet geven.

5G is al beschikbaar in Nederland: de kans bestaat dat je het al ziet staan boven in je telefoonscherm. Het eerste 'deel' werd door de providers in juli 2020 aangezet nadat een veiling meer dan een miljard euro voor de schatkist had opgeleverd. De komende veiling levert Economische Zaken vermoedelijk opnieuw op z'n minst honderden miljoenen euro's op.

Het eerste deel leidde tot een kleinere snelheidsverbetering ten opzichte van 4G. Maar de grote stap moet nog komen, met 3,5 GHz. Dat heeft een technische reden: 5G werkt nu alleen op de 700 MHz-band, die een ver bereik heeft, maar een minder hoge snelheid. 3,5 GHz heeft minder bereik, maar wel een hogere snelheid. De gedachte was eerst dat dit 'tweede deel' vorig jaar beschikbaar zou komen, maar in mei van dat jaar werd al duidelijk dat dat niet haalbaar was.

Veel sneller internet

5G op de 3,5 GHz-band betekent in de praktijk voor consumenten veel sneller internet op hun telefoon (tot 1000 Megabit, net zo snel als wat je nu vaak kunt krijgen via glasvezel), mits hun telefoon dit ondersteunt. Voor bedrijven betekent het dat ze hun eigen privénetwerk kunnen opzetten als ze meedoen aan de veiling. Een netwerk waarover ze veel meer controle hebben. In andere Europese landen is de uitrol van 3,5 GHz al veel verder.

De rechtszaak dient op 11 oktober. Er staan in totaal negen partijen tegenover de Staat. De zaak draait om het vaststellen van de kaders voor de frequentieveiling. Via de rechter hopen de afzonderlijke procespartijen invloed uit te oefenen op de voorwaarden.

Het gaat onder meer om Nederlandse providers met een eigen netwerk: VodafoneZiggo, Odido (voorheen T-Mobile) en KPN. Maar ook onder meer het Havenbedrijf Rotterdam en Schiphol zijn erbij, zij willen meer plek voor hun eigen 5G-netwerk.

Satellieten

Een andere procespartij is satellietbedrijf Inmarsat. Dat is gevestigd in Friese Burum en biedt vanuit daar al vijftig jaar satellietcommunicatie aan. Het is in bijzonder van belang voor de scheepvaart, het wordt ook wel '112 op zee' genoemd. Een landelijke uitrol van 5G op 3,5 GHz botst met de satellietcommunicatie die wordt verzorgd door dit bedrijf.

Het plan is dat Inmarsat verhuist naar Griekenland. Demissionair minister Adriaansens van Economische Zaken schreef vorige maand in een Kamerbrief dat de verhuizing in een "vergevorderd stadium" is. "De bouw van het satellietgrondstation is afgerond en op dit moment vinden in Griekenland de laatste configuratietesten plaats."

'Onvoldoende zekerheid'

Bovendien heeft het bedrijf een vergunning gekregen van Griekenland om daadwerkelijk aan de slag te gaan. Deze loopt tot eind 2027 en kan daarna worden verlengd tot eind 2032. Adriaansens schrijft in de brief dat Inmarsat deze constructie niet "voldoende zekerheid" vindt geven om daadwerkelijk te verhuizen, het bedrijf wil dat het zeker is tot en met 2032.

Daar zit het probleem. De minister schrijft dat Griekenland niet een vergunning voor een dermate lange periode mag afgeven. Dat de Griekse autoriteiten "zeer blij zijn" met de komst van het satellietbedrijf en bovendien het belang onderkennen van wat het doet, neemt volgens Adriaansens niet weg dat een langere vergunning er niet in zit.

Inmarsat-directeur Gerard Luursema neemt daarmee geen genoegen. "We hebben te maken met internationale afspraken over het verzorgen van communicatie met zeelieden", zegt hij. "We moeten zeker weten dat we noodoproepen kunnen blijven faciliteren."

Ondertussen vindt de minister dat er genoeg aan is gedaan om de toekomst van Inmarsat zeker te stellen. Maar daar verzet het satellietbedrijf zich tegen, schrijft Adriaansens. Vorige maand besloot ze dat het recht van het bedrijf op de 3,5 GHz-band vervalt per 1 februari volgend jaar. Dat is een van de dingen waar het volgende maand over zal gaan.

Het ministerie van Economische Zaken kan nog niet zeggen wanneer er wel geveild gaat worden. Dat hangt af van het oordeel van de bestuursrechter. Zodra de veilingregeling officieel is gepubliceerd, heeft de Rijksinspectie Digitale Infrastructuur zo'n zes maanden nodig om de veiling op te zetten.

Het kabinet zet 100 miljoen euro apart om te voorkomen dat bedrijven van "strategisch belang" via investeringen of overnames in handen komen van ongewenste eigenaren. Het plan is gisteren, op Prinsjesdag, gepubliceerd door het ministerie van Economische Zaken.

Bij 'ongewenste eigenaren' wordt er vrij snel gekeken naar China en ook Rusland. Met name China is druk bezig een technologische grootmacht te worden, iets wat met argusogen wordt gevolgd door het Westen. In een Kamerbrief van minister Adriaansens wordt het geld omschreven als "laatste redmiddel" bij risico's voor de nationale veiligheid als wetgeving of een investering van andere partijen geen soelaas bieden.

Het is een aanvulling op een nieuwe wet, waarmee kan worden ingegrepen als overnames de nationale veiligheid raken. "Maar als de wet niet toereikend genoeg is, kun je ook tijdelijk een bedrijfsbelang nemen", legt een woordvoerder uit.

Eerder ingegrepen

Economische Zaken heeft afgelopen jaren al een paar keer ingegrepen. Bijvoorbeeld in 2020, toen het een lening van 20 miljoen euro gaf aan Smart Photonics. Dat is een bedrijf dat chips maakt die werken op basis van licht in aanvulling op elektriciteit, waardoor de chips sneller en zuiniger wordem. Er stond toen een Chinees bedrijf klaar om te investeren, maar dat zag het ministerie niet zitten.

Het Twentse Lionix is een ander voorbeeld. De meerderheidsaandeelhouder, die Zuid-Koreaans is, wilde aandelen verkopen. Een Chinese klant van Lionix had interesse, maar Economische Zaken greep in en kocht de aandelen.

In die twee gevallen moest het ministerie "heel veel schakelen" met het ministerie van Financiën om op korte termijn geld te krijgen voor een investering. "Nu hebben we het zo geregeld dat we voor de komende twee jaar wel middelen hebben om in te grijpen." Volgens de woordvoerder zijn er nu niet meer zorgen over potentiële overnames, maar is het bewustzijn van de risico's toegenomen. "We willen binnen Europa onze afhankelijkheid van landen buiten de EU verminderen."

Het fonds is, net als de nieuwe wet, 'landenneutraal'. Maar de voorbeelden van Smart Photonics en Lionix illustreren dat er een behoorlijke kans is dat via dit fonds overnames of investeringen door Chinese bedrijven tegengehouden zullen worden.

Het geld is niet alleen bedoeld voor techbedrijven, maar ook voor andere bedrijven die van strategische belang zijn. Naast technologie gaat het bijvoorbeeld om "essentiële leveranciers" van Defensie en van de inlichtingendiensten. De praktijk zal moeten uitwijzen waar het geld daadwerkelijk naartoe gaat.

Economische Zaken zal van investeringen het parlement op de hoogte stellen. Het geld - 50 miljoen euro dit jaar en 50 miljoen volgend jaar - wordt niet direct via het ministerie verstrekt. Het wordt gestald bij Invest-NL, een investeringsvehikel van de Nederlandse overheid.

'Verkapt protectionisme'

Vanuit de industrie wordt wisselend gereageerd. Belangenorganisatie van de technologische industrie FME benadrukt dat "terughoudendheid en precisie" van groot belang zijn. "Dit moet geen vorm van verkapt protectionisme worden."

Werkgeversorganisatie VNO-NCW noemt het fonds een goede zaak. "Stel dat er in Nederland een bedrijf is met bepaalde technologieën die niet zo wenselijk zijn om naar het buitenland te gaan vanwege economische veiligheid, dan moet Nederland er wel voor kunnen zorgen dat een onderneming kan doorgroeien."

Photon Delta, brancheorganisatie van de fotonica-industrie, noemt het een "belangrijke eerste stap", maar benadrukt ook dat het geld niet voldoende zal zijn. "De waarde van de bedrijven die interesse trekken van ongewenste partijen ligt zeer waarschijnlijk een stuk hoger."

De woordvoerder van Economische Zaken spreekt van een "reëel" budget. "Je doet dit vaak samen, met bijvoorbeeld Invest-NL en institutionele beleggers. We zullen niet snel de enige financier zijn."

Xbox-baas Phil Spencer heeft medewerkers van Microsoft laten weten dat het nooit de bedoeling is geweest om een enorme hoeveelheid bedrijfsgevoelige informatie prijs te geven. "We steken allemaal ontzettend veel passie en energie in ons werk en niemand wil dat werk op deze manier aan de man brengen", schrijft de topman van de gameconsole van Microsoft in een intern memo dat in handen is van tech-site The Verge.

Gisteren werd duidelijk dat er een opzienbarende hoeveelheid gevoelige Xbox-documenten was uitgelekt in de rechtszaak van de Amerikaanse mededingingsautoriteit FTC tegen de overname van game-uitgever Activision Blizzard door Microsoft. De stukken gaven onder meer details prijs over de volgende generatie Xbox-consoles die kennelijk in 2028 zou moeten uitkomen; informatie waar concurrenten maar wat graag weet van hebben.

Ook werd duidelijk dat er is gewerkt aan een nieuwe versie van de al bestaande Xbox Series X, dat er een nieuwe Xbox-controller in de maak is en dat gamemaker Bethesda werkt aan heruitgaven van succesgames The Elder Scrolls IV: Oblivion en Fallout 3. Verder kwamen e-mails op straat te liggen waaruit was op te maken dat Spencer likkebaardend sprak over een eventuele overname van de Japanse gamegigant Nintendo, een grote concurrent.

'Echte plannen volgen'

In het interne memo waarin Spencer reageert op het gevoelige lek, suggereert hij dat niet alle uitgelekte plannen meer even relevant zijn. "Ik weet dat dit heel teleurstellend is, ook al zijn veel van de documenten meer dan een jaar oud en zijn de plannen inmiddels verder geëvolueerd."

Via X, het voormalige Twitter, benadrukt de Xbox-baas dat ook. "We hebben gesprekken gezien over oude e-mails en documenten. Het is niet leuk om te zien dat het werk van ons team op deze manier naar buiten komt, omdat er zoveel is veranderd en er is nog zoveel om enthousiast over te zijn, of in de toekomst te worden. We zullen onze echte plannen bekendmaken als we zover zijn."

De rechtbank die de FTC-zaak behandelt, heeft gereageerd op de ongeplande onthullingen van Microsoft. Volgens de rechter heeft het techbedrijf zelf per ongeluk de documenten ontsloten door ze verkeerd aan te leveren. Inmiddels zijn alle stukken weer verwijderd en moet Microsoft ze opnieuw aanleveren, maar gamejournalisten die de documenten hebben ingezien schrijven het ene na het andere artikel erover.

Astronomische bedragen

Overigens is het Xbox-lek niet het enige onthullende lek in de Amerikaanse rechtszaak over de overname van Activision Blizzard. In juni werd per ongeluk onthuld dat Xbox-concurrent Sony astronomische bedragen heeft neergeteld voor de exclusieve succesgames The Last of Us: Part II en Horizon Forbidden West. Toen kwam het doordat de stukken slordig geredigeerd waren en doorgestreepte bedragen leesbaar waren gebleven.

Het Internationaal Strafhof in Den Haag is afgelopen week slachtoffer geworden van een cyberaanval. Dat laat het hof weten na vragen van de NOS. Hoe groot de aanval was en om wat voor type aanval het gaat, wil het Strafhof niet zeggen.

Een bron zegt tegen de NOS dat een groot aantal gevoelige documenten is buitgemaakt, maar dat wil het Strafhof niet bevestigen. Een woordvoerder laat wel weten dat er onderzoek wordt gedaan naar de aanval in samenwerking met de Nederlandse autoriteiten. Daarbij wordt ook gekeken of een buitenlandse overheid achter de aanval zit.

Het Internationaal Strafhof in Den Haag doet onderzoek naar genocide, misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden en vervolgt verdachten. De informatie die het Strafhof heeft, is zeer gevoelig. Voor verdachten kan het interessant zijn om te weten of er onderzoek naar hen loopt en wie door het Strafhof worden gehoord als getuigen.

Een man uit Waddinxveen heeft vandaag gevangenisstraf gekregen voor het maandenlang plegen van digitale inbraken. Hij is de eerste Nederlander die is veroordeeld na een groot internationaal politieonderzoek naar Genesis Market, een forum waar gestolen persoonsgegevens werden verhandeld. De 35-jarige is veroordeeld tot twee jaar cel, waarvan acht maanden voorwaardelijk.

Op de site werden niet alleen de inloggegevens en wachtwoorden van twee miljoen mensen te koop aangeboden, maar ook hun online vingerafdruk. Met deze extra informatie, zoals cookies en IP-adressen, konden criminelen zich tot in detail voordoen als hun slachtoffer en bijvoorbeeld inloggen op bankrekeningen of bij webwinkels.

De 35-jarige man kocht op Genesis Market meer dan duizend setjes met persoonsgegevens, waarmee hij op naam van zijn slachtoffers onder meer bestellingen plaatste bij webwinkels. Het Openbaar Ministerie beschrijft zijn werkwijze als "een inbraak waarvan je nooit weet of die voorbij is".

Wachtwoorden doorgestuurd

Slachtoffers wisten volgens het OM niet wat ze overkwam, omdat het veranderen van wachtwoorden niets uithaalde. Nieuwe inloggegevens werden namelijk automatisch naar de criminele klanten van Genesis Market doorgestuurd.

In april rolden politiediensten wereldwijd de online marktplaats op en werden er in tal van landen arrestaties verricht. Er lopen op dit moment nog verschillende onderzoeken naar andere Nederlandse verdachten die gestolen persoonsgegevens zouden hebben gekocht en gebruikt. Een van hen staat volgens de politie mogelijk zelfs in de top-10 van grootste afnemers wereldwijd.

Niet alleen de Nederlandse chipmachinemaker ASML is verzeild geraakt in een geopolitieke strijd. Het van oudsher Nederlandse Nexperia heeft ook last van een veranderend politiek klimaat. Het bedrijf maakt al decennialang de meest eenvoudige chips, maar kampt met problemen nu het in Chinese handen is.

In Duitsland krijgt Nexperia geen subsidie voor een project in een fabriek in Hamburg, in Wales moet het onder druk van de Britse regering een fabriek afstoten en er is nu onzekerheid over de overname van de Nederlandse chipstart-up Nowi.

Jarenlang was Nexperia onderdeel van chipmaker NXP, ooit ontstaan binnen Philips. Waar NXP zich focust op de productie van meer geavanceerde sensoren en chips, bijvoorbeeld om contactloos te kunnen betalen met je telefoon, richt Nexperia zich op de 'bulk'. De boutjes en moertjes onder chips, zoals ze het zelf zeggen: in feite simpele schakelaars.

Het bedrijf maakt er 100 miljard per jaar. Van telefoons tot stofzuigers, koelkasten, auto's of de boormachine: ze zitten overal in.

Energie uit de omgeving

Nexperia had zijn oog laten vallen op de Delftse start-up Nowi. Dat bedrijf maakt furore met de manier waarop het zijn chips van energie voorziet. Die wordt namelijk uit de omgeving gehaald, via trillingen, warmte of licht. Denk bijvoorbeeld aan sensoren in de weg - met de chips van Nowi kunnen die via zonlicht aan energie komen, er hoeven er geen batterijen vervangen te worden.

Maar de overname van Nowi door Nexperia vorig jaar heeft de aandacht getrokken van de overheid. Sinds juni dit jaar is er nieuwe wetgeving, die de minister van Economische Zaken de mogelijkheid geeft om in het kader van de nationale veiligheid bepaalde voorwaarden te stellen aan een overname of die zelfs tegen te houden.

De overname van Nowi is een van de gevallen waarbij nu bekeken wordt of er met terugwerkende kracht een uitgebreid onderzoek moet komen. Een woordvoerder van het ministerie zegt desgevraagd dat de besluitvorming nog altijd bezig is. Nexperia hoopt dat er snel duidelijkheid komt.

"Met de nieuwe wet geeft de overheid een duidelijk boodschap aan de techsector af: 'denk maar twee keer na voordat je met een Chinese partij in zee gaat'", zegt Maaike Okano-Heijmans, specialist geopolitiek en technologie bij Instituut Clingendael. Hoewel de wet over meer sectoren gaat dan alleen technologie en er naar spelers uit alle landen gekeken wordt, zal er in de praktijk veel aandacht zijn voor de techsector en trekken Chinese bedrijven bij voorbaat aandacht.

Dat de overname van Nowi door Nexperia nu onder een vergrootglas ligt, heeft weer alles te maken met het moederbedrijf van Nexperia: Wingtech. Dat Chinese bedrijf nam Nexperia in 2019 over. Het is moeilijk voor te stellen dat dat nu, slechts een paar jaar later, net zo makkelijk zou gaan.

In gesprek met Bloomberg zei demissionair minister Adriaansens van Economische Zaken vlak voor de zomer dat China een van de landen is waar Nederland "extra alert" op moet zijn en dat bij "gevoelige technologie" de kans bestaat dat deze worden gebruikt voor militaire doeleinden. "Die kennis moet worden beschermd."

Bart Groothuis, VVD-Europarlementariër, is daar uitgesprokener over. Hij vreest dat de technologie van Nowi specifiek kan terechtkomen in mini-drones die zelfstandig aanvallen kunnen uitvoeren. "Daarmee heeft deze chip potentieel militaire toepassingen."

'Niet wereldschokkend'

Nexperia verzet zich tegen dit beeld. De fabrikant is naar eigen zeggen niet van plan de chips te ontwikkelen in de richting waar Europarlementariër Groothuis voor vreest. Het bedrijf noemt de technologie "echt niet zo wereldschokkend" en niet uniek.

Peter Baltus, hoogleraar elektronica aan de TU Eindhoven, beaamt dit. "Bij ASML is het verhaal heel duidelijk: we hebben iets unieks in handen en moeten voorkomen dat dat bij de verkeerde belandt. Maar Nowi doet niet iets wat zo uniek is."

Het scenario dat de technologie kan worden gebruikt in kleine drones noemt Baltus niet waarschijnlijk. Dat neemt niet weg dat hij zich wél kan voorstellen dat er militaire toepassingen zijn voor Nowi's technologie. "Denk aan oorlogssituaties waarin je geen batterijen wil hoeven vervangen." Volgens Nexperia komt de technologie van Nowi nu en in de toekomst niet in aanmerking voor militair gebruik.

Project in Duitsland

Dat Nexperia tegen problemen aanloopt, laat zien hoe groot de geopolitieke spanningen rond het thema nu zijn. Dat is ook duidelijk merkbaar in Duitsland.

Nexperia wilde daar geld van de overheid voor een innovatieproject binnen de bestaande fabriek. Dat kan in Duitsland als onderdeel van een speciaal steunprogramma. Maar het consortium van Nexperia kreeg als enige geen financiële steun. Volgens de Duitse zakenkrant Handelsblatt vond verantwoordelijk minister Habeck het verkeerd om subsidie te verstrekken, vanwege het Chinese moederbedrijf van Nexperia en de mogelijke militaire toepassingen van de chips.

Dit alles tot frustratie van Nexperia, dat zich nu hardop afvraagt hoe graag Europa het bedrijf nog wil hebben.

Er is onrust in de gamingwereld. Ontwikkelaars zijn ontevreden over het platform Unity. Dit grote softwarebedrijf kondigde woensdag aan dat het vanaf volgend jaar een andere prijsmethode gaat hanteren. Gamestudio's kunnen op het platform nieuwe games ontwikkelen, ze kunnen daar technische hulpmiddelen gebruiken en hoeven zo dus niet alles zelf te doen.

Op dit moment betalen ontwikkelaars alleen voor een abonnement dat ze afsluiten. Voor een pro abonnement is dit ongeveer 1900 dollar per jaar. Vanaf 1 januari komt hier nog een extra bedrag bovenop: ze moeten dan gaan betalen voor elke keer dat een game wordt gedownload. Dit geldt niet voor alle gebruikers; de extra kosten worden pas in rekening gebracht vanaf een bepaalde drempel.

Bij het abonnement van Unity Pro (wat veel ontwikkelaars gebruiken) bereik je deze drempel als je game 1 miljoen keer is gedownload en 1 miljoen dollar heeft opgeleverd. Vanaf dat moment moet er extra betaald worden, van 2 tot 15 dollarcent per installatie.

Volgens Unity zelf gebruikt 61 procent van alle ontwikkelaars het platform. Met het platform zijn bijvoorbeeld de populaire games Pokemon Go, Genshin Impact en corona-hype Among Us gemaakt.

Unity benadrukte gisteren na de kritiek dat niet alle gebruikers van het platform per download gaan betalen. 90 procent van de ontwikkelaars zal er geen last van hebben, schreef het bedrijf in een post op hun blog.

Echt geschrokken

Toch is het slecht nieuws, vinden game-ontwikkelaars. "Er is nu veel onrust binnen ons bedrijf," vertelt Matthijs van de Laar van ontwikkelaar Twirlbound, dat zich de afgelopen tien jaar volledig op Unity heeft gebaseerd. De games van Twirlbound halen niet vaak de drempel die tot extra betalingen zal gaan leiden, maar toch is hun vertrouwen in Unity erg beschadigd.

Ook Thomas Huster van Total Mayhem Games is gaan twijfelen aan het softwareplatform. "We worden nu geforceerd om na te denken of we wel met zo'n partij in zee willen, die vanuit het niets de spelregels verandert." Voor de spelletjesmaker is het platform enorm belangrijk. "Al onze games draaien in Unity en alles wat wij uitbrengen is ermee gemaakt. Wij zijn wel echt geschrokken."

En overstappen naar een ander platform gaat niet zomaar, vertelt Huster. "Er gaat heel veel tijd en geld zitten in het opnieuw opleiden en ontwikkelen van de vaardigheden in die engine. Het zou minstens een half jaar duren."

Het bedrijf had een paar dagen eerder een nieuwe game uitgebracht. "Deze is de eerste maand gratis, maar daarna wel betaald. De lancering was succesvol, maar nu blijkt dat het succes ook nadelige gevolgen kan hebben. Voor een kleine studio is dat wel een groot risico."

Geen toekomst

Derk de Geus is bang dat deze aankondiging van Unity mogelijk een nieuwe ontwikkeling inluidt en dat de bedragen misschien op termijn misschien nog wel omhoog gaan. Een van de games die hij voor zijn bedrijf Paladin Studios ontwikkelde werd bijna twintig miljoen keer gedownload.

"Met de nieuwe regeling van Unity zouden we dan misschien wel 4000 euro per maand moeten betalen," vertelt de game-ontwikkelaar. "Je moet je realiseren dat sommige games weinig tot geen omzet hebben, maar wel miljoenen keren geïnstalleerd worden. Dat is schadelijk voor ontwikkelaars."

Toch begrijpt hij wel dat er bij het platform iets moet gebeuren. "Unity draait veel verlies, dat vind ik problematisch. Als de tools die je gebruikt geen winst maken hebben ze misschien geen toekomst." Andere platforms kiezen voor andere betaalmanieren.

Zo vraagt concurrent Unreal 5 procent van de opbrengsten van een game, in plaats van een bedrag per installatie. Dat is beter, vindt De Geus. "Toch is het minder erg dan de meeste mensen denken," relativeert hij de stap van Unity. "Door de drempel gaat het maar voor een kleine groep gelden."

De video-app TikTok heeft een boete van 345 miljoen euro gekregen voor het schenden van de privacy van kinderen in de EU en moet binnen drie maanden aanpassingen doen. Dat heeft de Ierse privacywaakhond bekendgemaakt namens alle toezichthouders in de EU. De boete wordt opgelegd voor overtredingen gedurende vijf maanden in 2020.

Er is al jaren veel aandacht voor de manier waarop TikTok omgaat met zijn jonge doelgroep. De app is zeer populair onder jonge tieners en ook onder kinderen jonger dan dertien, die er officieel geen gebruik van mogen maken.

'Heel ernstige overtreding'

Aleid Wolfsen, voorzitter van de Autoriteit Persoonsgegevens, spreekt van een heel ernstige overtreding. "De app wordt door heel veel kinderen gebruikt en dit raakt dus heel veel kinderen. De instellingen stonden niet goed en kinderen werden daardoor verleid om, op een onduidelijke manier, privacy-onvriendelijk bezig te zijn." Het onderzoek begon bij de Nederlandse toezichthouder, maar die moest het overdragen omdat TikTok zijn Europese hoofdkantoor in Ierland vestigde.

TikTok is het oneens met de beslissing en stelt dat de kritiek betrekking heeft op functies die "we hebben aangepast, lang voordat het onderzoek was begonnen". Het bedrijf overweegt vervolgstappen. De boete kan TikTok overigens met gemak betalen: de wereldwijde omzet van het moederbedrijf was afgelopen jaar volgens de Financial Times bijna 80 miljard euro.

In de kern gaat het om drie zaken waarbij de accounts van kinderen in de leeftijd van 13 tot 17 jaar volgens de Ierse toezichthouder onvoldoende waren beschermd. De eerste overtreding was dat TikTok kinderen op zo'n manier door het registratieproces loodste dat het account standaard openbaar was en dus de video's voor iedereen zichtbaar waren, niet alleen voor vrienden.

TikTok kondigde begin 2021, direct na de overtredingsperiode die de waakhond beschrijft, aan dat het vanaf dat moment de accounts van 13 tot 15-jarigen standaard op privé zette. Ogenschijnlijk onder druk van de privacytoezichthouders gaat het platform nu wel een stap verder. In een blogpost meldt het bedrijf dat later deze maand nieuwe accounts van 16- en 17-jarigen in het registratieproces standaard op privé worden gezet.

Ouders laten meekijken

De tweede overtreding heeft te maken met een functie die Family Pairing heet. Deze maakt het voor ouders mogelijk om hun eigen account aan dat van hun kind te koppelen. Het zou ouders meer grip moeten geven op wat hun kinderen op het platform doen en op de tijd die ze er doorbrengen.

Volgens de toezichthouder verifieerde TikTok niet of de gebruiker die als 'ouder' aan een kind werd gekoppeld, ook echt een ouder van het kind was. Hierover zegt het bedrijf vandaag niks.

Family Pairing werd door TikTok in april 2020 aangekondigd. Wie als ouder wordt aangemerkt krijgt allerlei rechten. Denk aan het instellen van de hoeveel tijd die een tiener op het platform mag doorbrengen, het filteren van bepaalde woorden of hashtags en het bepalen of het account op openbaar of privé staat en of er privéberichten verstuurd mogen worden.

TikTok benadrukt vandaag dat kinderen onder de 16 sinds 2020 geen privéberichten kunnen versturen. Bij accounts van 16- en 17-jarigen is het sinds november van dat jaar niet mogelijk om privéberichten aan te zetten als de gebruiker deze reeds heeft uitstaan.

Onduidelijke informatie

De laatste overtreding is dat de informatie die aan kinderen werd gegeven over de instellingen van hun account niet duidelijk genoeg was. Daardoor wisten kinderen niet wat de gevolgen waren als hun video's standaard op openbaar stonden. Het platform belooft verbeteringen op dit vlak.

De Autoriteit Persoonsgegevens heeft een techbedrijf om duidelijkheid gevraagd over het gebruik van een chatbot in een app. Het bedrijf wordt niet bij naam genoemd, maar het gaat om een chatbot aangestuurd door AI (kunstmatige intelligentie) die populair is bij kinderen.

Een van de bekendste apps met een chatbot die ook populair is bij kinderen, is My AI van Snapchat. Snapchat introduceerde de functie eerder dit jaar, tijdens de enorme hype die was ontstaan met ChatGPT. My AI vloog uit de bocht: de chatbot wilde in het echt afspraken maken. Nadat er kritiek was gekomen, voerde Snapchat aanpassingen door en meldde My Al dat hij helaas niet fysiek kon afspreken.

Een woordvoerder van de Autoriteit Persoonsgegevens kan desgevraagd niet zeggen of dit inderdaad het bedrijf is. Snapchat was niet direct bereikbaar voor commentaar.

Het techbedrijf moet onder meer vragen beantwoorden over hoe transparant de app is over het gebruik van gebruikersdata en "of er goed is nagedacht" over een bewaartermijn voor gegevens die zijn verzameld. Op basis van de antwoorden beslist de Autoriteit Persoonsgegevens over vervolgstappen. Bij overtredingen behoren onder meer boetes tot de mogelijkheden.

De Autoriteit Persoonsgegevens kijkt al langer naar de privacy-effecten van generatieve AI, waarbij computers op basis van kunstmatige intelligentie met een opdracht zelf tekst, afbeeldingen of bijvoorbeeld audio genereren. Eerder vroeg de waakhond al om opheldering bij OpenAI; daar is sindsdien geen update over gekomen.