Van 28 t/m 30 september vindt het grootste Maakfestival van Nederland plaats in Eindhoven. Drie dagen lang geven we het beste uit het maakonderwijs en de Nederlandse maker movement een podium. De ticketverkoop is nu van start, met een speciaal tarief voor vroege vogels! Vrijdag 28 september FabLearn onderwijsconferentie Het festival wordt op vrijdag 28…

Het bericht Early bird tickets voor het Maakfestival 28-30 september verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

Een bezoek aan een Fablab is voor een docententeam (werkzaam in PO en VO) een leuke en leerzame manier om maakonderwijs te verkennen. In het kader van MakerEducation zijn 2018 in totaal 20 vouchers beschikbaar voor bezoeken van docenten aan Fablabs en Makerspaces.� De workshops worden ondersteund door het Ministerie van OC&W en sponsor Conrad. Hierdoor…

Het bericht Voucher programme MakerEducation 2018 van start verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

Vorige week kwamen fablabs uit centraal Europa bijeen op FABELGRADE. Een aantal heeft al een band via het Interreg project Fablabnet (AT, HU, CZ, PL, SLO, SK en HR (Kroatië). Maar in Belgrado waren nu ook labs uit Servië, Rusland, Montenegro en Bulgarije. De meeste labs zijn institutioneel van aard (edu/uni) en wat men zocht…

Het bericht Fablabs in centraal Europa bijeen op Fabelgrade verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

Designregio Kortrijk is looking for 3 highly motivated and recently graduated designer-makers or creative artists to join in a regional residency programme in Kortrijk, Belgium. The Designers in Residence Programme Kortrijk is a 3-month full time working residency from September to December 2018. Designregio Kortrijk provides for the selected Designers in Residence Kortrijk: accommodation…

Het bericht Open Call Designers In Residence Kortrijk 2018 verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

Bart Bakker’s MiniFabLab showed the prototype of the MAKERKAR Library Makercart at the Dutch National Library Congress. The MAKERKAR has a full mini fablab on board: lasercutter with air filter for indoor use, 3D-printer, vinylcutter, electronics, tools and supplies. The cart is only 70 cms (28″) wide and can be transported in a van. It…

Het bericht MAKERKAR a Library Makercart with a mini fablab verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

Het grootste landelijke maakfestival van Nederland komt er aan. MakerEducation.nl en de Eindhoven Maker Faire� presenteren van 28 t/m 30 september het beste uit de maker movement en het maakonderwijs: van doe-het-zelf-uitvindingen tot nieuwe technologie en van beginnend maker tot professional. Iedereen die wil leren door te maken is welkom. Het maakfestival wordt op vrijdag…

Het bericht Landelijk Maakfestival 28-30 september in Eindhoven verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

Donderdag 29.03.2018 en donderdag 05.04.2018| 19.00 uur | CODA FabLab Apeldoorn Op donderdag 29 maart en donderdag 5 april presenteren twee deelnemers van de Fabricademy hun project in CODA FabLab te Apeldoorn. De deelnemers zullen ingeleid worden door Dirk van Vreeswijk van de Stichting FabLab Benelux en innovatie manager bij papierfabriek Neenah Coldenhove. Brigitte Kock…

Het bericht Fabricademy resultaten in FabLab Apeldoorn verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

Het grote Maakfestival voor het onderwijs zal op 26-28 september 2018 plaatsvinden in Eindhoven: een Maker Faire Nederland met als werkthema “Heel Nederland Maakt”. Dit als invulling van het Kamerbesluit van vorig jaar. Vrijdag 26 een FabLearn onderwijsconferentie en zaterdag en zondag� de Maker Faire. Er zijn drie organisatoren: de groep rond Waag Society, het…

Het bericht FabLab BeNeLux Nieuws Februari 2018 verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

Neil Gershenfeld the godfather of FabLab heeft met zijn beide broers een nieuw boek gepubliceerd: ‘Designing Reality‘ Science zegt er over: ‘‘ Designing Reality delivers a thought provoking dialoguewith relevance for other emerging technologies as well for digital fabrication The Gershenfelds engagingly alert us not only to the opportunities that digital fabrication presents…

Het bericht 2D-printed on FabLab verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

De Koninklijke Bibliotheek (KB) heeft een pilot uit laten voeren om te achterhalen wat er komt kijken bij een goed werkend medialab, FabLab of makerspace in de Bibliotheek. De uitkomsten van deze pilot hebben geleid tot Labs & educatie: een inspiratiegids voor bibliotheken (pdf). De visie Mediawijsheid 2016-2018 van de KB gaat uit van drie…

Het bericht Inspiratiegids Labs & educatie voor bibliotheken verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

Grote gamebedrijven lijken geen gehoor te hebben gegeven aan een eis van de Nederlandse Kansspelautoriteit om verslavende elementen uit hun games te halen. Vier spelmakers moesten voor vandaag de zogenoemde loot boxes, virtuele schatkistjes, hebben aangepast. Twee daarvan hebben maatregelen genomen, maar voor de andere dreigen boetes van vele miljoenen.

In steeds meer games kunnen spelers voor een paar euro schatkistjes kopen met virtuele voorwerpen. Het is voor de speler een gok of er zeldzame voorwerpen in zitten. Volgens de Kansspelautoriteit worden de gokregels overtreden als spelers de virtuele voorwerpen vervolgens voor geld kunnen verkopen op online handelsplaatsen. Bij vier populaire spellen is dat het geval.

De Kansspelautoriteit wil niet zeggen om welke spellen het gaat, maar Fifa18 en PUBG zijn waarschijnlijk twee van de games. Twee andere spellen zijn wel aangepast. Spelmaker Valve heeft op het laatste moment ervoor gezorgd dat voorwerpen uit Counter-Strike: Global Offensive en Dota 2 niet meer verhandeld kunnen worden.

Miljoenenboete

De spelmakers van Fifa18 en PUBG kunnen nu een miljoenenboete krijgen van de Nederlandse toezichthouder. Die gaat de komende tijd onderzoeken of er daadwerkelijk nog steeds regels worden overtreden. Als dat het geval is, kan een boete worden opgelegd tot 10 procent van de wereldwijde omzet. Dat zou in het geval van EA, het bedrijf achter Fifa18, neerkomen op een boete van meer dan 400 miljoen euro.

De Belgische overheid gaat nog verder in het aanpakken van het fenomeen van de loot boxes. Alle spellen met deze virtuele schatkistjes overtreden volgens de Belgische Kansspelcommissie de wet. Als de spellen niet worden aangepast, kunnen boetes worden opgelegd van maximaal 1,6 miljoen euro en er kan tien jaar gevangenisstraf worden opgelegd.

EA zei in eerder in een verklaring dat hun games geen vorm van gokken zijn. "We zijn ervan overtuigd dat onze games aan wetten van over de hele wereld voldoen. We nemen onze verantwoordelijkheden erg serieus."

Nul keer Ronaldo

In Fifa18 kunnen spelers virtuele pakjes met voetbalkaartjes kopen. Het is een gok welke spelers er op die kaarten staan. Een speler kocht onlangs voor 3800 euro aan voetbalkaartjes, om te onderzoeken hoe groot de kans is om voetbalkaartjes met topvoetballers zoals Cristiano Ronaldo te winnen.

Hij opende 651 pakjes, maar kreeg nul keer de kaart met Ronaldo. Ook won hij geen enkele zeldzame kaart met oud-voetballers.

EA trekt zich wel iets aan van de discussie. In het volgende deel van de Fifa-spellen komt er meer duidelijkheid over de winkansen van spelers. Mogelijk wordt er in percentages uitgedrukt hoe groot de kans is om een zeldzaam voetbalkaartje te winnen. Die aanpassing zou overigens de zorgen van de Nederlandse toezichthouder niet wegnemen, aangezien het probleem is dat de gewonnen kaarten online verhandeld kunnen worden.

Een groot aantal techbedrijven heeft zich sinds gisteren uitgesproken tegen het controversiële immigratiebeleid van president Trump. De kritiek richt zich op het zogeheten zero tolerance-beleid waardoor kinderen van hun ouders worden gescheiden.

"Het is hartverscheurend om de foto's te zien en audio van de kinderen te horen", zegt Apple-topman Tim Cook tegen de Irish Times. Hij noemt de behandeling inhumaan en benadrukt dat iedereen moet worden behandeld met waardigheid en respect. Cook is zover bekend de enige ceo uit de techwereld die een persoonlijke ontmoeting heeft gehad met Trump. Dat gesprek ging toen onder meer over het handelsconflict tussen de VS en China, waar Apple last van heeft.

Kritiek van 'Big Five'

Apple is onderdeel van een clubje techbedrijven dat samen wordt gezien als de machtigste van de VS, de zogeheten Big Five. Facebook, Google, Amazon en Microsoft horen hier ook bij, ook zij hebben gereageerd.

Facebooks topman Mark Zuckerberg en topvrouw Sheryl Sandberg roepen op om geld te geven aan mensenrechtenorganisaties die nu opkomen voor de ouders en kinderen die van elkaar worden gescheiden en vinden dat het beleid onmiddellijk moet stoppen.

Google-topman Sundar Pichai reageerde via Twitter en vindt dat er moet worden gezocht naar een "betere, humane" oplossing.

Microsoft ligt sinds het begin van deze week onder vuur. Het bedrijf heeft een contract met immigratiedienst ICE, dat volgens The New York Times bijna 20 miljoen dollar waard is (wat een klein bedrag is op een jaaromzet van 90 miljard dollar). De dienst gebruikt het cloudplatform van Microsoft voor gezichtsherkenning. Maandag besloot het bedrijf een blog waarin het over dit contact spreekt offline te halen, om het later terug te plaatsen.

Meer dan honderd medewerkers hebben nu tegen die samenwerking geprotesteerd. In een verklaring zegt een woordvoerder dat het bedrijf "is onthutst over de gedwongen scheiding van kinderen van hun familie". Ook Microsoft roept de regering op het beleid aan te passen. Het is onduidelijk wat er met het contract met ICE gaat gebeuren.

Ook andere techbedrijven - zoals Uber, Twitter en Airbnb - hebben kritiek op het beleid en vinden dat er iets moet veranderen. De verklaringen zijn verzameld door BuzzFeed News. Een opvallende afwezige is Amazon. Dat bedrijf heeft nog niet gereageerd op vragen van de nieuwssite. Hetzelfde geldt voor onder meer Snapchat en Netflix.

Reisverbod

Het blijft afwachten of de woorden van Silicon Valley effect hebben. Het is niet de eerste keer dat uit het overwegend democratische 'techland' kritiek klinkt op het beleid van Trump. Toen de president kort na zijn aanstelling in 2017 een reisverbod instelde voor moslimlanden, kwam er vanuit de sector ook kritiek. Dat haalde toen weinig uit.

Een deel van de medewerkers van deze bedrijven komt uit het buitenland, waardoor veranderingen in het immigratiebeleid direct impact kunnen hebben op de organisaties.

De Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) heeft een onderzoek ingesteld naar de digitale veiligheid van Nederlandse ziekenhuizen. Aanleiding hiervoor is de ict-storing in het IJsselland Ziekenhuis in Capelle aan den IJssel, de storing bij het Radboudumc in Nijmegen en verschillende ransomware-aanvallen op ziekenhuizen in de afgelopen jaren.

Onderzocht wordt de invloed van dergelijke incidenten op de patiëntveiligheid. In het IJsselland Ziekenhuis en Radboudumc was het door de storingen bijvoorbeeld niet meer mogelijk om operaties uit te voeren en moest de spoedeisende hulp in beide ziekenhuizen tijdelijk sluiten.

De Onderzoeksraad wil weten in hoeverre ziekenhuizen en andere betrokken partijen verstoring, uitval en misbruik van ict proberen te voorkomen. Ook wordt nagegaan in hoeverre de ziekenhuizen zijn voorbereid op storingen of aanvallen.

Ransomware

In 2017 bleek uit een rondgang van de NOS al dat zeker vijftien Nederlandse ziekenhuizen kwetsbaar waren voor aanvallen met ransomware, waarbij hackers bestanden blokkeren, die ze pas weer ontgrendelen als het doelwit geld betaalt. In een ziekenhuis waren zelfs 75 computers geïnfecteerd. Om welk ziekenhuis het ging, is niet bekend.

Verwacht wordt dat het onderzoek medio volgend jaar klaar is.

Het klinkt vrij angstaanjagend: het idee dat Googles computertechnologie in staat is om iemands overlijden te voorspellen. Maar precies dat is onderdeel van een groot onderzoek dat het techbedrijf doet met behulp van kunstmatige intelligentie.

Daarover schrijft persbureau Bloomberg, op basis van onderzoek dat Google in wetenschapsblad Nature heeft gepubliceerd. Het idee is dat het bedrijf op basis van alle beschikbare medische data van ziekenhuizen een completer beeld heeft en daardoor accurater voorspellingen kan doen over iemands medische status.

Iets wat voor zowel de patiënt als voor een ziekenhuis van grote waarde kan zijn. Het team dat bij Google aan deze technologie werkt voorziet een tijd waarin op basis van data besluiten kunnen worden genomen over diagnoses en medicatie.

175.639 datapunten

In een van de testsituaties werd een vrouw met vergevorderde borstkanker onderzocht. De computer van het desbetreffende ziekenhuis schatte de kans op haar overlijden tijdens het ziekenhuisbezoek op 9,3 procent. Het systeem van Google kwam - met behulp van 175.639 datapunten - uit op 19,9 procent. De vrouw overleed korte tijd later.

Wel zijn er nog vragen over de voorspellende kracht van Googles technologie. Pogingen van concurrent IBM met supercomputer Watson hadden maar beperkt succes.

Daarnaast betekent het dat Google grote hoeveelheden data moet analyseren. Bij de datareus wordt er dan scherp meegekeken naar de verwerking van gevoelige patiëntgegevens. Het bedrijf en de meewerkende ziekenhuizen benadrukken dat de data die wordt geanalyseerd anoniem is, goed wordt beveiligd en alleen wordt verzameld na toestemming van een patiënt.

Dat laatste ging vorig jaar mis bij Googles zusterbedrijf DeepMind, dat toen een tik op de vingers kreeg over het testen van een app waarbij gegevens van patiënten werden gebruikt waar geen toestemming voor was gegeven.

In het stuk van Bloomberg waarschuwt de privacybaas van databedrijf Immuta voor de gevolgen van Googles verzamelwoede: "Bedrijven zoals Google en andere techbedrijven hebben straks een uniek - haast monopolistisch - vermogen om de data die we hebben te vercommercialiseren." Volgens hem zouden overheden moeten voorkomen dat bedrijven als Google op dit vlak een machtige positie kunnen verwerven.

Nieuwe inkomstenbron

Uiteindelijk moet het voor Google een nieuwe inkomstenbron worden. Iets waar binnen Alphabet, het moederbedrijf van Google, hard naar wordt gezocht volgens Bloomberg. "Ze hebben eindelijk een nieuw doel gevonden voor kunstmatige intelligentie dat commercieel veelbelovend is," zegt een anonieme Google-medewerker tegen het persbureau.

In de praktijk kan dit betekenen dat Google de technologie licenseert, of dat de medische instellingen via het cloudplatform van het bedrijf op grote schaal berekeningen kunnen doen.

Handen van het stuur en de auto zelf laten rijden. Het klinkt nog erg onwerkelijk, maar techbedrijven en autofabrikanten werken hard aan een toekomst die dit mogelijk maakt.

Tesla's ambities zijn wat dat betreft het grootst: het bedrijf kondigde afgelopen maandag aan deze zomer meer zelfrijdende functies te activeren.

Zelfrijdende auto's op de weg roepen aan de ene kant verbazing op, maar de laatste tijd ook angst en verontwaardiging. Aanleiding is een reeks ongelukken met auto's waarvan autonome functies aanstonden. In maart van dit jaar zag de autopilot van Tesla de wegmarkering verkeerd, versnelde en knalde vervolgens op betonblokken. De chauffeur overleefde het niet. En ook bij Uber ging het onlangs behoorlijk mis: de auto zag een overstekende vrouw met fiets te laat en reed haar aan, ze overleefde het ongeluk niet.

Autonome auto's hebben allerlei sensoren aan boord om ervoor te zorgen dat ze om zich heen kunnen kijken. Welke technieken dat zijn en wat ze doen leggen we in deze video uit:

Uit een voorlopig rapport van de NTSB, de instantie die onderzoek doet bij ongelukken in het Amerikaanse weg- trein- en vliegverkeer, bleek dat bij het ongeluk met de Uber de noodrem uitstond. Het bevestigt volgens The New York Times het beeld van veel experts: de sensoren aan boord van de auto hadden de vrouw moeten zien. Dat was het geval, maar doordat Uber de noodrem had uitgeschakeld en de bestuurder onvoldoende oplette, ging het toch mis.

Een zelfrijdende auto heeft twee zaken nodig om de juiste keuzes te kunnen maken: sensoren en kunstmatige intelligentie getraind door veel data om de juiste beslissingen te kunnen nemen. Om de auto onder zoveel mogelijk omstandigheden veilig te laten rijden is er een combinatie van sensoren nodig, zeggen experts van de TU Delft en TU Eindhoven.

Een totaalplaatje

"Je moet bedenken dat de camera's op de auto goed zijn in het geven van een totaalplaatje, maar niet altijd robuust zijn in allerlei omstandigheden", zegt Gijs Dubbelman. Hij is als hoofdonderzoeker betrokken bij de ontwikkeling van zelfrijdende auto's aan de TU Eindhoven. "Denk aan een stortbui of aan dichte mist, dan is het zicht voor mensen ook beperkt. Daarom heeft een zelfrijdende auto ook andere sensoren nodig zoals een radar en LiDAR, dat werkt via infrarood." In totaal zijn er zes verschillende technieken die worden gebruikt.

Al die sensoren leveren dus belangrijke data op. Ze zien waar voetgangers staan, waar fietsers zullen gaan oversteken en hoeveel auto's er in de buurt zijn. Het is de bedoeling dat de computer daar patronen in gaat herkennen en weet wat het moet doen. "Zien is niet zo moeilijk voor een computer, vervolgens de juiste keuze maken is een stuk ingewikkelder", zegt Dubbelman. Dat gaat dus uiteindelijk over leven en dood. En dus moet er gigantisch veel data worden verzameld. Dat is dan ook de reden dat veel partijen auto's op de weg laten rijden.

Voor Bart van Arem, hoogleraar Transportmodellen aan de TU Delft, is dat dan ook de reden dat Tesla vooroploopt. Het bedrijf verzamelt via alle Tesla's op de weg veel data. "Over de auto's van Waymo zie ik weinig onderzoeksresultaten langskomen, ik heb geen idee hoe goed die auto's het daadwerkelijk doen. De auto's van Google rijden rond in Arizona, daar hoeven ze geen rapporten over het rijgedrag te publiceren. En nee, dat is natuurlijk geen toeval."

Waymo is een zusterbedrijf van Google, dat al jaren bezig is met zelfrijdende auto's. Niet op de schaal van Tesla, maar het is wel een van de meest in het oog springende voorbeelden met jarenlange ervaring. Toch plaatst Van Arem er vraagtekens bij. "Het is briljant wat ze allemaal doen aan marketing, zoals laatst het nieuws dat ze 62.000 zelfrijdende taxibusjes op de weg willen hebben. Maar ik heb wel zoiets van: eerst zien, dan geloven."

De ongelukken met de auto van Uber en eerder met die van Tesla roepen vragen op over de veiligheid. Toch lijkt daar onder experts wel een zekere consensus over te zijn: een autonome auto is sowieso veiliger dan een gemiddelde bestuurder. Dit om de eenvoudige reden dat zo'n systeem altijd oplet en nooit te hard rijdt. "Daar wordt een groot deel van de ongelukken door mensen veroorzaakt", zegt Dubbelman van de TU Eindhoven.

Een groter vraagstuk en waar het antwoord minder zeker van is, is wanneer we de zelfrijdende op grote schaal zullen zien op de weg. De meningen lopen daar nogal over uiteen. Deels heeft dat te maken met belangen, voor Tesla-topman Elon Musk is het van groot belang dat de autonome voertuigen snel de weg op kunnen, omdat het onderdeel is van zijn verkooppraatje.

De zelfrijdende capaciteiten van een auto zijn in ontwikkeling. De industrie heeft daarom zes verschillende niveaus bedacht om aan te geven hoe zelfstandig een auto is:

0: De meeste auto's op de weg vallen in deze categorie. De auto kan waarschuwingen afgeven, maar heeft verder geen controle over de besturing.

1: De auto en bestuurder delen de controle over de auto. De bestuurder kan bijvoorbeeld sturen en het systeem van de auto bepaalt de snelheid. Ook kan de auto automatisch remmen.

2: De auto kan zelfstandig rijden, waarbij de bestuurder korte periodes (maximaal een minuut) niets hoeft te doen. Volvo, Mercedes-Benz en BMW bieden dit allemaal al aan.

3: De auto rijdt al zelfstandig, maar het systeem gaat ervan uit dat de bestuurder nog wel in staat is om in te grijpen.

4: De auto rijdt zelfstandig en kan zelfs op de juiste manier ingrijpen als de bestuurder dat niet op tijd doet.

5: De autonome auto is zover dat er eigenlijk geen stuur meer in hoeft te zitten, de bestuurder zou zelfs kunnen gaan slapen.

Op dit moment bevinden de testen zich rond niveau twee en drie. Volgens de onderzoekers van de TU Eindhoven mag je eigenlijk pas bij niveau vier en vijf spreken van een echt autonome auto. Wat ook betekent dat de auto's van Tesla, maar ook die van Uber daar nog niet tot behoren. De reden: van de bestuurder wordt nog verwacht dat die op elk moment kan ingrijpen. En dat is niveau drie.

En dat is eigenlijk een gevaarlijke fase, zegt Marjan Hagenzieker, hoogleraar Verkeersveiligheid aan de TU Delft. "De mens is er niet zo goed in om iets passief in de gaten te houden. Het gevaar is dat een bestuurder denkt dat het systeem het allemaal aankan. Dat is niet de bedoeling."

Daarnaast wijst Hagenzieker erop dat de persoon die toezicht houdt op een zelfrijdende auto ten minste vijf seconden nodig heeft om te reageren. "In kritische situaties moet je binnen een split second reageren, dus dat kan een probleem zijn."

De auto's van Googles zusterbedrijf Waymo zijn de enige die voldoen aan de eisen van de onderzoekers. Afgelopen najaar maakte de topman van het bedrijf bekend dat zijn voertuigen in de stad Phoenix zonder chauffeur rondrijden. Maar het gaat hierbij dus wel om een test.

Niveau 5?

Experts denken wel dat we ooit bij niveau vijf uitkomen. De vraag is alleen op welke termijn en op welke manier.

Want als je op geen enkel moment een bestuurder nodig hebt, dan verandert er behoorlijk wat aan het transport. En dan spreek je over de verre toekomst, misschien pas in 2050, of zelfs nog later. Daarnaast vraagt Dubbelman van de TU Eindhoven zich af of mensen de komende decennia al wel in staat zullen zijn om de controle over hun voertuig uit handen te geven.

Vanavond is in Nieuwsuur een uitgebreide reportage over de veiligheid van zelfrijdende auto's te zien; 22:00 uur op NPO 2.

Nederlanders internetten veel meer tijdens hun vakantie in Europa. Precies een jaar geleden zijn de extra kosten voor mobiel internet in het buitenland afgeschaft en sindsdien is het gebruik verveelvoudigd.

Het verbruik van data binnen de Europese Unie is bij klanten van Vodafone-Ziggo vier keer zoveel als dat het was voor de afschaffing. Bij T-Mobile is het dataverkeer met een factor 6 tot 7 gegroeid en ook KPN ziet een veelvoud van het dataverbruik. Uit Europese cijfers over de eerste maanden na de afschaffing blijkt het dataverbruik over de grens met 435 procent te zijn gegroeid.

Inhaalslag

Jarenlang was het devies om bij een reis in het buitenland roaming uit te zetten op de smartphone om hoge rekeningen te voorkomen. Nu kost mobiel internetten binnen de Europese Unie net zoveel als in Nederland.

"Er is sprake van een inhaalslag", zegt Tim Wijkman, analist bij Telecompaper. "In Nederland verdubbelt het dataverbruik zowat jaar op jaar. Maar het werd niet gestimuleerd om je smartphone ook in het buitenland te gebruiken. Nu het schokeffect van hoge rekeningen is verdwenen, zie je het verbruik over de grens hard groeien. Dat wordt de komende jaren alleen maar meer."

Horrorrekening

Roamingkosten zijn dan wel afgeschaft, de verhalen van hoge telefoonrekeningen na je vakantie zijn nog niet helemaal verleden tijd. Deze week kreeg een Duits gezin een rekening van 12.000 euro, omdat hun zoon online video's had gekeken tijdens een cruise van Duitsland naar Noorwegen. Het schip voer buiten het bereik van zendmasten. Mobiele telefoons maken dan automatisch gebruik van dure verbindingen, waardoor er wel extra kosten voor datagebruik worden gerekend.

Cruiseschepen waarschuwen hun passagiers dat ze het wifi-netwerk op het schip moeten gebruiken en niet het mobiele netwerk. Ook blokkeren sommige Nederlandse providers het mobiele internet als de rekening voor de klant te hard oploopt.

"Je moet met cruisevakanties uitkijken, maar ook als je bijvoorbeeld reist naar Zwitserland", zegt Tim Wijkman. Dat land hoort niet bij de EU. "Het is niet bij elke provider standaard dat je daar mobiel kunt internetten zoals thuis."

Ook buiten de Europese Unie moet er voor elke verbruikte mb doorgaans extra betaald worden. Op een vakantie in de VS is het dus nog het goedkoopst om roaming uit te zetten.

Die extra kosten gaan niet snel veranderen, denkt Wijkman. "Telecomproviders hebben daar geen baat bij. Dat ze binnen de Europese Unie zijn verdwenen, komt door druk van de EU. Er is geen wereldwijd orgaan dat een vergelijkbare druk kan uitoefenen."

De overheid en ICT: het lijkt geen gelukkig huwelijk. Vandaag blijkt dat het vernieuwen van ICT-systemen bij de Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) 59 miljoen duurder uitvalt dan begroot. Hierop heeft de Tweede Kamer intussen zeer ontstemd gereageerd.

Eerder dit jaar werd duidelijk dat digitalisering van de rechtspraak 220 miljoen euro kost in plaats van de geplande 60 miljoen en dan is er nog de Belastingdienst: ook daar werd de ICT-begroting met miljoenen overschreden. ICT-projecten kosten vaak veel meer dan verwacht, maar hoe komt dat eigenlijk?

Het begint al bij de basis, zegt Albert Boonstra, hoogleraar informatiemanagement aan de Rijksuniversiteit Groningen. Bedrijven of overheidsinstellingen zetten mooie plannen op papier en maken afspraken met een ICT-aanbieder, alleen zien daarbij te veel over het hoofd. "Pas nadat een project is gestart, bedenkt een organisatie dat er extra wensen zijn. En dan gaan de tarieven gierend snel omhoog."

Ook een probleem voor bedrijfsleven

Een parlementaire commissie deed in 2014 onderzoek naar ICT-projecten bij de overheid. Die concludeerde toen dat het Rijk de besturing en beheersing van ICT-projecten niet op orde heeft en dat het geheel van ICT-organisaties bij de Rijksoverheid chaotisch en ondoorzichtig is.

Maar volgens Boonstra spelen dure of falende ICT-projecten niet alleen de overheid parten. "Het komt ook bij particuliere bedrijven voor, alleen die hoeven daar niet transparant over te zijn. Ze zullen dit soort nieuws dus meer onder de pet houden."

Te veel tegelijk

Wel hebben overheidsinstellingen volgens hem een nadeel waar bedrijven niet mee kampen. Een bedrijf kan kiezen voor een aanbieder waar het goede ervaringen mee heeft, maar het Rijk moet een aanbesteding uitschrijven. Vervolgens kiest een overheidsinstelling de meest gunstige aanbieder. "Dat is soms een bron van mislukking", zegt Boonstra. "Aanbieders stellen zich dan zo schappelijk en gunstig mogelijk op."

Na het onderzoek uit 2014 heeft het kabinet het Bureau ICT-toetsing (BIT) in het leven geroepen om ICT-projecten vooraf strenger te controleren op haalbaarheid. Het BIT heeft tot nu toe zeker 32 adviezen uitgebracht, maar kijkt alleen naar de kant van de overheid.

Toch ligt de grootste fout niet bij de aanbesteding, maar bij de wens om alles in één keer te veranderen. "Men wil alles tegelijk. Het is hoogmoed om te denken dat zoiets daadwerkelijk kan." Volgens Boonstra is het beter om ICT-systemen stapsgewijs te vernieuwen. "Dan maak je steeds kleine stapjes en is het makkelijker om een realistisch offertebedrag op te stellen."

Apple gaat het onmogelijk maken om via een bekende methode iPhones te hacken. Op dit moment kan bijvoorbeeld de politie via de oplaadingang van het toestel met speciale software proberen toegang te krijgen tot de telefoon.

Amerikaanse media schrijven dat Apple een software-update heeft gepland die dit onmogelijk maakt. De wijziging zorgt ervoor dat de telefoon een uur nadat deze voor het laatst ontgrendeld is, digitaal op slot gaat. Dit kan overigens gevolgen hebben voor andere apparaten die gebruik maken van de ingang, bijvoorbeeld om muziek te luisteren. Welke impact dit precies zal hebben is nog onduidelijk.

Ontgrendelcode

Het toestel kan dan nog wel worden opgeladen, maar het is niet meer mogelijk om data te versturen. Daarvoor is de ontgrendelcode nodig. Opsporingsdiensten konden nu via de ingang met speciale software tot maanden nadat de telefoon gevonden is proberen het toestel te 'brute forcen'. Dit betekent dat een oneindig aantal inlogpogingen wordt gedaan totdat de juiste code is ingevoerd.

Opsporingsdiensten kunnen dergelijke hacksoftware kopen bij gespecialiseerde bedrijven, zoals het Israëlische Cellebrite en het Amerikaanse Grayshift. Beide bedrijven zeggen in staat te zijn zelfs Apples meest recente toestellen, de iPhone X, te kunnen kraken.

De vraag of opsporingsdiensten toegang moeten krijgen tot telefoons leidt al jaren tot spanningen. Deze maatregel van Apple wordt dan ook met boosheid ontvangen, schrijft The New York Times. De krant laat onder meer een chef van een politie-eenheid in de staat Indiana aan het woord, die het hacken van iPhones nodig heeft voor onderzoek naar zaken omtrent internetcriminaliteit tegen kinderen. De eenheid heeft dit jaar 96 iPhones gekraakt met speciale software die het voor 15.000 dollar kocht.

Garantie valt weg

"Dit betekent dat de garantie wegvalt dat je de telefoon binnen een x aantal dagen gekraakt hebt", zegt beveiligingsonderzoeker Rickey Gevers. "Deze methode maakte het mogelijk om iPhones die up-to-date zijn, te kraken. Nu moeten partijen op zoek gaan naar lekken die nog niet zijn gedicht. Dat kan soms maanden duren."

"We hebben groot respect voor opsporingsdiensten", zegt een woordvoerder van Apple tegen Amerikaanse media. "We ontwerpen onze beveiliging niet om hun werk te frustreren." Het is vooralsnog onduidelijk in welke software-update de nieuwe functie, die Apple USB Restricted Mode noemt, beschikbaar komt. Een logisch moment zou de lancering van iOS 12 zijn dit najaar, maar Apple wil dat niet bevestigen.

Voor zover bekend heeft de FBI, die de afgelopen jaren flinke kritiek had op Apples beveiligingsbeleid, nog niet gereageerd op het nieuws.

Internet kan veel veiliger worden door een doorbraak aan de TU Delft. Onderzoekers zijn erin geslaagd een zogenoemde quantumverbinding gebruiksklaar te maken voor het bouwen van netwerken. Dat is de basis van een nieuw en - als het goed is - niet te kraken internet. Ze publiceren hun onderzoek in het tijdschrift Nature.

De Delftse onderzoekers van QuTech, een onderzoekscentrum van de TU Delft en TNO, zijn in een spannende race verwikkeld om als eerste het quantuminternet te ontwikkelen. Bij dat soort internet kan een indringer onmogelijk het verkeer tussen twee gebruikers afluisteren zonder de verbinding te verstoren - en zonder dat de gebruikers dat merken.

"Met een quantuminternet zullen we dingen kunnen doen die met het huidige internet niet mogelijk zijn", zegt Ronald Hanson van QuTech. "Een van die dingen is een communicatie die zó veilig is dat die fundamenteel niet af te luisteren is."

Quantumverstrengeling lijkt met wat fantasie wel een beetje op teleportatie in Star Trek:

In 2015 publiceerden de Delftse wetenschappers al baanbrekend onderzoek. Ze toonden als eersten definitief aan dat er op afstand een onzichtbare verbinding kan bestaan tussen de allerkleinste deeltjes. Dat heet quantumverstrengeling. De onderzoekers leverden toen het bewijs dat die verstrengelingen echt bestaan.

Nu zijn ze zover dat die kennis ook praktisch toegepast kan worden. Het probleem was dat het veel tijd, soms wel een uur, kostte om een quantumverstrengeling tot stand te brengen. Met een nieuwe techniek is het QuTech gelukt om de aanmaak van zo'n verstrengeling sterk te versnellen.

"Wat ons nu voor het eerst is gelukt, is dat we die verstrengeling zo snel kunnen maken en zo lang vasthouden dat we het echt op afroep kunnen leveren", legt Hanson uit. "Dus je kunt een knop indrukken om over een halve seconde een verstrengelde verbinding te hebben, en die wordt dan met zekerheid geleverd."

Die snelheid en betrouwbaarheid maakt deze doorbraak zo belangrijk: die maken het mogelijk nieuwe verstrengelingen aan bestaande toe te voegen en zo een echt quantumnetwerk te bouwen.

Concreet lukte het de onderzoekers om deeltjes veertig keer per seconde te verstrengelen over een afstand van 2 meter. Die lengte is niet van belang, benadrukken ze. 2 meter was de grootte van de experimenttafel. Het had ook 10 centimeter of 1 kilometer kunnen zijn.

Volgens het Delftse team maakt die snelheid de verbinding betrouwbaar genoeg om het quantuminternet mogelijk te maken. Hanson: "Als je een quantuminternet wil bouwen, is het essentieel om betrouwbare verbindingen te hebben. Dan kun je niet hebben dat de verbinding af en toe wordt gemaakt en meteen weer verdwijnt."

Extreem krachtige koelkastjes

QuTech wil tegen 2020 zo ver zijn dat het het eerste (weliswaar experimentele) quantuminternet ter wereld heeft. Maar ze hebben concurrentie van Harvard-MIT in de VS en een lab in China, dus de onderzoekers verwachten een spannende strijd.

QuTech wil in eerste instantie een quantuminternetverbinding maken tussen vier steden in de Randstad: Delft, Leiden, Amsterdam en Den Haag. In elke stad zullen speciale, extreem krachtige koelkastjes worden neergezet waarin elektronen met elkaar verstrengeld kunnen worden. Die bakjes kunnen op het gewone glasvezelnetwerk worden aangesloten. Via de glasvezel worden vervolgens de lichtsignalen verstuurd die de verstrengeling mogelijk maken.

Op het grootste evenement van de game-industrie, de E3 in Los Angeles, heeft een demonstratie van een nieuw spel van Sony de tongen losgemaakt. Voor het eerst speelt een openlijk lesbisch personage de belangrijkste rol in een van de grootste games van de komende jaren.

Traditioneel onthult Sony op de beurs met veel spektakel welke spellen in ontwikkeling zijn. Miljoenen gamers van over de hele wereld kijken mee. De presentatie werd gestart met een video van The Last of Us 2. Van het eerste deel van het actiespel zijn miljoenen exemplaren verkocht.

In de eerste vier minuten danst hoofdpersonage Ellie met een vriendin. Die dans eindigt met een kus.

Er wordt verschillend gereageerd op de scène. Sommige spelers zeggen op internet dat ze alle aandacht voor Ellie's seksualiteit onnodig vinden en vinden de kus geforceerd.

Anderen zijn dolblij dat een lesbische hoofdpersoon zoveel aandacht krijgt. "Bedankt namens de lgbt-gemeenschap om zo dapper te zijn om dit op het grote podium te laten zien", zegt gamejournalist Lucy O'Brien in een panel met de makers van de game. "Het is een van de dapperste dingen die ik gezien heb."

Er zijn weinig grote games te vinden waarin de hoofdpersoon homoseksueel is. In spellen als Dragon Age en Mass Effect kunnen spelers hun personage iemand van hetzelfde geslacht laten kussen, maar dan moeten ze daar wel zelf voor kiezen.

"Ik ben blij dat deze ontwikkelaar niet op veilig speelt", zegt Ashley Johnson, de actrice die Ellie speelt. "Ik ben blij dat ze een risico durven te nemen."

Lucht kussen

Ook de techniek achter de kus is bijzonder. Zoals gebruikelijk worden de bewegingen van echte acteurs geregistreerd om in het spel te gebruiken. Voor het eerst wordt er een geavanceerde techniek gebruikt om nauwkeurig de gezichtsuitdrukkingen van acteurs vast te leggen.

"Het probleem met een intieme scene als deze is dat de camera's voor het gezicht moeten staan, dus acteurs kunnen niet te dicht op elkaar staan", zegt ontwikkelaar Neil Druckmann. "We hebben de actrices gevraagd om zonder tegenspeelster de kus na te doen, met hun hoofd naar de zijkant om zo de lucht te kussen. Een beetje ongemakkelijk."

De Nederlandse overheid maakt zich zorgen over de mate waarin organisaties en bedrijven hun software up-to-date houden. Als software beter zou worden geüpdatet, hadden cyberaanvallen daarmee voorkomen kunnen worden, is de conclusie.

Dat staat in het jaarlijkse rapport over digitale dreiging (CSBN) van de NCTV. Het gaat dan bijvoorbeeld over de grote aanvallen die in mei en juni vorig jaar plaatsvonden. Al snel bleek dat kwaadwillenden gebruik maakten van kwetsbaarheden in software van Microsoft die daarvoor al waren opgelost. Maar doordat het voor grote organisaties en bedrijven een enorme kluif is om alle systemen bij de tijd te houden, bleven ze vatbaar voor die aanvallen.

Tegelijkertijd wordt wel erkend dat het soms ingewikkeld is om updates uit te voeren, aangezien dit invloed kan hebben op lopende processen. Daarnaast wordt opgemerkt dat updaten tijd en geld kost.

WannaCry en NotPetya

Bij die grote aanvallen, die de namen WannaCry en NotPetya hebben meegekregen, ontstonden op grote schaal problemen met computersystemen. In het geval van de eerste aanval ging het om gijzelsoftware, die onder meer ziekenhuizen in het Verenigd Koninkrijk platlegde. In Nederland bleef de schade beperkt. Bij NotPetya werd onder meer de Rotterdamse haven getroffen.

"De impact [ ] had verkleind kunnen worden door, onder meer, de basismaatregel segmentering", schrijft de NCTV. Dat komt neer op het plaatsen van digitale branddeuren tussen verschillende onderdelen van een intern netwerk. Dit moet snelle verspreiding voorkomen.

De NCTV zegt geen zicht te hebben hoe het er voor staat met de weerbaarheid van Nederlandse bedrijven en organisaties. "Er ontbreekt eenvoudigweg inzicht in alle getroffen maatregelen door organisaties." Daarnaast wijst de organisatie erop dat genomen maatregelen snel kunnen verouderen.

Dreiging permanent, ook door criminelen

In het rapport benadrukt de NCTV net als eerdere jaren dat de digitale dreiging voor Nederland groot is. De organisatie ziet daarnaast het aantal spelers dat aanvallen uitvoert toenemen.

Er worden een paar spelers onderscheiden in het rapport. Andere landen, de zogeheten statelijke actoren, worden genoemd. Zij beschikken over de meest geavanceerde methodes om aanvallen uit te voeren en zijn daarmee in potentie het gevaarlijkst. De twee bekende aanvallen van vorig jaar worden toegeschreven aan Noord-Korea en Rusland. Tegelijkertijd maken zij daar niet altijd gebruik van, soms kiezen ze voor simpele aanvalsmethoden zoals phishing.

Daarnaast ziet de NCTV in beroepscriminelen ook nog altijd een grote dreiging. Daarbij wordt onder meer opgemerkt dat er een dienstensector bestaat voor criminelen waar zij hulpmiddelen kunnen aanschaffen voor het doen van digitale aanvallen. Zo zijn er bijvoorbeeld DDoS-aanvallen te koop.

Ook niet-beroepscriminelen maken daar gebruik van. In januari van dit jaar werden DDoS-aanvallen uitgevoerd op onder meer Nederlandse banken. Een 18-jarige Brabander werd in februari hiervoor aangehouden.

Er komt een eind aan een methode om zonder toestemming contactgegevens van iPhone-eigenaren te gebruiken. Apple heeft in een nieuwe versie van zijn richtlijnen voor ontwikkelaars opgeschreven dat ze de data niet meer mogen gebruiken voor eigen doeleinden, zoals verkoop. Dat heeft persbureau Bloomberg ontdekt.

Contactgegevens bevatten waardevolle informatie. Het geeft een beeld wie een gebruiker allemaal kent, en uiteraard staan er telefoonnummers, e-mailadressen en adresgegevens in. Dat kan voor een ontwikkelaar of een databedrijf een schat aan informatie zijn.

"Het adresboek is het Wilde Westen van data", zegt een anonieme iOS-ontwikkelaar tegen Bloomberg. "Ik kan, zodra de gebruiker toegang geeft tot contactinformatie, deze kopiëren naar een willekeurige server of Dropbox. Apple houdt dit niet in de gaten en ze weten niet waar deze informatie naartoe gaat."

Expliciete toestemming

Bloomberg spreekt over het sluiten van een loophole. Waarom dit nu pas gebeurt en op welke schaal ontwikkelaars tot nu toe informatie verzamelden, is onduidelijk.

Apple heeft de verandering vorige week in alle stilte doorgevoerd. iOS, het mobiele besturingssysteem, zorgt er al voor dat gebruikers aan apps expliciet toestemming moeten geven tot hun adresboek. Maar wat er daarna gebeurt is onduidelijk. Het is dus mogelijk dat apps de data vervolgens verzamelen voor bijvoorbeeld marketingdoeleinden.

Dit mag voortaan expliciet niet:

Op basis van de contactgegevens een database opbouwen voor eigen gebruik. De contactgegevens verkopen of delen met derde partijen. Als een app toegang krijgt tot een contactenlijst voor een specifieke reden, moet er opnieuw toestemming worden gevraagd als deze reden verandert.

Wie de regels overtreedt, kan door Apple worden verbannen. Of dit sinds het ingaan van de maatregelen al is gebeurd, is onbekend. Daarnaast is het de vraag hoe Apple hier toezicht op gaat houden, aangezien er ruim 2 miljoen apps in de App Store van Apple beschikbaar zijn.

Lange neus naar Facebook en Google

De maatregel heeft vooral gevolgen voor de toekomst. Het haalt al verzamelde data niet terug.

De nieuwe regels volgen nadat Facebook de afgelopen tijd zwaar onder vuur heeft gelegen omdat het de afgelopen jaren slordig omging met gebruikersdata; ontwikkelaars konden op grote schaal data verzamelen van vele tientallen miljoenen mensen.

Apple wil graag als een techbedrijf bekendstaan dat heel zorgvuldig omgaat met gebruikersdata. Op zijn jaarlijkse ontwikkelaarsconferentie maakte het bedrijf een lange neus naar Facebook en Google wegens het verzamelen van browsegedrag.

De NOS heeft Apple gevraagd om commentaar.

Een federale rechter in de Verenigde Staten is akkoord gegaan met een miljardenfusie tussen telecomprovider AT&T en mediareus Time Warner.

Er wordt al jaren gesproken over een fusie, maar die werd eerder tegengehouden uit angst voor een monopoliepositie. Het Amerikaanse ministerie van Justitie vreest dat de fusie ertoe leidt dat de kosten voor films, streaming televisie omhoog schieten omdat er te weinig concurrentie is en wilde de fusie via de rechter tegenhouden. Volgens de federale rechter is het bewijs hiervoor echter te dun.

Streamen

Telecomprovider AT&T verkoopt naast telefoonabonnementen ook betaaltelevisie. Time Warner is onder meer de eigenaar van zenders als CNN en HBO, filmstudio Warner Bros en fantasy-televisieserie Game of Thrones.

AT&T claimde dat het Time Warner wel moet inlijven om te kunnen concurreren met techreuzen als Amazon, Netflix en Google in de strijd om de streamende mediaconsument. Met de fusie is een bedrag van zo'n 85 miljard dollar gemoeid.

Nu de rechter akkoord is, hoopt AT&T de fusie nog voor 20 juni te kunnen volbrengen. Het Amerikaanse ministerie van Justitie kan nog in beroep gaan tegen de uitspraak van de rechter.