Het kabinet wil serieus kijken naar het plan van de PvdA om een werkgarantie te geven aan werknemers van bedrijven die coronasteun van de overheid krijgen. Als het betrokken bedrijf een werknemer niet zelf meer kan betalen, moet de directie er volgens PvdA-leider Asscher verantwoordelijk voor zijn dat die persoon elders aan de slag kan.

Op de tweede dag van de Algemene Politieke Beschouwingen zei premier Rutte zei dat hij een harde garantie te ver vindt gaan, maar hij is het er wel mee eens dat werkgevers in dit soort situaties hun uiterste best moeten doen om werknemers aan een nieuwe baan te helpen.

Daarom denkt het kabinet meer aan een 'inspanningsverplichting' voor de werkgever, met steun van de overheid. Rutte wil er nog wel eens met sociale partners over praten. Volgende week debatteert de Kamer over de voorwaarden voor het nieuwe steunpakket voor bedrijven die door de coronacrisis worden getroffen. Dan zal deze kwestie verder worden besproken.

Investeringen en zorgsalarissen

In het debat verdedigde Rutte het plan van het kabinet om ondernemers in bepaalde gevallen een percentage van de gedane investeringen in mindering te laten brengen op de loonbelasting. De oppositie levert hier scherpe kritiek op; volgens een aantal partijen is onduidelijk wie precies van de aftrek profiteren en is de kans op misbruik groot. De oppositie zou liever zien dat het geld wordt gebruikt om de salarissen in de zorg blijvend te verhogen.

Rutte zei daarop dat door de coronacrisis bedrijven veel minder investeren dan gebruikelijk en dat de aftrek is bedoeld om investeringen juist aan te moedigen. Dat is goed voor de werkgelegenheid, benadrukte de premier. Hij bestreed het beeld dat het kabinet vooral het bedrijfsleven helpt. Als je alle maatregelen van dit kabinet bij elkaar optelt, inclusief de investeringsaftrek, gaan de bedrijven er in totaal 5 miljard op achteruit en hebben burgers juist een lastenverlichting van 5 miljard gekregen, rekende Rutte voor.

Over de zorg stelde hij dat er wel degelijk geld is gereserveerd om de salarissen volgend jaar te verhogen, los van de bonus van 500 euro die zorgpersoneel krijgt.

De premier zei verder dat hij nog eens wil praten over de verhuurderheffing. De linkse oppositie wil dat die heffing voor woningcorporaties verder omlaag gaat of helemaal wordt geschrapt. Dan blijft er geld over om meer woningen te bouwen en de huren te verlagen, zeggen zij. In de Miljoenennota heeft het kabinet aangekondigd dat de heffing met 200 miljoen euro wordt verlaagd. Rutte deed geen harde toezeggingen, maar wil er nog wel eens naar kijken.

Op de kop af vijf jaar geleden ontvingen alle gemeenten een noodoproep van toenmalig VVD-staatssecretaris Dijkhoff. Hij vroeg hen die nacht nog 750 bedden beschikbaar te stellen voor asielzoekers die anders misschien op straat moesten slapen.

In een week tijd kwamen er 4000 asielzoekers aan bij het aanmeldcentrum in Ter Apel en er was een dringend tekort aan opvangplekken. Nu melden veel minder asielzoekers zich, maar het tekort aan opvangplekken is nog altijd niet opgelost.

In 2015, toen de vluchtelingencrisis een hoogtepunt bereikte, vroegen ongeveer 43.000 mensen asiel aan in Nederland. Het lukte het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) niet de toename bij te benen met voldoende plekken. Met smeekbedes en soms met lichte dwang werden gemeenten door de staatssecretaris aangespoord om in allerijl gymzalen, beurshallen en lege kantoren beschikbaar te stellen.

In Zeist ging de eerste noodlocatie de dag na de oproep al open. Burgemeester Koos Janssen (CDA) kan het zich nog goed herinneren. "Ik zag om 15.00 uur dat mailtje binnenkomen. Ik ben gelijk de grote sporthal hier gaan regelen", zegt hij. "Ik dacht: zo'n brief is nog nooit geschreven. Daar moeten we gehoor aan geven, omwille van de humaniteit."

Minder asielzoekers, toch volle azc's

Hoe zit het op dit moment met de opvang van asielzoekers? De cijfers zijn inmiddels anders: het gaat nu om zo'n 500 asielaanvragen per week. Toch zitten de opvangcentra weer vol. Er verblijven nu zo'n 27.000 asielzoekers en statushouders in de azc's.

Dat komt door de lange wachttijden bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) voor het in behandeling nemen van asielaanvragen. Ook kunnen bewoners met een verblijfsvergunning moeilijk doorstromen. Bovendien is er sprake van een lichte toename van het aantal asielzoekers; er zijn nu zeker 5000 extra plekken nodig.

De volle opvangcentra zijn het gevolg van politieke keuzes, vindt Sander Schaap van Vluchtelingenwerk. Volgens Schaap wilde de politiek de indruk wekken dat de crisis 'gemanaged' was. "De IND werd afgeslankt, tijdelijke contracten niet verlengd. Het COA sloot azc's, daar zien we nu de gevolgen van."

Ook niet veranderd: gemeenten en Rijk in de clinch

Daar komt bij dat het kabinet grote moeite heeft om gemeenten te vinden die weer bereid zijn asielzoekers op te vangen. Gemeenten weigeren al bijna een jaar die 5000 extra opvangplekken te leveren waar het kabinet om vraagt. Vooral de opvang van asielzoekers die overlast veroorzaken ligt gevoelig. Het gaat dan vooral om mensen die uit een veilig land komen en nauwelijks kans maken op asiel.

Het kabinet heeft afgelopen week een handreiking gedaan naar de gemeenten. Maandag bleek dat zogenoemde 'veiligelanders' voortaan na hun aankomst in Nederland apart van andere asielzoekers worden opgevangen op twee locaties: Ter Apel en Budel-Cranendonck.

Ook heeft minister Ollongren van Binnenlandse Zaken en Wonen gemeenten laten weten dat zij experimenten toestaat op tien locaties met maximaal 150 asielzoekers. Zulke kleinere azc's zijn een langgekoesterde wens van gemeenten. Vanwege de hogere kosten was Ollongren daar tot nu toe geen voorstander van. De minister en ook staatssecretaris Broekers-Knol (Vreemdelingenzaken) stellen wel als voorwaarde dat gemeenten de gevraagde 5000 plekken regelen.

Burgemeester Janssen is blij dat het kabinet kleine opvangcentra gaat toestaan. "Als je bedenkt wat het heeft gekost om hier snel een noodopvang op te zetten en andere voorzieningen, en het is nooit vol geweest, dan kunnen kleine opvanglocaties wel eens veel goedkoper zijn." Bovendien zijn die locaties volgens hem ook veel makkelijker te accepteren voor de samenleving.

Vooralsnog is er geen snelle oplossing. Of gemeenten nu wel bereid zijn om die extra opvangplekken te realiseren, is nog niet bekend. Daarvoor is het ook nodig dat de politiek anders communiceert over asielzoekers, meent Sander Schaap.

"De staatssecretaris wekt de indruk dat maar 20 procent van de asielzoekers die nu komen kans maken op een verblijfsvergunning. Maar dat is een vertekend beeld", zegt Schaap. "De afgelopen jaren zijn vooral de aanvragen beoordeeld van mensen uit veilige landen. Mensen uit conflictgebieden wachten al meer dan een jaar op de beoordeling van hun aanvraag."

Het ministerie van Justitie en Veiligheid houdt alvast rekening met de daling van het aantal asielzoekers dat naar Nederland komt in 2022. Dat is ook in de begroting verwerkt.

Vluchtelingenwerk is kritisch. Schaap: "De oude wachttijden zijn nog niet weggewerkt en er wordt al een nieuwe bezuinigingsronde aangekondigd. Ik vrees dat dit wederom voor een ophoping gaat zorgen en je straks weer met hetzelfde probleem zit."

Het kabinet kan na een bijzondere Prinsjesdag rekenen op de goedkeuring van de Tweede Kamer voor het overgrote deel van de begroting voor volgend jaar. Dat bleek tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen.

De fractievoorzitters debatteerden gisteren de hele dag over een historisch te noemen begroting die in het teken staat van de coronacrisis. De meeste partijen maken zich grote zorgen over de werkgelegenheid, het woningtekort, en de ruimte - of het gebrek daaraan - die het bedrijfsleven nog heeft om te investeren.

Toch kan de economie groeien met 3,5 procent en gaat de koopkracht van groepen mensen omhoog. Maar meer dan ooit zijn deze cijfers onzeker en zijn de verschillen in verwachtingen van mensen, afhankelijk van hun situatie, groter dan ooit.

337 miljard euro

Premier Rutte zal vanmorgen vanaf 10.45 uur ingaan op deze hoofdthema's. De overheid geeft volgend jaar bijna 337 miljard euro uit. Daarvan is 46 miljard bestemd voor de coronasteun, en het kabinet verwacht dat er 16,6 miljard euro minder belasting binnenkomt door uitstelmaatregelen in verband met de coronacrisis.

Veel rek zit er niet in deze begroting, weten alle politieke partijen. Dat maakt de wensenlijstjes van de oppositie dit jaar misschien wat korter en 'goedkoper' dan anders. De linkse oppositiepartijen GroenLinks, SP en PvdA willen nog 9,4 miljard euro extra investeren, in onder meer lagere huren, lagere zorgpremies en extra coronasteun voor zzp'ers.

Maar daar gaan de handen bij de regeringspartijen nog niet voor op elkaar. Want de linkse oppositie wil het geld voor een deel weghalen bij het bedrijfsleven, en dat stuitte op verzet bij de VVD. "Hebben de ondernemers het nu dan niet moeilijk?" zei fractievoorzitter Dijkhoff. "Dat zijn gewoon keihard werkende mensen". De VVD denkt dat het juist banen kan kosten als bedrijven meer lasten moeten dragen.

Werkgarantie

Ook de werkgarantie die PvdA-leider Asscher bepleit voor mensen die ontslagen gaan worden ziet de coalitie niet zitten. "Dat is een te grote opgave voor die bedrijven", zei CDA-fractievoorzitter Heerma. Asscher gaf toe dat dat veel zal vragen van bedrijven, maar hij vindt dat zij die verantwoordelijkheid hebben. Hij dreigt de begroting niet te steunen als het kabinet niets met zijn plan doet.

Voor de wens om meer te doen aan de zorgsalarissen hebben de regeringspartijen een oplossing gevonden buiten de begroting voor 2021. Een commissie gaat onderzoeken wat er met de salarissen moet gebeuren. "Dat is geen vrijblijvende commissie", verzekerde partijleider Segers van de ChristenUnie de oppositie. Voor de al afgesproken bonussen wordt twee miljard euro uitgetrokken.

Kijk hier enkele fragmenten uit het debat terug:

Dat de coronacrisis nog lang niet is afgewend bleek tijdens het debat. België en Duitsland maakten bekend dat Noord- en Zuid-Holland 'code rood' krijgen, wat reizen en vervoer naar de buurlanden extra lastig maakt. En het kabinet blijkt achter de schermen na te denken over extra maatregelen in deze provincies en de grote steden, omdat het aantal besmettingen uit de hand loopt.

De zorgen over het gebrek aan testcapaciteit zijn al eerder uitgesproken door de Kamer. Maar premier Rutte zal hier vandaag tekst en uitleg over moeten geven. "Een tweede golf moet koste wat kost voorkomen worden", zei SP-leider Marijnissen.

'Corrupt land'

Een ander onderwerp waar Rutte op zal moeten reageren zijn de uitspraken van PVV-leider Wilders. Hij trapte gisteren het debat af, en begon met het proces tegen hem over zijn 'minder minder'-uitspraak. Hij zei dat Rutte premier is van een "corrupt land", waar in de rechtspraak "willekeur" heerst.

Wilders werd in het proces veroordeeld voor groepsbelediging van Marokkanen. In het debat zei hij: "Niemand beledigt de groep Marokkanen meer dan Marokkanen zelf." Verschillende fractievoorzitters vonden de uitspraken van Wilders niet kunnen. "Wilders heeft tijdens het proces alle ruimte gehad om zijn kant van het verhaal te vertellen, hoezo corrupt?" zeiden fractievoorzitters Jetten (D66) en Dijkhoff (VVD).

Alle fractievoorzitters behalve partijleider Baudet van Forum voor Democratie onthielden zich verder van uitspraken over de inhoud van het proces. De SGP stelde wel voor de wet over groepsbelediging aan te passen.

Het debat van vandaag begint dus met premier Rutte. Daarna komen alle fractievoorzitters weer aan het woord en kunnen zij moties indienen, om te proberen het kabinetsbeleid een beetje aan te passen.

Dag 2 van de Algemene Politieke Beschouwingen wordt deels uitgezonden op NPO 1 en in zijn geheel op nos.nl en NPO Politiek.

Het liveblog van dag 1 van de Algemene Politieke Beschouwingen met samenvattingen van alle standpunten is hier terug te lezen.

In enkele Nederlandse regio's komen extra coronamaatregelen. Het aantal besmettingen loopt in deze gebieden zo hoog op dat er meer moet gebeuren om het virus in te dammen, melden bronnen in Den Haag.

Regio's die worden genoemd zijn Amsterdam-Amstelland, Rotterdam-Rijnmond, Haaglanden (Den Haag), Utrecht, Kennemerland (Haarlem) en Hollands Midden (Leiden).

Minister De Jonge van Volksgezondheid stelt dat het "echt niet" de goede kant op gaat met de besmettingen (afgelopen 24 uur ruim 1500 erbij). "Met name in het westen, in de grote steden."

Volgens De Jonge vinden de besmettingen vooral plaats onder jongeren en studenten in de thuissituatie. Hij noemt ook specifiek studentenhuizen als bron van besmettingen.

Er moeten snel maatregelen komen vanwege de zorgelijke stijging "in westen, grote steden en bij studenten":

Het is nog niet bekend welke maatregelen genomen worden, omdat daar nog over wordt gesproken met en binnen de veiligheidsregio's. "Er is niet één silver bullet om het aantal besmettingen naar beneden te krijgen", zegt De Jonge. "We willen het virus hard raken, maar de economie en de samenleving zo min mogelijk."

Gedacht wordt aan het eerder sluiten van horeca-gelegenheden of een andere maatregel rond openingstijden. Premier Rutte en minister De Jonge geven hoogstwaarschijnlijk vrijdag een persconferentie.

'Toespitsen op jongeren'

"We zien dat de verspreiding vooral plaatsvindt bij jongeren tussen de 18 en 25 jaar oud en met name op bijeenkomsten", zegt Marc Bonten, arts-microbioloog en OMT-lid. "Het zou logisch zijn daar strenger op te handhaven of meer beperkende maatregelen in te stellen."

Dat kan volgens hem betekenen dat er straks minder scholieren en studenten naar school of college kunnen:

Omdat het aantal besmettingen regionaal sterk kan verschillen, heeft het kabinet eerder besloten waar nodig maatregelen aan te scherpen per gebied.

De oppositie in de Tweede Kamer heeft bij de Algemene Politieke Beschouwingen nog eens gepleit voor structurele loonsverhogingen in de zorg. SP, GroenLinks, PvdA en PVV benadrukten nogmaals dat er voor mensen in die sector meer nodig is dan twee keer een eenmalige uitkering (dit jaar 1000 euro en volgend jaar 500 euro).

Ze zien er niets in dat het kabinet een SER-commissie onderzoek laat doen naar de arbeidsvoorwaarden in de zorg. Die commissie moet over een half jaar met een advies komen. Volgens de oppositie is er geen commissie nodig, maar moeten de salarissen blijvend omhoog. VVD-fractievoorzitter Dijkhoff zei daarop dat er al ruimte is voor loonsverhoging en dat het goed is om de verdere knelpunten rond de arbeidsvoorwaarden te laten onderzoeken.

Investeringen aftrekken

De oppositie leverde ook kritiek op een plan van het kabinet om ondernemers in bepaalde gevallen een percentage van de gedane investeringen in mindering te laten brengen op de loonbelasting. Volgens de oppositie is dat voorstel helemaal niet onderbouwd en kan het geld beter aan de zorg worden besteed.

VVD-fractievoorzitter Dijkhoff verdedigde de aftrek juist. Hij benadrukte dat ondernemers het door de coronacrisis zwaar hebben en dat het kabinet bedrijven wil helpen om te investeren en daarmee banen te redden. Met het voorstel van het kabinet is 2 miljard euro gemoeid. De oppositie vindt het toevallig dat dat evenveel is als het afschaffen van de dividendbelasting zou kosten. "Het lijkt net op de musical Soldaat van Oranje. Ieder jaar denk je dat hij stopt, maar gaan ze toch weer door", zei GroenLinks-fractievoorzitter Klaver.

Dijkhoff ging ook in op de rol van de overheid. Van de VVD wordt de laatste tijd wel gezegd dat die partij steeds meer afstand neemt van het liberalisme, een stroming waarbij de vrijheid van het individu vooropstaat. Dijkhoff zei dat hij is voor een "sterke overheid". Dat is volgens hem wat anders dan een "grote overheid", want dat staat voor hoge belastingen, veel ambtenaren, veel formulieren, plannen en gedoe, vindt de VVD-fractievoorzitter.

Dijkhoff zei dat een sterke overheid niet probeert een probleem in een hokje te duwen. "Een sterke overheid is vooral bezig met uitvoering, met het oplossen van een probleem dat je voor je neus ziet." Hij noemde als voorbeeld dat in de coronacrisis ergens stukken tape worden aangebracht waarop 'anderhalve meter' staat: "Dat is beter dan elk kwartier met regels wapperen."

CDA-fractievoorzitter Heerma pleitte voor een "coöperatieve samenleving", waarin publieke en private belangen samenkomen. Hij sprak over partijen als boeren, natuurorganisaties, lokaal bestuur en anderen die volgens hem moeten samenwerken en compromissen sluiten. Hij denkt dat in 2040 "de hele wereld het polder-model wil kopiëren".

VVD en CDA zegden de linkse oppositie allebei toe dat ze willen kijken of de huurstijgingen in de vrije sector kunnen worden beperkt.

Rechtsstaat

Eerder in het debat ging het lang over discriminatie en de rechtsstaat. PVV-leider Wilders stelde dat onderwerp aan de orde en een groot deel van de Kamer viel hem aan. Hij kreeg alleen steun van Forum voor Democratie.

Wilders zei dat hij onlangs in een politiek proces door "dwaallichten" is veroordeeld' voor zijn 'minder Marokkanen'-uitspraak en dat Nederland geen rechtsstaat meer is. Volgens hem zijn het Openbaar Ministerie en de rechter een verlengstuk van het kabinet geworden.

Hij sprak van een intens corrupt land, waarin de vrijheid van meningsuiting niet wordt beschermd. Volgens hem is er een politiek correcte dictatuur van de links-liberale meerderheid.

Wilders vindt dat het "discriminatieverhaal" zwaar wordt overdreven. Hij nam afstand van opmerkingen daarover van koning Willem-Alexander in de Troonrede. De koning zei dat in Nederland iemands huidskleur of naam te vaak bepalend is voor zijn kansen. Wilders stelde dat Nederlanders op straat worden uitgescholden en dat zij worden gediscrimineerd. Hij herhaalde dat Nederland een Marokkanen-probleem heeft. Bovendien is er volgens hem sprake van klassenjustitie.

Levensgevaarlijk

GroenLinks-voorman Klaver noemde de uitspraken van Wilders over de rechtsstaat levensgevaarlijk. Volgens hem wekt Wilders de indruk dat bepaalde groepen zich niet aan de regels hoeven te houden. Klaver vroeg Wilders of bijvoorbeeld boeren aanwijzingen van de politie moeten opvolgen om geen snelwegen te blokkeren.

De PVV-leider zei daarop dat hij zich niet in "casuïstiek laat dwingen", maar dat de vraag of je uiteindelijk voor de rechter komt ervan afhangt welke ideeën je hebt.

Nieuwe kerncentrales

De regeringspartijen VVD en CDA willen dat het kabinet serieus onderzoekt wat nodig is om bedrijven te verleiden een nieuwe kerncentrale te bouwen. Er is al langer een Kamermeerderheid voor meer kerncentrales, maar in de praktijk is daar geen belangstelling voor van commerciële bedrijven. In de Algemene Beschouwingen bleek ook dat D66 en GroenLinks in de Klimaatwet willen vastleggen dat de uitstoot van broeikasgassen in 2030 minimaal 55 procent moet zijn verminderd ten opzichte van 1990. Nu staat er nog een streefcijfer van 49 procent in.

CDA en ChristenUnie pleiten voor een "planbureau voor de veiligheid". De fractievoorzitters Heerma en Segers benadrukken dat crises elkaar snel opvolgen en dat de complexiteit ervan groeit. Ze verwijzen naar de coronacrisis.

"Dat vrijwel alle landen van de wereld zo slecht voorbereid waren op een nationale gezondheidscrisis is een belangrijk voorbeeld", vindt het CDA. Het nieuwe planbureau zou vooruit moeten kijken naar "bestaansrisico's die op de langere termijn op ons af kunnen komen". Eerder adviseerde ook de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid zo'n planbureau in te stellen.

Rol overheid ter discussie in Kamer

Vandaag en morgen debatteert de Tweede Kamer over het beleid voor komend jaar. De beschouwingen, die traditiegetrouw volgen op Prinsjesdag en gaan over de Rijksbegroting, worden dit jaar vooral gezien als het begin van de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen.

De meeste partijen zien de coronacrisis als gelegenheid om Nederland grondig te hervormen. En dus staat het debat in het teken van profilering: alle partijen willen hun eigen toekomstvisie onder de aandacht brengen.

Nieuwsuur doet uitgebreid verslag van het debat. Vanavond volgt de duiding met onder anderen Arjan Noorlander. Te gast is Ton Wilthagen, hoogleraar Arbeidsmarkt, met wie we spreken over omscholing. Daar wil het kabinet vol op inzetten om mensen te helpen die door de coronacrisis hun baan dreigen te verliezen.

Gegevens onvoldoende beschermd bij coronatestlijn

De persoonlijke gegevens van iedereen die een coronatest laat uitvoeren zijn toegankelijk voor honderden medewerkers van de coronatestlijn die daar niet bij zouden mogen voor hun werk. Dat blijkt uit een rondgang van Nieuwsuur onder (ex-)medewerkers van de coronatestlijn. In de uitzending doen zij hun verhaal.

Oproep universiteiten: studenten, stop met feesten

De cijfers van het aantal coronabesmettingen lopen flink op. Het kabinet komt met extra maatregelen voor specifieke regio's.

Vooral onder jongeren gaat het hard. Studentenverenigingen, de Vereniging van Universiteiten, de GGD en stadsbesturen: allemaal doen ze een laatste oproep aan studenten om de coronamaatregelen na te leven.

Oppositiepartijen GroenLinks, SP en PvdA willen miljarden euro's meer uitgeven aan hogere salarissen in de zorg en lagere huren. In een gezamenlijke tegenbegroting stellen ze voor om 9,4 miljard euro extra te investeren. Om die plannen te betalen willen ze vooral de belastingen voor bedrijven en vermogende burgers verhogen.

Vandaag beginnen in de Tweede Kamer de Algemene Politieke Beschouwingen. De Kamer gaat in debat met premier Rutte over de Miljoenennota, de Rijksbegroting die gisteren op Prinsjesdag is gepresenteerd. Het is gebruikelijk dat oppositiepartijen dan een tegenbegroting indienen.

Lagere huren

De linkse oppositie wil de zorgpremie bevriezen, de salarissen in de zorg structureel verhogen en de werkdruk verlagen. Dat kost bij elkaar 4,5 miljard euro. Ook moet er extra geld komen voor cultuur en ontwikkelingssamenwerking. Daarnaast moet de verhuurdersheffing die corporaties betalen met 1,6 miljard euro omlaag. Dat geld moet worden omgezet in lagere huren, nieuwbouw en verduurzaming van woningen, vinden de drie.

Bovendien willen ze 2,3 miljard euro extra uitgeven aan maatregelen om mensen in de coronacrisis een helpende hand te bieden. Dan gaat het om het doorbetalen van loon en de afschaffing van de partnertoets waardoor zzp'ers met een verdienende partner niet in aanmerking komen voor inkomenssteun.

Waarom dienen de partijen deze tegenbegroting in?

GroenLinks, SP en PvdA willen vooral duidelijk maken dat er ook andere keuzes mogelijk zijn dan die van het kabinet. "Het kabinet kiest ervoor miljarden te geven aan het grote bedrijfsleven. Dat geld gaat niet naar lagere huren, niet naar de zorgsalarissen en niet naar de aanpak van klimaatverandering", zegt GroenLinks-leider Jesse Klaver.

"Het belangrijkste is dat we mensen door de crisis helpen, dat ze aan het werk blijven", vindt PvdA-voorman Lodewijk Asscher. "Dat we zorgmedewerkers meer waardering geven en zorgen dat er woningen worden gebouwd."

Om meer inkomsten te genereren willen de linkse partijen het hoogste tarief in de winstbelasting verhogen van 25 naar 30 procent. "Dat kan best", zegt SP-leider Lilian Marijnissen. "In mijn leven alleen al is de winstbelasting gehalveerd."

Forse winsten

De drie realiseren zich dat juist door de coronacrisis veel bedrijven op omvallen staan, maar toch vinden ze het een goed moment om iets extra's te vragen van het bedrijfsleven. Marijnissen: "Veel bedrijven hebben het moeilijk, maar tegelijkertijd zijn er ook bedrijven die forse winsten maken tijdens corona. Het gaat om winstbelasting, die betaal je alleen als je winst maakt."

Daarnaast willen Marijnissen, Klaver en Asscher de belasting op vermogens boven de 100.000 euro verhogen. Wie meer dan 150.000 euro aan vermogen heeft, komt dan in een tarief van 60 procent.

Goedemorgen! In Den Haag beginnen de Algemene Politieke Beschouwingen met de inbreng van de Kamer. En in Brussel spreekt voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie haar eerste Staat van de Unie uit.

Er trekken wolkenvelden over het land, maar de zon schijnt ook nog regelmatig. Het blijft op de meeste plaatsen droog en met een aantrekkende noordelijke wind wordt het 21 tot 28 graden. Vanaf donderdag is er weer volop zon en wordt het 's middags 20 graden of net iets meer.

Ga je de weg op? Hier vind je het overzicht van de files en werkzaamheden. Check hier de dienstregeling voor het spoor.

Wat kun je vandaag verwachten?

Gisteren was het Prinsjesdag en dat betekent dat vandaag de Algemene Politieke Beschouwingen beginnen: het belangrijkste politieke debat. De Kamer reageert op de plannen van het kabinet voor komend jaar. Morgen zal Mark Rutte namens het kabinet het woord nemen. De Algemene Politieke Beschouwingen zijn vanaf 10.15 uur te volgen op NPO1, NPO Politiek en NOS.nl. Ook in Brussel begint een nieuw parlementair jaar. Voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen spreekt haar eerste rede over de Staat van de Europese Unie uit, een soort Brusselse troonrede. Daarin blikt ze terug op de afgelopen maanden, onder meer op de aanpak van de coronacrisis. Naar verwachting kondigt ze ook nieuwe EU-plannen aan om CO2-uitstoot verder terug te dringen. De toespraak is live te volgen op NPO Nieuws. De Tour de France gaat verder in de Alpen. De 17e etappe finisht op de 21,5 kilometer lange Col de la Loze, een klim van buitencategorie. De Franse president Emmanuel Macron zit bij koersdirecteur Christian Prudhomme in de auto om de wedstrijd te volgen.

Wat heb je gemist?

Er is mogelijk begin november al een coronavaccin, zegt president Trump. "We zijn heel dichtbij", zei hij tijdens een verkiezingsbijeenkomst in Philadelphia. "De vorige regering zou mogelijk jaren nodig hebben gehad voor een vaccin vanwege de FDA (de geneesmiddelentoezichthouder, red.) en alle goedkeuringen. En wij zijn er weken van af."

Dat zou betekenen dat dat vaccin, waar tientallen bedrijven ter wereld aan werken, nog voor de presidentsverkiezingen klaar is. Maar Trumps topadviseur, infectiedeskundige Anthony Fauci, vindt die voorspelling te optimistisch. Bovendien kan een versnelde goedkeuring ten koste gaan van de veiligheid en effectiviteit van een vaccin, waarschuwen medische experts.

Ander nieuws uit de nacht:

Onbegrip om verdwijnen politiepost Amsterdam Centraal: de NS en het Amsterdamse vervoersbedrijf GVB vrezen dat de veiligheid van de reizigers in het geding komt, schrijven ze in een brief aan de gemeenteraad. Raad Hoorn kiest voor 'stadsgesprekken' over toekomst standbeeld J.P. Coen: die gesprekken moeten over de toekomst van het standbeeld gaan. Mensen die het standbeeld weg willen hebben, zeggen dat Coen ten onrechte als held wordt vereerd, terwijl hij onder meer verantwoordelijk is voor de dood van duizenden mensen in Oost-Indië. Veiligheidsraad eist naleving wapenembargo Libië: dat embargo wordt nu nauwelijks nageleefd, aldus de VN. Vooral Turkije en de Verenigde Arabische Emiraten zouden zich schuldig maken aan schendingen en net als meerdere buitenlandse bedrijven wapens leveren.

En dan nog even dit:

LEGO gaat ruim 330 miljoen euro investeren om een alternatief te vinden voor het plastic waar de wereldberoemde bouwblokjes (waar je vooral niet op moet gaan staan) van worden gemaakt. Nu nog wordt jaarlijks 90.000 ton plastic gebruikt voor de productie van het kleurrijke speelgoed.

Lego zegt daarmee te hebben geluisterd naar de vele verzoeken van kinderen:

De Deense speelgoedfabrikant wil dat de blokjes binnen 10 jaar van duurzame grondstoffen kunnen worden gemaakt. Aan het uiterlijk van de bouwsteentjes mag niks veranderen: "De uitdaging is om blokjes te maken met exact dezelfde kleur, dezelfde glans en die hetzelfde geluid maken", aldus de vicepresident van LEGO.

Op korte termijn verdwijnt al het plastic in de verpakkingen. Dat wordt vervangen door papier.

Fijne dag!

Vandaag en morgen kruisen Kamer en kabinet de degens over de kabinetsplannen voor volgend jaar: de Algemene Politieke Beschouwingen die traditioneel volgen op Prinsjesdag.

Enige officiële agendapunt: de rijksbegroting. Maar de tijden dat het alleen maar dáárover ging zijn al lang vervlogen.

Dit jaar worden de beschouwingen zowel binnen als buiten Den Haag vooral gezien als het begin van de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen van volgend jaar maart. Politiek verslaggever Xander van der Wulp: "Het debat wordt twee dagen live gestreamd en voor een deel op televisie uitgezonden. Dat weten zowel coalitiepartijen als oppositiepartijen, dus een uitgelezen kans voor hen om zichzelf en hun standpunten onder de aandacht te brengen".

De coronacrisis en de daarmee gepaard gaande onzekerheden zullen als een rode draad door het debat lopen. Dat het steeds ingewikkelder wordt om voorspellingen te doen over de toekomst, de inkomens van mensen en de koopkrachtplaatjes, begrijpt iedereen. Die koopkrachtplaatjes kunnen een week later alweer heel anders uitvallen. Toch grijpen de partijen de kans om de door het kabinet gemaakte keuzes onder de loep te leggen.

Coronamaatregelen en huwelijk Grapperhaus

"De coronamaatregelen en bijvoorbeeld het tekort aan testen zullen aan bod komen", zegt Van der Wulp. "Verder zullen de linkse partijen (PvdA, GroenLinks, SP) de kans aangrijpen opnieuw hun zorgen te uiten over de te lage salarissen in de zorg en de positie van leraren."

Partijen als de PVV en Forum voor Democratie zullen het vluchtelingenbeleid breed uitmeten en ook het besluit om migranten uit het uitgebrande kamp Moria te laten komen. Verder komt de positie van de rechtsstaat ter sprake, denkt Van der Wulp. "De gang van zaken in het Wilders-proces, het niet in acht nemen van de coronaregels op het huwelijk van Grapperhaus. En daar is de ophef over de nevenactiviteiten van de officier van justitie in het Akwasi-dossier nog bijgekomen."

Profilering coalitiepartijen

Nu de verkiezingen naderen verwacht Van der Wulp dat ook coalitiepartijen wat meer met hun eigen verhaal zullen komen. "De Moria-situatie en het al dan niet opvangen van gevluchte migranten liet al zien dat het compromissen sluiten ook bij hen begint te irriteren." Van der Wulp verwacht dat ChristenUnie en D66 op de terreinen van het vluchtelingenbeleid en klimaat met hun eigen verhaal komen waarbij ze verdergaande maatregelen willen dan het kabinet tot nu toe van plan is.

Het CDA komt terug van opvattingen die de partij eerder wel steunde. Volgens de christendemocraten heeft de coronacrisis aangetoond dat er grenzen zijn aan de liberalisering en marktwerking. De Jonge zei er al iets over in zijn speech, afgelopen weekend. Weer terug naar meer overheidsbemoeienis, is het nieuwe verhaal van het CDA.

En daarmee bewegen alle partijen zich vandaag en morgen in de richting van de verkiezingen, waarbij bijna alle lijsttrekkers die het volgend jaar tegen elkaar op gaan nemen deze dagen in actie komen, met uitzondering van Kaag en De Jonge. Vanwege de coronamaatregelen is de bezetting in vak K beperkt. Kaag is er niet. De Jonge is wel in de Kamer, maar komt niet aan het woord.

Nieuwe plannen

Bij het zien van al die partijen met hun eigen wensen kan een kijker al gauw tot de conclusie komen dat het politieke landschap meer dan ooit versplinterd is. Van der Wulp: "Dat is het ook. Daardoor is er voor kiezers straks bij de verkiezingen veel keuze. Je vraagt je wel af wat dat voor de formatie zal betekenen, als er veel - ongeveer even grote - middenpartijen ontstaan. Dat zou het er niet eenvoudiger op maken. Aan de andere kant: de waardering voor het kabinet in de coronacrisis blijkt nog steeds groot".

Nog even terug naar de begroting: in het laatste jaar van dit kabinet neemt Rutte - toch een man die zijn zaken op orde wil hebben- afscheid met een tekort van 44 miljard euro. Een volgend kabinet begint met een staatsschuld van 500 miljard euro. Toegegeven: iedereen zal begrijpen dat in tijden van crisis deze keuzes nodig waren, maar toch is politiek verslaggever Xander van der Wulp nog wel benieuwd of en hoe oppositiepartijen dit zullen aankaarten.

Uiteindelijk zal de Kamer na twee dagen debatteren met het grootste deel van de plannen van het kabinet instemmen. Maar welke kanttekeningen, aanpassingen of zelfs helemaal nieuwe plannen uit de Kamer daaraan worden toegevoegd, dat weten we morgenavond pas.

Om de gevolgen van de coronacrisis te bestrijden en de economie overeind te houden, geeft het kabinet ongekend veel geld uit. Na jaren bezuinigen is het een opvallende boodschap: een oplopende staatsschuld is geen probleem meer.

Vanuit de oppositie krijgt het kabinet het compliment, of het verwijt, links beleid te voeren. "Bezuinigen is uit, investeren is in, dat spreekt ons aan", zegt SP-fractievoorzitter Lilian Marijnissen. "Als mensen je plannen overnemen, dan word ik daar heel blij van."

Ziet het kabinet de Prinsjesdagplannen zelf als een ideologische verschuiving? "Als het redden van bedrijven en het zorgen voor werkgelegenheid links is, dan ben ik voor deze gelegenheid even links", zegt VVD-minister Eric Wiebes (Economische Zaken en Klimaat).

Toch beschouwen hij en minister Wouter Koolmees (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) de miljardeninvesteringen, het loslaten van begrotingsregels en het diepe ingrijpen in de arbeidsmarkt niet als een keerpunt voor hun liberale partijen VVD en D66, zeggen ze in Nieuwsuur.

Buffers inzetten

De miljarden aan noodsteun voor ondernemers en werkenden en de enorme afname van de belastinginkomsten slaan grote gaten in de begroting. Het kabinet maakt zich daar geen grote zorgen over. Koolmees: "We hadden drie jaren een overschot op de begroting en daarmee hebben we buffers tot stand gebracht die we nu inzetten om deze klap op te kunnen vangen."

Er kleven risico's aan het grote spenderen en het laten oplopen van de staatsschuld. Nieuwsuur-econoom Mathijs Bouman zet ze op een rijtje:

In de Tweede Kamer klinkt begrip voor de oplopende tekorten. "Maar ik had gehoopt dat het niet hoefde", zegt VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff vandaag. "De afgelopen jaren hebben we veel bezuinigd en hervormd om de overheidsfinanciën op orde te brengen om klaar te zijn voor de volgende klap. Ik had alleen niet verwacht dat die zo snel zou komen."

De extra uitgaven zijn onvermijdelijk, vindt ChristenUnie-fractievoorzitter Gert-Jan Segers. "De samenleving was in nood, mensen waren in nood, verloren hun baan. Het kabinet heeft gedaan wat nodig was. Ik weet niet of daar links of rechts bij past."

'Markt heeft niet alle antwoorden'

Door de coronacrisis neemt de overheid dus noodgedwongen een flink grotere rol in de samenleving. "Wat corona laat zien is dat je een stevige overheid nodig hebt", zegt GroenLinks-leider Jesse Klaver. "De markt zorgt misschien wel voor hele lage prijzen van bijvoorbeeld mondkapjes, maar niet voor leveringszekerheid."

Maar volgens minister Wiebes is dit voor het kabinet geen nieuw inzicht. "Dat de markt niet alle antwoorden heeft, hadden wij al uitgevonden. Wij zijn twee partijen die allebei nooit gezegd hebben dat de overheid niet belangrijk is. We hebben ook de overheid de afgelopen jaren jaar na jaar net een beetje groter zien worden."

Koolmees: "In het regeerakkoord hadden we al twee miljard euro voor het onderwijs, twee miljard voor de verpleeghuizen. Er werd al fors geïnvesteerd in de publieke sector, dus dat is niet nieuw."

Wel vindt VVD'er Wiebes "het misschien niet altijd even prettig" dat het kabinet de lasten voor bedrijven "veel heeft verhoogd". Maar ook dit is niet een koersverandering, zegt Koolmees, opnieuw verwijzend naar het regeerakkoord. "Daarin was al afgesproken dat de lasten voor het bedrijfsleven zouden worden verhoogd en van burgers zouden worden verlaagd".

Bekijk hier het hele gesprek met Koolmees en Wiebes over de Prinsjesdagplannen:

De koning noemde het in zijn Troonrede: jongeren moeten niet alleen inleveren op hun leven nu, maar ook op hun vooruitzichten voor straks. En dat vinden jongerenorganisaties herkenbaar in de Prinsjesdagplannen. Ze zien veel korte klappen om de problemen nu te verzachten, maar te weinig structurele investeringen voor een beter toekomstperspectief.

Talitha Muusse van Coalitie-Y, een collectief van jongerenorganisaties, hield een dubbel gevoel over aan deze Prinsjesdag. "In de Troonrede was voldoende aandacht voor jongeren, maar in de plannen minder. De koning benoemde dat het eerlijker en rechtvaardiger moet. Hij had het over het klimaat en dat we moeten investeren in de toekomst. Maar we zien dat onvoldoende terug in deze plannen."

Het Interstedelijk Studentenoverleg (ISO) is er duidelijk over: het koffertje voor studenten is ook dit jaar weer leeg. Voorzitter Dahran Çoban zegt dat het hoger onderwijs schittert door afwezigheid in de Miljoenennota en in de Troonrede. "De koning spreekt over onzekerheden voor jongeren, maar voor studenten wordt er concreet te weinig gedaan."

Het onderwijs krijgt er dit jaar geld bij, omdat er meer leerlingen en studenten zijn dan voorspeld. Maar volgens het ISO is dat onvoldoende. "Het is goed nieuws dat dit bedrag meegroeit met het aantal studenten, maar het bedrag is een bijstelling en geen investering."

Daarnaast staat in de Miljoenennota dat er voor onderwijsinstellingen geld vrijkomt om achterstanden weg te werken die door de coronacrisis zijn ontstaan. "Maar dat bedrag was al beloofd. Er zijn geen extra steunfondsen, zoals we zien in andere sectoren."

Voorzitter van de Landelijke Studentenvakbond (LSVb) Lyle Muns sluit zich daar bij aan. "De economische positie van jongeren is sowieso bar slecht. Velen verliezen nu hun bijbaantjes, huren blijven stijgen en de studieschulden blijven, en worden nog hoger door corona. De klappen van de economische crisis komen dubbel zo hard aan bij jongeren. Deze plannen doen daar niets aan."

Fysiek onderwijs

Daarnaast had de LSVb graag gezien dat er geld was vrijgemaakt voor meer fysiek onderwijs. "In bijvoorbeeld lege theaterzalen, lege congreszalen. Er is nu geen goede plek om elkaar te ontmoeten, discussies te voeren over lesstof, of mensen te leren kennen."

In het mbo zorgt dat ook voor problemen, zegt Noah Hajji van JOB. "Naast het feit dat het onderwijs op afstand is, wat veelal theoretisch is, hebben we nog steeds het forse tekort aan stageplekken. Voor mbo'ers is het ontzettend lastig om nu voldoende praktische ervaring op te doen." Hij vindt het jammer dat in de plannen concrete acties missen om dit op te lossen. "Dit moet echt op korte termijn worden aangepakt."

Dat er geld wordt uitgetrokken om jeugdwerkloosheid aan te pakken en schoolverlaters van het mbo te begeleiden, is volgens Hajji positief. Maar: "Wat we liever zien, is dat er niet achteraf werk van wordt gemaakt, maar vooraf, preventief. Er zou meer aandacht moeten gaan naar het binnenhouden van die jongeren. Zorgen dat ze goed onderwijs krijgen en op stage kunnen."

Starters

Muusse van Coalitie-Y is wel te spreken over wat er wordt gedaan voor jongeren die een huis willen kopen. Jonge starters hoeven straks geen overdrachtsbelasting te betalen en voor mensen die een huis kopen om het bijvoorbeeld te verhuren, gaat die belasting juist omhoog.

"Die prikkel om investeerders af te remmen is goed, maar het echte probleem blijft de aanbodkant. Er moet gebouwd worden." Dat bijbouwen, belooft het kabinet ook te doen. Muusse: "Maar dat probleem van woningtekort is niet in één jaar opgelost."

Bereikbaar

Een woning kopen is gewoon echt te duur, zegt Mike Slot van de Plattelandsjongeren. "Die prijzen gaan zo ontiegelijk hard omhoog. Die overdrachtsbelasting minderen, dat is mooi, maar het is een pleister. Het blijft moeilijk om als starter iets te kopen."

Dat is volgens Slot ook echt niet alleen een probleem van de Randstad. "Zeker in de buitengebieden die dichtbij steden liggen, is het ontzettend duur. Ik kom zelf uit Zuidoost-Drenthe, daar heb je wel kans om iets betaalbaars te kopen, maar daar ligt de werkloosheid onder jongeren dan weer hoog. Dus wat doe je dan?"

Verder is Slot tevreden dat het kabinet geld reserveert om de treinen, trams, metro's en bussen te laten rijden, ook al zijn ze half leeg door de coronacrisis. "Want als dat wegvalt, heb je echt een probleem in het buitengebied. Het is belangrijk dat die bus- en treinverbindingen goed in stand blijven."

NOS op 3 zette de belangrijkste plannen voor jongeren op een rijtje:

De onderwijsbonden zijn na lezing van de Miljoenennota ontevreden over het ontbreken van structurele investeringen in de sector, met name om maatregelen te nemen tegen het lerarentekort. Het kabinet maakt in de begroting zo'n 450 miljoen euro vrij om het groeiend aantal leerlingen en studenten het hoofd te bieden, maar dat is niet bedoeld om de werkdruk te verlagen en tekorten tegen te gaan.

Er is verder zo'n 244 miljoen vrijgemaakt om achterstanden weg te werken bij leerlingen en studenten die vertraging hebben opgelopen toen de scholen in verband met de uitbraak van het coronavirus gesloten waren.

De Algemene Onderwijsbond (AOb) reageert teleurgesteld. "Helaas kiest dit kabinet weer niet voor het structureel investeren in onderwijs, terwijl de nood zo hoog is", zegt voorzitter Eugenie Stolk. "De afgelopen maanden is opnieuw het maximale van het onderwijs gevraagd: overschakelen op online lesgeven, weer aan de slag ondanks ieders zorgen over corona."

32 miljoen voor lerarentekort

Voor de aanpak van het lerarentekort wordt 32 miljoen euro uitgetrokken, was al uitgelekt. "Daar lossen we de landelijke tekorten niet mee op. Het bedrag is daarvoor ook te klein en te versnipperd", reageert Stolk van de AOb.

"En dat terwijl de druk op de sector al jaren hoog is door oplopende personeelstekorten", vindt ook CNV Onderwijs-voorzitter Jan de Vries. "Meer geld is nodig om de problemen in het onderwijs structureel op te lossen." Ook de PO-Raad, die basisscholen vertegenwoordigt, betreurt het ontbreken van structurele investeringen.

De onderwijsbonden reageren wel positief op de troonrede van koning Willem-Alexander, die de veerkracht prees van het onderwijspersoneel. "Terecht spreekt de koning zijn waardering voor het onderwijspersoneel uit", vindt De Vries.

Groeifonds

De VO-raad, die het voortgezet onderwijs vertegenwoordigt, zegt "geen verrassingen" te zien in de onderwijsplannen van het kabinet. Wel ziet de organisatie kansen met het Nationaal Groeifonds, dat voor kennisontwikkeling 6,66 miljard euro beschikbaar stelt. Ook de PO-raad ziet kansen om geld uit het fonds aan te wenden voor het onderwijs.

Het was een uitzonderlijke Prinsjesdag: geen koets, geen driewerf hoera in de Ridderzaal - überhaupt geen Ridderzaal - en heel veel mondkapjes. Zoals op zo veel gebeurtenissen dit jaar heeft het coronavirus ook op Prinsjesdag een stempel gedrukt. En dan was het ook nog eens de warmste derde dinsdag van september ooit gemeten.

Constanten die wel bleven: de hoedjestraditie, de troonrede en de Miljoenennota. En dus een flinke lading plannen, maatregelen en voorspellingen voor het komende jaar. We zetten de belangrijkste op een rij, natuurlijk met een slag om de arm in verband met de onvoorspelbaarheid van het coronavirus en de gevolgen daarvan.

NOS op 3 rekende de vele miljarden in de Miljoenennota terug tot kleinere bedragen:

Economie

Voor dit jaar wordt de sterkste economische krimp sinds de Tweede Wereldoorlog verwacht: 5 procent, gevolgd door een groei van 3,5 procent volgend jaar. Dat is iets beter dan verwacht, mede door investeringen uit het Wopke-Wiebes-groeifonds. Bij een tweede golf corona-besmettingen en bijbehorende maatregelen zal de krimp echter volgend jaar verder doorzetten.

Het CPB verwacht volgend jaar een werkloosheid van 5,9 procent; dat zijn 545.000 mensen. Dit jaar waren het er nog zo'n 395.000.

De koopkracht van een doorsnee huishouden stijgt volgend jaar met 0,8 procent. Normaal gesproken is het al onzeker of die koopramingen echt uitkomen, omdat ze geen rekening houden met veranderende (werk)omstandigheden. Dit jaar maakt de coronacrisis de onzekerheid nog eens groter.

Zorg

Het ministerie van Volksgezondheid is ruim 2 miljard euro kwijt aan bonussen voor het zorgpersoneel. Eerst krijgen zorgmedewerkers een bonus van 1000 euro, later nog eens eentje van 500. De extra bedragen zijn een manier om de zorgsector te bedanken voor de extra inspanningen tijdens de coronacrisis.

Uit de cijfers blijkt verder dat de coronacrisis dit en volgend jaar naar verwachting 6,7 miljard euro extra kost aan zorguitgaven. De totale zorguitgaven liggen volgend jaar rond de 90 miljard euro.

Tot slot krijgen de GGD's vanwege de coronacrisis dit jaar en ook volgend jaar 350 miljoen extra. Dat geld is voor de extra kosten die gemaakt worden voor onder andere het bron- en contactonderzoek. Koepelorganisatie GGD GHOR krijgt er dit jaar 126 miljoen extra bij en volgend jaar 100 miljoen.

Onderwijs

Het kabinet trekt 244 miljoen euro uit voor het onderwijs, om achterstanden weg te werken bij leerlingen en studenten die vertraging hebben opgelopen toen de scholen gesloten waren.

Verder wordt zo'n 450 miljoen euro uitgetrokken om het groeiend aantal leerlingen en studenten het hoofd te bieden, maar dat is niet bedoeld om de werkdruk te verlagen en tekorten tegen te gaan.

Het was al uitgelekt dat er voor de aanpak van het lerarentekort 32 miljoen euro beschikbaar wordt gemaakt. Onderwijsbonden reageren daar vandaag teleurgesteld op. Ze vinden het bedrag te laag en hadden gehoopt op meer structurele investeringen.

Wonen

Mensen die in een verhoudingsgewijs te dure sociale huurwoning zitten, krijgen alsnog eenmalig een huurverlaging van het kabinet. Vorig jaar was daar al op aangedrongen door belangenorganisaties, maar toen wilde het kabinet daar nog niet van weten.

Door de stap gaan ongeveer 260.000 huurders gemiddeld 40 euro huur per maand minder betalen. Dat geldt dus alleen voor huurders van een sociale huurwoning bij wie de huur te hoog is in verhouding tot hun inkomen.

Verder werd vandaag duidelijk dat het afschaffen van de overdrachtsbelasting voor starters op de woningmarkt geldt voor alle huizenkopers onder de 35, als ze maar zelf in het gekochte huis gaan wonen. Het voornemen om deze stap te nemen was al uitgelekt.

Justitie

Er komt extra geld voor het beschermen van de rechtsstaat. Het kabinet steekt hiervoor onder meer 141 miljoen euro in de bestrijding van de georganiseerde ondermijnende criminaliteit.

Als gevolg van de coronacrisis konden veel rechtszaken het afgelopen half jaar niet doorgaan. Hierdoor is een flinke achterstand opgelopen. Het kabinet heeft voor komend jaar 40 miljoen euro beschikbaar gesteld om die weg te werken.

Infrastructuur

Er komt volgend jaar extra steun voor het openbaar vervoer. Het kabinet trok dit jaar al 1,5 miljard euro uit om een groot deel van de teruggelopen inkomsten te compenseren. Volgend jaar komt daar nog eens 740 miljoen euro bij, bedoeld voor de eerste helft van het jaar. Er zit wel een voorwaarde aan de steun: de ov-bedrijven moeten weer financieel gezond worden.

Klimaat en energie

Vanaf volgend jaar wordt er een CO2-heffing ingevoerd om ervoor te zorgen dat de industrie aan de doelstellingen van het Klimaatakkoord voldoet. Vanwege de coronacrisis heeft het kabinet besloten om tegelijkertijd veel zogeheten 'dispensatierechten' toe te voegen, de vrijgestelde uitstoot.

Het ministerie van Financiën verwacht dat de meeste bedrijven daardoor pas in 2024 iets van de CO2-heffing merken. De nationale CO2-heffing is een van de meest omstreden maatregelen uit het Klimaatakkoord.

Europa

Nederland staat volgend jaar voor 27,4 miljard euro garant voor het Europese coronaherstelfonds, waarover de EU-lidstaten in juli na nachtenlange onderhandelingen een akkoord bereikten. In totaal zit er 750 miljard euro in dat fonds. Dit artikel schreven we in juli over het herstelfonds.

Bedrijfsleven

Het was eerder al gepresenteerd en staat nu ook op de begroting: het Nationaal Groeifonds, of Wopke/Wiebes-fonds. Daarmee wordt er de komende vijf jaar jaarlijks vier miljard euro vrijgemaakt voor investeringen in ontwikkelingen die bijdragen aan groei en aan het halen van de klimaatdoelen van Parijs.

Defensie

De begroting voor defensie wordt groter. Het aandeel van defensie in het bruto binnenlands product stijgt naar 1,48 procent, nog ruim onder de norm van 2 procent die NAVO-lidstaten horen te betalen.

Koninklijk Huis

Het koningspaar krijgt volgend jaar meer geld. Hun gezamenlijke inkomen gaat volgend jaar naar 1.394.000 euro netto, 68.000 euro meer dan dit jaar. Ook de vergoeding voor personeel en materiële ondersteuning voor koning Willem-Alexander en Máxima stijgt, met 138.000 euro naar 5.718.000 euro volgend jaar.

Ook het toekomstige inkomen van kroonprinses Amalia wordt hoger dan eerder werd aangenomen. Zij heeft vanaf haar achttiende verjaardag, volgend jaar, recht op een jaarinkomen van 296.000 euro en een toelage van 1.338.000 euro voor personele en materiële uitgaven.

Het ministerie van Volksgezondheid is ruim 2 miljard euro kwijt aan bonussen voor het zorgpersoneel. Dat blijkt uit de begroting, die vandaag is ingediend bij de Tweede Kamer. Eerst krijgen zorgmedewerkers een bonus van 1000 euro, later nog eens eentje van 500. De extra bedragen zijn een manier om de zorgsector te bedanken voor de extra inspanningen tijdens de coronacrisis.

Minister De Jonge verwacht dat het grootste deel van het personeel voor de Kerst de bonus van 1000 euro ontvangt. Maar hij kan dat niet voor iedereen garanderen. "Voor een aantal gevallen lukt dat wellicht niet". Volgens hem gaat het om een ingewikkelde operatie, die bovendien zorgvuldig moet gebeuren. Werkgevers kunnen vanaf 1 oktober de aanvragen indienen.

De tweede bonus wordt volgend jaar uitbetaald. De Jonge denkt aan de eerste helft van volgend jaar.

Uit de cijfers blijkt verder dat de coronacrisis dit en volgend jaar naar verwachting 6,7 miljard euro extra kost aan zorguitgaven. De totale zorguitgaven liggen volgend jaar rond de 90 miljard euro.

Het gezamenlijke inkomen van het koningspaar stijgt volgend jaar naar 1.394.000 euro netto, 68.000 euro meer dan dit jaar. Daarnaast krijgen koning Willem-Alexander en koningin Máxima een vergoeding voor personeel en materiële ondersteuning. Dit bedrag is volgend jaar 5.718.000 euro, 138.000 euro meer dan dit jaar.

Ook het inkomen van prinses Beatrix valt hoger uit. Zij krijgt volgend jaar 564.000 euro, eveneens belastingvrij. Dat is 27.000 meer dan nu. Daarnaast wordt er 1.087.000 euro aan personeel en materiële kosten uitgetrokken, eveneens 27.000 meer dan dit jaar.

Die cijfers staan in de begroting van de Koning, die is opgenomen in de Miljoenennota. Daarnaast zijn er kosten voor het koningshuis die bij de begroting van andere ministeries zijn ondergebracht, zoals staatsbezoeken (Buitenlandse Zaken), onderhoud aan paleizen (Binnenlandse Zaken) en het onderhoud van het schip De Groene Draeck van prinses Beatrix (Defensie).

Ook meer geld naar Amalia

Ook het toekomstige inkomen van kroonprinses Amalia wordt hoger dan eerder werd aangenomen. Zij heeft vanaf haar 18e verjaardag recht op 296.000 euro inkomen per jaar en 1.338.000 euro aan personele en materiële uitgaven.

Amalia wordt 18 jaar op 7 december 2021 en zal voor de resterende dagen van het kalenderjaar 2021 recht hebben op 20.000 euro inkomen en 91.000 euro voor de overige kosten.

Meer vliegen, maar ook meer duurzaamheid

Het Koninklijk Huis mag volgend jaar meer kosten maken voor vliegreizen. De begroting stijgt met 50.000 euro tot 860.000 euro voor het gebruik van het regeringsvliegtuig, civiele vliegtuigen en helikopters.

Ten aanzien van Huis ten Bosch worden de mogelijkheden voor het plaatsen van zonnepanelen op of rond het paleis onderzocht. Daarnaast worden waar mogelijk duurzame maatregelen in het algemeen getroffen. Deze week moet daar meer duidelijkheid over komen.

Ook wordt onderzocht of het Kroondomein Het Loo het gehele jaar opengesteld kan worden voor publiek. Dat komt aan bod bij het indienen van een nieuwe subsidie. De huidige subsidieperiode voor het gebied loopt binnenkort af.

Het openbaar vervoer krijgt ook volgend jaar extra financiële steun van de overheid. Het kabinet trok dit jaar al 1,5 miljard euro uit om een groot deel van de teruggelopen inkomsten te compenseren. Volgend jaar komt daar nog eens 740 miljoen euro bij, bedoeld voor de eerste helft van 2021.

Een voorwaarde is wel dat de OV-bedrijven weer financieel gezond worden. Door het flink teruggelopen aantal reizigers, leden de vervoerders afgelopen half jaar miljoenenverliezen. Alleen al bij de Nederlandse Spoorwegen was het verlies bijna 200 miljoen euro. Volgend jaar is dat niet meer de bedoeling, aldus de sector.

Koepelorganisatie OV-NL is tevreden met de financiële steun. "Eindelijk duidelijkheid", zegt voorzitter Pedro Peters. Volgens hem is met de steun ongeveer 93 procent van de kosten die OV-bedrijven maken gedekt. Voor de overige paar procent moeten de vervoerders zelf een oplossing zoeken.

Minder vaak rijden

Ondanks dat voor het grootste deel van de kosten nu een compensatie is gevonden, moet er nog een hoop gebeuren voordat de vervoerders weer financieel gezond zijn, waarschuwt Peters. "Voor die paar procent die we zelf moeten vergoeden, is een kostenbesparing van ongeveer 10 à 15 procent nodig, een flinke opgave." Intussen hoopt OV-NL dat het aantal reizigers dat nu gebruik maakt van het OV nog verder groeit, van 50 à 60 procent nu naar 80 procent ten opzichte van de periode voor het coronavirus. Als dat niet gebeurt, moeten de vervoerders nog meer bezuinigen.

Volgens Peters is bezuinigen lastig omdat er veel doorlopende vaste kosten zijn. "Neem een bus die zes keer per uur ergens rijdt. Als je die door bezuinigingen nog maar vier keer per uur laat rijden, kost dat minder brandstof. Maar de bus zelf, en het onderhoud daarvan, kost nog praktisch hetzelfde. Zoveel levert dat dus niet op."

Hogere tarieven?

Komende tijd gaan vervoerders in overleg met het Rijk en de provincies over de kostenbesparingen. Peters zegt dat er meerdere opties op tafel liggen. Onder meer door slimmer te werken hoopt de sector al veel te besparen. Maar het kan ook dat bepaalde treinen, bussen, metro's of trams minder vaak gaan rijden of een andere route krijgen. "Het verhogen van de tarieven is de laatste knop waar overheden en OV-bedrijven aan kunnen draaien. Maar voor ons is dat geen optie", zegt Peters.

De oppositie in de Tweede Kamer stelt dat het kabinet te weinig doet om de gevolgen van coronacrisis te verzachten. Toch vindt PVV-leider Wilders het steunpakket voor ondernemers, het NOW-pakket, een compliment waard. Maar wat hem betreft gaat het afbouwen daarvan veel te snel, met name voor de horeca.

Verder gaat er naar Wilders' mening te veel geld naar Zuid-Europese landen, terwijl veel mensen in Nederland erop achteruit gaan. Dat vindt ook Baudet van Forum voor Democratie. Volgens hem heeft het kabinet "precies de verkeerde prioriteiten". "Het grote plaatje is dat we ons land in de uitverkoop zetten", vindt hij. En dat komt naar zijn idee omdat er te veel wordt gedaan aan het klimaat, migratie en internationale politiek.

De linkse oppositie vindt het goed dat het kabinet niet kiest voor bezuinigingen, maar juist voor investeringen. Maar het pakket dat er ligt noemen de partijen onvoldoende. GroenLinks vindt bovendien dat er veel meer geld moet naar de bestrijding van klimaatverandering. "Het gaat niet om economische groei. Dat is oude politiek", zei partijleider Klaver. Inzetten op duurzaamheid is volgens hem ook goed voor nieuwe banen.

Zorgverleners 'afgescheept'

SP-leider Marijnissen vindt dat het kabinet meer moet investeren in de salarissen voor het zorgpersoneel "in plaats van heel veel geld in een investeringsfonds te stoppen". "Zorgverleners worden nu afgescheept met een bonus en een applaus", zegt ze. En dat vindt ze ongehoord.

PvdA-leider Asscher vindt dat er een baangarantie moet komen voor mensen die in deze tijd hun baan dreigen kwijt te raken. Zij moeten hulp krijgen om elders weer aan de slag te komen. Dat is voor hem een belangrijke voorwaarde om het derde steunpakket van het kabinet te steunen.

Fractieleiders van een aantal partijen geven hun reactie:

Net als GroenLinks en de SP vindt Asscher dat er echt iets moet gebeuren aan de problemen die sommige huurders hebben. "De huren zijn echt veel te hoog." Hij stelt als voorwaarde voor steun van zijn partij aan de begroting van minister Ollongren dat het kabinet echt iets doet aan de huren.

De coalitiepartijen zijn zeer te spreken over de toon van de Troonrede. VVD-fractieleider Dijkhoff vindt dat de Troonrede een optimistische doorkijk naar de toekomst biedt. "Nu kun je veel geld uitgeven om de echte crisis, die eraan komt, nog even tegen te houden."

Segers van de ChristenUnie vindt dat we ons goed moeten realiseren dat het geld dat we nu uitgeven de volgende generaties met een schuld opzadelt. "Maar het gaat om het behoud van banen, om het investeren in de samenleving."

Het kabinet is onvoldoende transparant over de kosten van de coronacrisis, oordeelt de Raad van State. Dit terwijl dat juist in tijde van crisis zo belangrijk is volgens de onafhankelijke adviseur van de regering. "Niemand praat over wat het allemaal kost", zegt vice-president Thom de Graaf.

In het jaarverslag oordeelt de Raad dat er onvoldoende inzicht is in de budgettaire gevolgen van deze crisis en de steunpakketten. "Het lijkt alsof niets nu pijn doet", stelt de vice-president. Daarom zou het kabinet volgens hem transparanter moeten zijn over wat de miljardenuitgaven van nu betekenen voor de volgende generatie, of voor de lastenverzwaringen in de toekomst.

De Graaf begrijpt dat in tijden van crisis bijzondere maatregelen nodig zijn, maar zegt dat dit juist ook de tijd is om te benoemen welke gevolgen de huidige politieke keuzes hebben.

Oplopende schuld

Dat de staatsschuld nu oploopt tot boven de grenzen van de Europese begrotingsafspraken, is volgens de Raad begrijpelijk. En bovendien in overeenstemming met de Europese regels, die nu tijdelijk soepeler mogen worden gehanteerd.

Maar daar moet nu wel het gesprek over gevoerd worden. "Op dit moment heeft niemand het erover dat we dit ooit moeten terugbetalen", zegt Frank de Grave, lid van de Raad van State. "Het democratische debat kan alleen goed gevoerd worden als er bepaalde afspraken worden gemaakt over hoe om te gaan met die staatsschuld."

De Raad zelf zou het overigens onverstandig vinden om de staatsschuld de komende jaren op te laten lopen naar een niveau zoals ze in Frankrijk en Italië kennen. Volgens de Raad zou de politiek ervoor moeten kiezen om binnen enkele jaren terug gaan naar een begrotingstekort van 60 procent van het bruto binnenlands product. "Dan heb je buffers voor volgende crisis", zegt de vice-president De Graaf.

Doemscenario

Verder mist de Raad van State een uitwerking van het scenario van een tweede golf in de miljoenennota. Dat is weliswaar een worst-case-scenario, maar niet ondenkbaar. Uit cijfers van het Centraal Planbureau blijkt dat wanneer er echt een tweede golf komt, de klappen voor de economie nog groter zijn. Meer bedrijven zullen dan failliet gaan en honderdduizenden mensen meer raken dan werkloos, stelt het CPB.

De Raad van State vindt dat in de miljoenennota niet duidelijk staat beschreven wat een tweede golf zou doen met de overheidsfinanciën. De Grave pleit daarom voor een 'stresstest' voor de Nederlandse begroting. "Begin daar nu aan", zegt De Grave, dan kan je nu al voorbereidingen treffen.

Geen samenhang bij investeringen

Dat het kabinet juist nu kiest om ook te investeren, steunt de Raad van State. Maar de vele voorstellen die er nu liggen, missen een samenhang. Er waren al meerdere initiatieven, zoals InvestNL en Invest International. Daar komt het Nationaal Groeifonds (een investeringsfonds waar het kabinet de komende vijf jaar 20 miljard voor gaat vrijmaken) bovenop.

Over al deze investeringen heeft de Raad nog vragen als; wat is het totaalbeeld, waar zit de samenhang, waarom is gekozen voor variatie en hoe zit het met de uitvoering?

"De visie over wat er met het geld moet gebeuren ontbreekt", zegt mederaadslid Van Zwol. Ondanks dat De Raad het kabinet al langer adviseert om te investeren, is het volgens hem niet 'hoe meer hoe beter'. "Het gaat om kwaliteit."

NOS op 3 legt in deze video uit hoe het zit met de staatsschuld:

Door het derde steunpakket voor bedrijven stijgt de werkloosheid volgend jaar wat minder hard dan eerder geraamd, zegt het Centraal Planbureau. Het CPB denkt nu dat de werkloosheid volgend jaar op 5,9 procent uitkomt, vorige maand was de verwachting nog 6,5 procent.

Maar mocht er een tweede golf van coronagevallen komen, met ook weer een lockdown, dan stijgt de werkloosheid volgend jaar naar 8,5 procent, zo staat in de Macro Economische Verkenningen van Prinsjesdag.

Groei 3,5 %

Voor dit jaar verwacht het CPB een economische krimp van 5 procent, gevolgd door een groei van 3,5 procent volgend jaar. Dat is ietsje beter dan eerder verwacht, mede door investeringen die naar voren worden gehaald en het Wopke-Wiebes-groeifonds.

Maar komt er een tweede golf dan zal de krimp dit jaar groter zijn en zal de economie volgend jaar verder achteruit gaan.

Dit zijn de twee scenario's van het CPB:

Sowieso komt volgend jaar de staatsschuld uit boven de Europese grens van 60 procent van het bbp, denkt het CPB. Vanwege de coronacrisis hoeven landen zich tijdelijk niet aan die begrotingsregel te houden.

'Steun vergroot ongelijkheid'

CPB-directeur Pieter Hasekamp noemt het zorgwekkend dat als bijwerking van de coronasteunmaatregelen de tweedeling in de maatschappij toeneemt. "Steun komt vooral terecht bij mensen met een vaste baan."

Bedrijven gebruiken de NOW-regeling namelijk vooral om mensen in vaste dienst door te betalen en nemen sneller afscheid van uitzendkrachten of mensen met een oproepcontract.

"Deze kwetsbare groepen hebben vaak ook minder buffers en komen sneller in de problemen", aldus Hasekamp. "Het is goed dat de ruimhartige steunmaatregelen er zijn. Maar de bijwerking is grotere ongelijkheid."

Koopkracht: +0,8 %

De koopkracht van een doorsnee huishouden stijgt in 2021 met 0,8 procent. Maar normaliter is het al de vraag of de koopkrachtramingen ook echt uitkomen. En nu geldt dat nog eens extra, vooral door de economische onzekerheden rond de coronacrisis, waarschuwt het CPB.

Bekijk hier de koopkrachtraming voor 2021 voor verschillende groepen:

Van deze groepen gaan gepensioneerden er met een verwachte 0,4 procent er het minst op vooruit. Dat komt mede doordat sommige pensioenfondsen volgend jaar waarschijnlijk pensioenen moeten verlagen vanwege een te lage dekkingsgraad.

Nibud: 2021 wordt zwaar jaar

Voor degenen die hun baan behouden zal er financieel weinig veranderen. Maar door groeiende werkloosheid, een toenemend aantal mensen in de bijstand en bedrijven die krimpen of sluiten wordt 2021 voor velen een financieel zwaar jaar. Daarvoor waarschuwt het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud).

Het Nibud heeft voor honderd verschillende huishoudens uitgerekend wat er met hun koopkracht gebeurt volgend jaar. Van de meesten gaat die omhoog of blijft gelijk. Van 15 gaat die omlaag. Bekijk hier wat er gebeurt met het huishouden dat het meest op het jouwe lijkt.

Ook bij de koopkrachtberekeningen van het Nibud geldt dat die anders kunnen uitpakken als bijvoorbeeld de lonen minder stijgen dan verwacht of de inflatie juist hoger is dan voorspeld.