Fryzo Nieuwsheadlines NOS Politiek van donderdag 2 december 2021 09:51:34

Tweede Kamerleden, uit de oppositie én de coalitie, vinden dat het demissionaire kabinet meer werk moet maken van een langetermijnstrategie voor corona. Dat zeggen ze in een rondgang van Nieuwsuur.

Net als veel deskundigen verwachten de Kamerleden dat we na deze winter nog niet van corona af zijn. "We zitten hier nog wel een poosje mee", zegt Liane den Haan (fractie Den Haan). "Uiteindelijk zal het zich wat uitfaseren, maar ik vermoed dat dat nog wel een á twee jaar gaat duren, helaas."

Maarten Hijink van de SP is pessimistischer. "Dat virus gaat niet meer weg. Dus je zult een manier moeten vinden om niet meer van lockdown naar lockdown te hoeven hobbelen."

Oppositieleden vinden dat het kabinet nu steeds te laat coronamaatregelen invoert, zonder duidelijke strategie. Den Haan: "De moed zakt je in de schoenen. De boostercampagne, daar vroeg ik in juni al om, begint nu een beetje op gang te komen."

'Er is nog steeds geen strategie'

Maar ook binnen coalitiepartijen klinkt de kritiek dat het kabinet steeds te lang wacht met ingrijpen en geen duidelijke visie heeft. "We sturen nu telkens op die golven", zegt Mirjam Bikker (ChristenUnie). "Als je dat doet kan je de koers kwijtraken. Ik heb het kabinet al meerdere malen gevraagd om met een strategie te komen voor een endemische situatie, als het zekerder is hoe corona onder ons blijft."

Ook Den Haan zegt "drie of vier coronadebatten geleden" al naar de langetermijnvisie van het kabinet te hebben gevraagd. "Die is er niet, en die is er nog steeds niet."

De partijloze Pieter Omtzigt benadrukt dat ook Kamerleden zelf te veel met losse coronaregels bezig zijn, zoals experts onlangs zeiden. "De Kamer denkt zich met individuele maatregelen te moeten bemoeien. Dat moeten we niet doen. We moeten vragen naar de strategie, de planning, maar niet of de avondklok een half uur eerder of een half uur later kan. Dat is de operationele uitvoering en daar hebben we een regering voor."

Omtzigt en Bikker wijzen op een rapport van de WRR en de KNAW waarin de twee wetenschappelijke adviseurs van de regering vijf toekomstscenario's voor corona schetsen. Omtzigt: "Alleen in het eerste scenario verdwijnt corona en in de andere vier scenario's hebben we er nog langdurig mee te maken."

Kabinet, ga die scenario's uitwerken, zegt Bikker. Ook de andere Kamereden roepen de regering op plannen te maken voor de komende jaren. In plaats van wachten tot de volgende golf, "moeten we nu al dingen doen waarvan we weten dat we die volgende winter ook wel weer nodig zullen hebben", aldus Jan Paternotte (D66).

Flexibele schil IC-personeel

Voor die lange termijn hebben de Kamerleden uiteenlopende ideeën. De boosters moeten volgend jaar eerder beschikbaar zijn, vinden ze. "Die moeten volgend jaar in oktober in ieder geval voor alle ouderen en kwetsbaren klaarstaan", zegt Paternotte.

Hijink (SP): "Ouderen en kwetsbaren zul je waarschijnlijk elk jaar een prik moeten geven om te voorkomen dat ze ziek worden en dat andere zorg uitgesteld moet worden. Dan moet je op tijd je vaccins hebben en een minister die doorpakt en niet steeds net te lang wacht."

"Het is heel belangrijk dat we de organisaties goed neerzetten om te vaccineren, te boosteren en te testen in die verschillende scenario's", zegt Aukje de Vries van de VVD. "En dat we zorgen dat de IC-capaciteit, bijvoorbeeld met een flexibele schil, beter in kan spelen op pandemieën."

Al in het begin van de pandemie was het kabinet traag met maatregelen. Nederland koos er pas laat voor om corona écht te bestrijden, bleek onlangs uit dit Nieuwsuur-onderzoek:

Ook Hijink pleit voor een "robuuster zorgstelsel dat veel meer bestand is tegen grote aantallen patiënten". Daarnaast moet ook de capaciteit van de GGD's structureel hoger, vindt hij. "Zodat we dat testen en bron- en contactonderzoek kunnen volhouden. Dat moeten we nu in elke golf steeds heel vroeg loslaten waardoor we het zicht op het virus kwijtraken." Omtzigt: "Als je nu wilt testen: veel succes, kost je uren in de wachtrij."

Joba van den Berg van het CDA denkt dat het slim is om coronazorg te concentreren "op bepaalde locaties waar je ook zorgreservisten en gepensioneerden inzet". Overigens pleit zij als enige voor het wachten met een langetermijnstrategie tot 2022. "We moeten eerst deze golf naar beneden zien te krijgen."

Harde, principiële keuzes staan er niet op de wensenlijstjes van de Kamerleden die Nieuwsuur sprak. Geen enkele partij is vooralsnog bereid te kiezen voor een vaccinatieplicht. Alleen D66 en VVD hebben aangegeven voor een 2G-beleid te zijn.

Er moet niet gemorreld worden aan de coronamaatregelen die sinds afgelopen weekend gelden. Dat betoogde demissionair premier Rutte in een debat met de Tweede Kamer.

Verschillende partijen vroegen in het debat over de recent genomen maatregelen om een uitzondering op de avondlockdown voor amateursport. D66, CDA, SP, Denk, GroenLinks en JA21 vragen zich af hoe effectief die maatregel eigenlijk is. Ook zien zij grote nadelen in het feit dat veel kinderen en volwassenen nu thuis zitten in plaats van te bewegen.

Wel hamburgers, niet sporten

"Je kunt 's middags wel met zijn allen een hamburger gaan eten, maar 's avonds mag je niet met datzelfde groepje naar het sportveld", zei D66-Kamerlid Paternotte. "Is sport onderdeel van het probleem of onderdeel van de oplossing van deze pandemie?", vroeg Denk-Kamerlid Kuzu.

Maar Rutte vindt dat het pakket maatregelen moet blijven zoals het is. "Een uitzondering betekent weer extra bewegingen van grote groepen mensen. Ik vind het echt heel onverstandig om het pakket te verlichten, omdat we in een ernstige crisis zitten." Rutte zegde wel toe dat, mocht er ruimte komen, sporten vooraan staat bij de versoepelingen.

Effect per maatregel

Een deel van de Tweede Kamer was gefrustreerd doordat het kabinet niet kan aangeven hoe effectief bepaalde maatregelen eigenlijk zijn. "Wat is het effect van het eerder sluiten van winkels? Wat zou het effect zijn als je langer mag sporten?", zei GroenLinks-Kamerlid Westerveld. "We nemen verregaande besluiten en we hebben van veel maatregelen geen flauw benul of ze werken."

SP-Kamerlid Hijink stelde voor dat het Outbreak Management Team voortaan per maatregel laat zien wat het effect is, zodat de Kamer het coronabeleid gerichter kan bijsturen. Maar volgens Rutte is dat onmogelijk. "Het OMT is niet in staat te berekenen wat welke maatregel precies doet met het reproductiegetal."

Hij wees erop dat het hele maatregelenpakket volgens het RIVM leidt tot een daling van het aantal contactmomenten met 25 tot 35 procent. Dat zou genoeg moeten zijn om het R-getal onder de 1 te krijgen.

GroenLinks-Kamerlid Westerveld somde op welke coronamaatregelen de afgelopen tijd hebben gegolden voor buiten sporten:

In de Kamer zijn zorgen dat ondertussen steeds meer patiënten met ernstige aandoeningen moeten wachten op hun behandeling of operatie. Kamerleden zeiden aangesproken te worden door artsen en patiënten met schrijnende voorbeelden.

"De situatie is ernstig", zei Bikker van de ChristenUnie. "We kennen allemaal wel iemand in onze omgeving die geopereerd moet worden en die moet wachten." PvdA-Kamerlid Kuiken: "Voor deze mensen is het eigenlijk al code zwart." Volgens haar is deze situatie het gevolg van het kabinetsbeleid. "Voelt het kabinet zich hier verantwoordelijk voor?"

Boosters

Verschillende partijen bekritiseerden de trage start met het geven van boosterprikken. Jaap van Dissel van het RIVM zei vanmorgen in zijn briefing in de Kamer dat eerder boosterprikken ziekenhuisopnames had kunnen voorkomen.

"Ik baal er ook van", zei Rutte. Maar het betekent volgens hem niet "dat het kabinet heeft zitten snurken". Hij verwees naar de Gezondheidsraad die "pas" begin november het advies gaf om extra te gaan prikken. "Het is niet mogelijk dat we zonder advies van de raad beginnen."

Minister De Jonge van Volksgezondheid kondigde in het debat aan dat het 'boosteren' de komende tijd sneller zal gaan. Deze week worden naar verwachting 200.000 60-plussers gevaccineerd door de GGD, volgende week 350.000 en de weken daarna 700.000. Het streven is dat "een zo groot mogelijk deel van de ouderen en zorgmedewerkers" nog dit jaar een boostervaccinatie krijgen.

Vroege Kerstvakantie

Het kabinet ging ook in op het idee om de kerstvakantie in het basis- en voortgezet onderwijs een week eerder te laten beginnen. Volgens minister van Onderwijs Slob is dat op dit moment niet nodig. "Is het dan helemaal van tafel? Dat kun je eigenlijk van niets zeggen."

Verschillende fracties hadden gevraagd of vervroegen een optie is omdat er veel besmettingen zijn onder leerlingen en leraren. Sommige scholen hebben besloten vanwege het hoge aantal besmettingen nu al zelf tijdelijk dicht te gaan. "Het gaat alleen om scholen waarbij het echt even niet mogelijk is om goed en veilig fysiek les te geven", zei Slob daarover.

Er is nog weinig terechtgekomen van de beloofde schadevergoeding aan Hawija, de Iraakse stad die door Nederlandse F-16's in 2015 werd gebombardeerd, waarbij zeker 70 burgerdoden vielen. Dat zegt de burgemeester van de stad, die in Den Haag is voor een vredesconferentie.

De compensatie werd vorig jaar door minister Bijleveld van Defensie beloofd. Het geld was bedoeld om onder meer de vernietigde infrastructuur te herstellen en werkgelegenheid te bevorderen. Nederland liet zich daarmee van zijn beste kant zien, zegt de burgemeester, "maar in werkelijk is er niets gebeurd".

De teleurstelling is groot, zegt burgemeester Sabhan Khalaf Ali:

De hulp wordt gecoördineerd door twee hulporganisaties van de Verenigde Naties, maar volgens burgemeester Ali werken zij niet transparant met de lokale autoriteiten samen. "Ik weet niet met wie ze contact hebben, maar het is niet met ons. Ik weet ook niet wat ze gaan doen."

Dat leidt tot veel teleurstelling bij de inwoners van Hawija. "Onze mensen hebben zowel lichamelijk als psychisch veel geleden. Daarnaast zijn ze hun bezittingen kwijt en kunnen ze moeilijk rondkomen." De burgemeester hoopt de komende dagen met politici en ambtenaren in gesprek te komen over de hulp aan Hawija.

Demissionair Defensieminister Kamp, de opvolger van de afgetreden minister Bijleveld, schreef vorige maand aan de Tweede Kamer dat de hersteloperatie nog maar net is begonnen. In de afgelopen maanden zijn er voornamelijk voorbereidingen getroffen, zoals het vinden van een aannemer en het beoordelen van ingediende offertes.

Onderwijsminister Arie Slob kondigde vandaag aan dat basisscholen vanaf maandag zelftesten toegestuurd krijgen. Het gaat om zo'n 2,4 miljoen testen, voldoende om twee weken lang alle kinderen in de groepen 6, 7 en 8 twee keer per week te laten testen. Maar is dat voldoende om grote uitbraken op scholen te voorkomen?

Epidemiologen en basisschooldirecteuren vragen zich af of zelftesten de oplossing zijn. Ouders gaan de tests afnemen, maar kunnen niet verplicht worden om hun kind te testen. "Het valt niet te controleren. We kunnen het alleen maar adviseren, ouders moeten het doen", zegt Janneke Oosterman, directeur van basisschool Tamarinde in Zaandam.

En dat maakt de maatregel minder effectief, zegt epidemioloog en gedragsdeskundige Esther Metting. "Het werkt onvoldoende. Het zou alleen werken als het grootste deel van de ouders hieraan meewerkt. Anders heb je nog steeds besmette kinderen in de klas."

'Niet op school testen'

Het afnemen van de test binnen school ziet Oosterman niet zitten. "Dan kom je aan de autonomie van ouders." Minister Slob is ook geen voorstander van het testen op scholen, omdat kinderen die positief testen dan toch al in de school zijn.

Jeroen Appel, directeur van basisschool Blijvliet in Rotterdam is blij dat de zelftesten komende week geleverd worden. "Dat is sneller dan toen de leerkrachten in de vorige golf getest moesten worden. Toen kwamen de testen toen de meeste leerkrachten al gevaccineerd waren."

Ook Appel gaat ouders niet dwingen om de test af te nemen. Ouders die bang zijn dat hun kind de school niet meer in mag als ze hun kind niet testen, stelt hij gerust. "Die angst leeft. Maar die angst ontkracht ik. Want ik ga geen kinderen weigeren."

'Geen draagvlak testen kleuters'

Wat het testen ook een stuk minder waterdicht maakt, is het feit dat alleen de hoogste drie groepen hoeven te testen. Het OMT adviseert alle kinderen in de basisschoolleeftijd te laten testen. Dat dit niet is overgenomen heeft volgens minister Slob niet te maken heeft met een tekort aan zelftesten. "Nee, het is niet alleen een capaciteitsprobleem. Het is een bewuste keuze omdat we gezien hebben dat juist bij deze leeftijdsgroep de besmetting echt het hoogst was."

Epidemioloog Esther Metting denkt dat je idealiter alle kinderen test, maar dat hier simpelweg geen draagvlak voor is. Daarnaast is het ingewikkelder: "Je kan het bij hele jonge kinderen minder goed uitleggen." Toch is ook in de leeftijdsgroep van vier tot en met acht jaar een flink aantal besmettingen.

Slob denkt dat de maatregel een deel is van de oplossing. Hij zegt tegen Nieuwsuur dat de combinatie met bijvoorbeeld gespreide pauzes, het snottebellenbeleid (kind met klachten moet naar huis) en de basismaatregelen kan helpen. "Alles bij mekaar levert het een bijdrage aan het terugdringen van het verspreiden van het virus. En dan mogen we ook van het onderwijs vragen, we houden ze ook open, dat ze een bijdrage leveren."

De schooldirecteuren uit Rotterdam en Zaandam hopen het van harte, ze willen hun school graag openhouden. Wel kan het helpen om de maatregelen te verplichten, in plaats van te adviseren, denkt directeur Oosterman van basisschool Tamarinde. Ze moet nu af en toe in discussie met ouders die bijvoorbeeld niet willen dat hun kind een mondkapje draagt. "Als het verplicht is, dan is het voor iedereen duidelijk. Ook voor leerkrachten een veilig gevoel: iedereen een mondkapje. Maar zelf als directeur de discussie aangaan met ouders is geen doen."

Epidemioloog Metting ziet de oplossing vooral in het vaccineren van de mensen uit de omgeving van de basisschoolkinderen. "Als een kind besmet raakt maar de ouders zijn gevaccineerd, worden die in elk geval minder snel ziek."

Als scholen over twee weken door de voorraad testen heen zijn, kunnen ze bij het ministerie nieuwe zelftesten bestellen.

Een meerderheid van de Tweede Kamer wil dat het demissionaire kabinet eenmalig 1 miljoen euro beschikbaar stelt voor schaatsbaan Thialf. Met het geld kan het schaatscomplex in Heerenveen in ieder geval het huidige seizoen open blijven. Schaatsers zijn daardoor verzekerd van een locatie om zich voor te bereiden op de Olympische Spelen in Beijing van volgend jaar.

Daarnaast willen de partijen, naast de vier coalitiepartijen ook SP en PvdA, dat er een "plan van aanpak" wordt gemaakt om de structurele problemen van het stadion op te lossen. Er is onder meer geld nodig voor onderhoud en aanschaf van nieuwe apparatuur.

Brandbrief

De ijstempel kampt al langere tijd met financiële problemen. In oktober stuurden Nederlandse topschaatsers, onder wie Sjinkie Knegt, Sven Kramer en Ireen Wüst, een brandbrief aan de Tweede Kamer en de informateurs, omdat de schaatstempel om dreigde te vallen. Zij vroegen om een eenmalige overheidsbijdrage van 20 miljoen euro.

Dit voorjaar besloten sportkoepel NOC*NSF, schaatsbond KNSB, de gemeente Heerenveen en de provincie Friesland Thialf te ondersteunen, met een financiële impuls van 1,4 miljoen euro.

Er zijn plannen gemaakt om de schaatshal financieel gezond te laten worden. Zo moet het stadion voor meer doeleinden worden gebruikt. Schaatsbond KNSB wil bijvoorbeeld dat het stadion het nationale trainingscentrum voor kunstrijden wordt.

De vier grote steden zijn het roerend met elkaar eens: de auto heeft te lang te veel ruimte gekregen in steden, met een groot aantal verkeersslachtoffers tot gevolg. Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht vragen het kabinet en de Tweede Kamer daarom om de maximumsnelheid op alle wegen in de bebouwde kom te verlagen van 50 naar 30 kilometer per uur.

Ook willen de verkeerswethouders van de zogenoemde G4 dat elektrische voertuigen zoals e-stepjes en speed pedelecs van het fietspad naar de autorijbaan worden verplaatst. Die vervoersmiddelen veroorzaken op dit moment te vaak gevaarlijke situaties op het fietspad, zo stellen de wethouders.

"We willen in een stad wonen waar je prettig kunt verblijven en kinderen gewoon op de fiets naar school kunnen. We sluiten de stad niet af voor auto's, maar we passen de stad aan zodat het voor iedereen aangenamer en veiliger is", zegt de Amsterdamse verkeerswethouder Egbert de Vries (PvdA).

De reacties op het plan lopen op straat flink uiteen:

Zijn woorden worden onderschreven door zijn Utrechtse collega Lot van Hooijdonk (GroenLinks). "Als je een ongeluk krijgt met een auto die 30 in plaats van 50 kilometer per uur rijdt, heb je 90 procent meer kans om dit te overleven", zei ze in het NPO Radio 1-programma Spraakmakers.

Andere regels

De G4 vragen het aanstaande kabinet om verkeersregels zo snel mogelijk aan te passen, zodat de maximumsnelheid van 30 kilometer per uur op binnenstedelijke hoofdwegen kan worden ingevoerd.

Op dit moment moet een '30-weg' voldoen aan specifieke veiligheidsmaatregelen zoals verkeersdrempels. Dat vinden de steden onhandig, bijvoorbeeld vanwege hulpdiensten die veel harder moeten kunnen rijden.

Waar het nu al mogelijk is, verlagen de steden de snelheid op 50 kilometerwegen naar 30 kilometer per uur. In oktober nam de Tweede Kamer een motie aan om voortaan 30 kilometer per uur binnen de bebouwde kom als standaard in te voeren. In bijvoorbeeld Spanje is zo'n snelheidsverlaging al ingevoerd. Ook de stad Brussel verlaagde de snelheid, waarna het aantal verkeersongevallen fors naar beneden ging.

Deze zomer deed de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid een oproep de maximumsnelheid naar 15 kilometer per uur te verlagen in straten zonder voetpad. De organisatie kreeg bij dat voorstel steun van Veilig Verkeer Nederland en verkeersinstituut CROW.

Aanpassingen nodig

De stad hoeft niet volledig op de schop om de snelheidsverlaging door te voeren, zegt de Amsterdamse wethouder De Vries. "Het is het beste om de 30-regel in één keer overal in te voeren, zodat de norm voor iedereen helder is en in de komende jaren dan de nodige aanpassingen aan de wegen te doen."

Volgens verkeerspsycholoog Gerard Tertoolen is een directe aanpassing van de wegen wel degelijk nodig. "Als je alleen een ander snelheidsbord neerzet, zullen automobilisten er harder blijven rijden en dat maakt het alleen maar onveiliger." Bij effectieve aanpassingen denkt hij aan het (optisch) versmallen van de weg of het vervangen van asfalt voor klinkers. "Ook handhaving is natuurlijk belangrijk."

Zorgen bij ov-bedrijven

De gemeentelijke ov-bedrijven van Amsterdam (GVB), Rotterdam (RET) en Den Haag (HTM) vrezen dat de snelheidsverlaging nadelige gevolgen voor het openbaar vervoer zal hebben. Door de snelheidsverlaging wordt het OV minder snel en daarmee minder aantrekkelijk, denken de bedrijven.

"Wij roepen het Rijk en gemeenten op om in de plannen rekening te houden met de ambitie om het stedelijke OV te versnellen", schrijven de bedrijven in een verklaring. Zo pleiten zij voor het creëren van voorrangswegen, vrije banen en waar mogelijk een uitzondering voor het openbaar vervoer van de maximumsnelheid van 30 kilometer per uur.

Morgen staat het thema verkeersveiligheid op de debatagenda van de Tweede Kamer.

De vergunningen van Tata Steel voor de uitstoot van schadelijke stoffen worden aangescherpt en er gaat extra gecontroleerd worden op die uitstoot. Op die manier willen het Rijk en de provincie Noord-Holland de luchtkwaliteit rond het staalbedrijf in IJmuiden sneller verbeteren, staat in een plan van aanpak dat vandaag is gepresenteerd.

Binnen een jaar wordt gemeten of Tata zich ook aan de verscherpte normen houdt. Dat gebeurt via twee onafhankelijke onderzoeken van het RIVM naar neergedaald stof in de omgeving van het bedrijf, schrijft demissionair staatssecretaris Van Weyenberg van Infrastructuur en Waterstaat aan de Tweede Kamer.

Door de aangescherpte vergunningen wordt Tata Steel gedwongen fabrieken en productieprocessen aan te passen, schrijft Van Weyenberg. Het lost volgens hem niet alle problemen van de omwonenden op. "Het plan betekent wel een versnelling naar een gezondere leefomgeving, met afspraken en regels waar Tata Steel aan gehouden is."

In september concludeerde het RIVM dat de gezondheid van met name kinderen in het IJmond-gebied gevaar loopt door de uitstoot van gevaarlijke stoffen, zoals lood. De Tweede Kamer drong toen bij het kabinet aan op actie.

Op aandringen van het ministerie en de provincie heeft Tata Steel nu besloten een aantal plannen om de uitstoot te verminderen te versnellen. Zo wil het bedrijf niet in 2025, maar al in 2023 70 procent minder lood uitstoten, vergeleken met 2019. De emissie van kankerverwekkende PAK's (polycyclische aromatische koolwaterstoffen) gaat begin volgend jaar niet 30, maar 50 procent omlaag.

Deze beloftes van het bedrijf wil Van Weyenberg "waar mogelijk omzetten in verplichte maatregelen". Om te kijken of Tata zich aan de beloftes houdt, wordt de controle uitgebreid en gaat het RIVM dus extra onderzoeken uitvoeren.

De meeste klachten van omwonenden gaan over stankoverlast. Volgens het plan van aanpak is daar al het een en ander aan gedaan, maar nog niet genoeg. Door het aanscherpen van de vergunningen moet het bedrijf continue geuroverlast gaan bestrijden.

"Het is goed dat er meer gecontroleerd gaat worden", zegt Linda Valent van omwonendenvereniging Dorpsraad Wijk aan Zee. "Maar wat gebeurt er als de normen dan weer overschreden zijn?" Volgens Valent heeft Tata Steel vaker verbetering beloofd, maar koopt het bedrijf daarmee vooral tijd. "Ik zou zeggen: als ze het niet voor elkaar krijgen, dan moet de verantwoordelijke fabrieksinstallatie tijdelijk gesloten worden. Een boete is te slap."

Valent is ook teleurgesteld dat de Kooksfabriek 2 nog tien jaar open blijft. "Het is onvoorstelbaar dat een kolenfabriek in Rotterdam dicht moet, terwijl die vijftig jaar oude kankerverwekkende fabriek nog jaren de lucht blijft vervuilen." Ze noemt het een 'klap in het gezicht' dat sluiting van de Kooksfabriek 2 in 2025 niet als voorwaarde is gesteld voor subsidieverlening aan Tata Steel.

Overschakelen op waterstof

De staalgigant had al eerder de ambitie uitgesproken om veel duurzamer te gaan werken. Zo moeten de ovens, die nu nog op steenkolen werken, in 2050 helemaal zijn omgebouwd naar waterstof. Dat is veel schoner, maar het is nog niet duidelijk of dat ook echt gaat lukken. Bovendien duurt dat veel te lang, vinden het ministerie, de provincie en de gemeenten in het IJmond-gebied. Al op kortere termijn moet Tata schoner en duurzamer produceren.

Daarbij speelt ook de EU een belangrijke rol. Het is de bedoeling dat de komende jaren richtlijnen over uitstoot van schadelijke stoffen worden aangepast, waardoor bedrijven nog minder mogen uitstoten. Maar zo ver is het nog niet. Van Weyenberg ziet kansen, en wil zich samen met gelijkgestemde landen hard maken voor strengere normen.

Wat is Tata Steel voor bedrijf en waarom is deze staalreus vaak in het nieuws? NOS op 3 legt het uit in deze video:

Oud-minister Frank de Grave wordt geen voorzitter van de commissie die onderzoek gaat doen naar de chaotische evacuaties uit Afghanistan. Hij heeft zich teruggetrokken, nadat de hele oppositie in de Tweede Kamer heeft laten weten geen vertrouwen in hem te hebben.

VVD'er De Grave is eind jaren 90 minister van Defensie geweest, een van de departementen die bij de kwestie zijn betrokken. Dat wekt de schijn van partijdigheid en komt het onderzoek niet ten goede, vinden de oppositiepartijen. Ze steunden een motie van de PvdA waarin gevraagd werd om een andere voorzitter.

Daarmee had De Grave alleen nog de steun van regeringspartijen VVD, CDA, D66 en ChristenUnie. Dat is een meerderheid, maar De Grave denkt toch dat hij niet in staat het voorzitterschap op verantwoorde wijze in te vullen.

Heel goede kandidaat

De kritiek was er meteen toen De Grave genoemd werd als voorzitter, maar het demissionaire kabinet bleef achter hem staan. Minister Knapen van Buitenlandse Zaken zei vorige week in een debat dat hij geen enkele twijfel heeft aan de deskundigheid en onafhankelijkheid van de oud-bewindsman.

Minister Kamp van Defensie noemde hem een "heel goede kandidaat" en begreep niet waarom de Kamer twijfelde over de benoeming. In de brief schrijven de ministers vanavond dat ze het besluit van De Grave betreuren, maar dat ze zijn keuze respecteren.

De commissie moet onderzoek gaan doen naar de gebeurtenissen in augustus, toen de Taliban de macht overnamen in Afghanistan. De evacuatie-operatie kwam traag op gang en honderden mensen die eigenlijk naar Nederland gehaald hadden moeten worden, bleven achter.

De Tweede Kamer is niet te spreken over de aanpak van de boostercampagne. Die gaat veel te traag en moet nu echt versneld worden, vinden verschillende partijen. Demissionair minister De Jonge moet alle hulp aanvaarden die hij kan krijgen bij het zetten van prikken.

De Jonge claimde vanmiddag in de Eerste Kamer nog dat de campagne op stoom komt. Hij verwacht dat eind deze week 700.000 injecties gezet kunnen zijn. Dat zijn overigens niet alleen boosterinjecties, maar ook derde prikken voor mensen met een zwak afweersysteem. Het plan is om voor het eind van het jaar alle 60-plussers die dat willen een boosterprik te hebben toegediend.

Toch meldde het RIVM vandaag dat er tot nu toe niet meer dan 82.000 boosters daadwerkelijk zijn gegeven. Nederland bungelt daarmee onderaan de lijst, vergeleken met andere Europese landen.

De GGD's denken ondertussen nog na hoe het toedienen van de oppepprik versneld kan worden. Er wordt gedacht aan het inzetten van studenten en 750 militairen. Maar een concreet afgerond plan is er nog niet, tot frustratie van de Kamerleden.

"Het prikken komt weer veel te traag op gang", zegt Attje Kuiken van de PvdA. Ook vorig jaar liep Nederland achter bij het opzetten van de vaccinatieoperatie. Ze wil desnoods de gemeenten laten helpen bij het versnellen van de campagne.

"Het is een soort Groundhog Day", meent D66'er Jan Paternotte, verwijzend naar de film waarin de geschiedenis zich steeds herhaalt. Volgens hem zitten we nu in "een inhaalrace, die we met volle kracht moeten voeren".

'De Jonge zet Nederland voor schut'

PVV-leider Geert Wilders vindt dat demissionair minister De Jonge niet geschikt is voor zijn functie. "Iedere keer zet hij Nederland voor schut. Hij komt pas in actie als iedereen erop aandringt. Ouderen zitten te springen om die prik, maar ze krijgen hem niet."

Ook Maarten Hijink van de SP noemt het schandalig dat er nog maar zo weinig boosterprikken zijn gezet. Het leidt volgens hem tot onnodige ziektegevallen en overlijdens. Ook Hijink vindt dat De Jonge iedere hulp die hij kan krijgen moet aanvaarden. "Er is voldoende aanbod. De ziekenhuizen, de wijkverpleging, iedereen wil meehelpen. Hugo de Jonge moet gewoon zorgen dat iedereen die een prik kan zetten, een prik gáát zetten."

Morgen debat

Morgen debatteert de Tweede Kamer weer over de ontwikkelingen rond het coronavirus. Sinds afgelopen vrijdag zijn de maatregelen weer aangescherpt. Zo zijn de horeca, niet-essentiële winkels, theaters, bioscopen en sportgelegenheden na 17.00 uur dicht.

Het RIVM zag vandaag voor het eerst een lichte stabilisatie in de besmettingscijfers. Een lichtpuntje, volgens de deskundigen, al is nog niet duidelijk welke gevolgen de nieuwe omikronvariant zal hebben.

De kolencentrale Onyx Power Plant in Rotterdam gaat sluiten. De eigenaar van de kolencentrale, de Amerikaanse investeerder Riverstone, krijgt daar 212,5 miljoen euro subsidie voor. Dat heeft demissionair staatssecretaris Yesilgöz van Economische Zaken en Klimaat bekendgemaakt.

Het kabinet praat al langer met het bedrijf over sluiting, omdat dat jaarlijks een flinke hoeveelheid kooldioxide-uitstoot zou schelen. Het kabinet ziet deze stap als noodzakelijk voor het halen van de doelen uit de rechtszaak die actiegroep Urgenda had aangespannen.

"Stap voor stap faseren we de kolencentrales in Nederland uit en maken we onze energievoorziening schoner", zegt Yesilgöz. "De komende jaren zijn de resterende drie kolencentrales nog nodig om stroom te leveren als er veel vraag naar is, bijvoorbeeld in periodes van weinig wind en zon".

Sociaal plan

Het kabinet stelt als voorwaarde voor de subsidie dat Riverstone een "adequaat" sociaal plan opstelt voor de tientallen medewerkers. Het bedrijf heeft gezegd daar 23 miljoen euro voor te willen uittrekken. Volgens vakbond FNV is er 35 miljoen euro nodig.

"Het sociaal plan zou voldoen aan de minimumeisen, maar wij herkennen dat niet", zegt FNV-vicevoorzitter Kitty Jong. "Wij maken een andere som en hebben meer geld nodig, onder meer voor de mensen in de centrale." Jong is van plan hierover te gaan onderhandelen, maar houdt ook de optie open om actie te voeren. Ook ageert ze tegen het feit dat de eigenaar ruim 200 miljoen euro, een afkoopsom, van de staat meekrijgt.

Greenpeace noemt de sluiting "geweldig nieuws". Volgens hoofd Klimaat en Energie Faiza Oulahsen heeft het wel veel te lang geduurd. "We hadden dit nieuws al veel eerder verwacht, want het is al lang duidelijk hoeveel schade zo'n kolencentrale aanricht aan de luchtkwaliteit, gezondheid, natuur en het klimaat."

200 miljoen betaald

Riverstone vroeg in 2020 een compensatie aan van 240 miljoen euro voor de sluiting. Het bedrijf zou volgens ingewijden een paar jaar geleden 200 miljoen euro voor de centrale hebben betaald. Na twee externe onderzoeken van het kabinet is de deal op 212,5 miljoen euro uitgekomen.

Als aan alle voorwaarden is voldaan moet Riverstone binnen twee maanden stoppen met de kolenstook en binnen drie jaar de centrale ontmantelen.

FvD-fractievoorzitter in de Eerste Kamer Paul Frentrop volgt zijn partijleider Thierry Baudet niet in de oproep aan mensen om zich niet te laten vaccineren. Tijdens een debat zei Frentrop, uitgedaagd door zijn voormalig partijgenoot Henk Otten, dat hij zelf wel gevaccineerd is. "Ik vind dat verstandig om te doen, mede gezien mijn gewicht."

Oproepen van Baudet om je niet te laten prikken, hoeven niet te worden opgevolgd, zei Frentrop. "Ik ben geen medicus en ik zou het afraden om medische adviezen op te volgen van welke partijleider dan ook."

Baudet, fractievoorzitter van Forum voor Democratie in de Tweede Kamer, stelt dat vaccins niet werken en noemt ze zelfs "levensgevaarlijk". Het verschil van inzicht tussen de twee FvD-fractievoorzitters is opvallend, omdat coronabeleid verreweg het belangrijkste onderwerp is waarmee partijleider Baudet zich profileert.

In reactie op Frentrop laat Baudet weten dat ze inderdaad van mening verschillen "over de baten en risico's van de coronavaccins", maar dat iedereen de vrije keuze heeft. "FvD is een voorstander van maximale vrijheid om te beschikken over het eigen lichaam."

Niet-essentiële winkels

De Eerste Kamer praat de hele dag over de uitbreiding van het coronatoegangsbewijs naar niet-essentiële winkels zoals kledingwinkels en niet-essentiële dienstverlening zoals kappers. De Tweede Kamer nam dat wetsvoorstel eerder deze maand aan.

Naast de vier coalitiepartijen VVD, D66, CDA en ChristenUnie waren daar ook GroenLinks, PvdA en Fractie Den Haan voorstander. In de senaat hebben de coalitiepartijen met daarbij GroenLinks en PvdA een meerderheid.

Om iets te doen aan het personeelstekort in de kinderopvang mogen er binnenkort vaker medewerkers in opleiding worden ingezet. Demissionair staatssecretaris Wiersma van Sociale Zaken schrijft aan de Tweede Kamer dat mensen in opleiding zwaarder gaan tellen bij de berekening van het minimaal aantal in te zetten krachten bij een groep.

Medewerkers in opleiding mogen nu maximaal een derde vormen van de leiding van een groep. Wiersma wil die norm tijdelijk verruimen naar maximaal de helft. Die maatregel moet per 1 januari ingaan en gaat een half jaar gelden.

In de kinderopvang wordt al langer geklaagd over de toenemende werkdruk en het tekort aan personeel. Door de pandemie vallen er ook veel medewerkers uit en moeten groepen steeds vaker naar huis gestuurd worden.

Vorige maand stuurden 125 organisaties in de branche nog een brandbrief naar de staatssecretaris. Die schrijft nu dat de tekorten hem ook zorgen baren. "De tekorten waren er al, maar komen nu door corona dubbel hard aan", zegt Wiersma in een toelichting. Zijn bedoeling is "de boel zo veel mogelijk draaiende houden" en voorkomen dat groepen naar huis gestuurd worden.

Hij kondigt een aantal stappen aan voor de langere termijn, maar op de korte termijn moet vooral het ruimer inzetten van mensen in opleiding dus soelaas bieden. Volgens Wiersma hebben de brancheorganisaties daar ook zelf om gevraagd. Het gaat om mbo'ers die een Beroepsbegeleidende Leerweg (BBL) volgen, waarbij ze het vak vooral in de praktijk leren. Ze zijn in dienst van de kinderopvangorganisatie en gaan maar af en toe naar school.

'Vast gezicht'

Nu mogen medewerkers in opleiding niet ingezet worden als 'vast gezicht'. Dat is een medewerker die altijd aanwezig bij een groep en zorgt voor stabiliteit. "Maar als je moet kiezen tussen een vast gezicht of een groep naar huis sturen, willen we iets meer ruimte geven om met de regels om te gaan, zodat de groep kan blijven," zegt Wiersma.

Hij wil samen met de brancheorganisaties en de toezichthouders gaan bekijken hoe ook medewerkers in opleiding kunnen worden ingezet als 'vast gezicht', zonder dat die stabiliteit in het geding komt.

De regels in de kinderopvang zijn er niet voor niets en kwaliteit is belangrijk, vindt ook de staatsecretaris. Hij benadrukt dat het om tijdelijke versoepelingen gaat en dat de ruimere inzet van mensen in opleiding altijd in overleg moet gaan met de ouders.

Dilemma

Emmeline Bijlsma, directeur van Brancheorganisatie Kinderopvang, zegt dat medewerkers in opleiding in de praktijk vaak al wel een bekend gezicht zijn voor de kinderen, terwijl ze nog niet als zodanig meetellen. Ze spreekt van een dilemma: "Sturen we kinderen naar huis naar gestresste ouders die moeten werken, of vang je ze op in minder ideale omstandigheden? We zorgen natuurlijk altijd dat kwaliteit op bepaalde standaard blijft."

De belangenorganisatie voor ouders met kinderen in de opvang BOINK vindt de tijdelijkheid van de versoepeling heel belangrijk. "De staatssecretaris lost nu een deel van de problemen voor de korte termijn op," zegt voorzitter Gjalt Jellesma.

Hij vermoedt dat het structurele probleem van het personeelstekort op lange termijn groter kan worden. "Door het versoepelen van de regels neemt de werkdruk toe voor de huidige medewerkers. Zij dragen verantwoordelijkheid voor meer kinderen en moeten niet volledig gekwalificeerde collega's begeleiden. Door die hogere werkdruk kunnen zij eerder in de verleiding komen ander werk te zoeken."

Er komen strengere regels voor (oud-)bewindspersonen die een nieuwe baan willen aanvaarden. Dit om belangenverstrengeling en ongewenste lobbyactiviteiten te voorkomen, schrijft demissionair minister Ollongren aan de Tweede Kamer. Het kabinet komt met de uitbreiding van de regels op aandringen van de Kamer.

De discussie over oneigenlijke beïnvloeding en belangenverstrengeling na een politieke loopbaan laaide onlangs op nadat Cora van Nieuwenhuizen, oud-minister van Infrastructuur en Waterstaat, overstapte naar het bedrijfsleven. Zij is nu voorzitter van de branchevereniging van energiebedrijven.

Bij het aanscherpen van de regels nam het kabinet de aanbevelingen van de Groep Staten tegen Corruptie van de Raad van Europa (GRECO) mee.

Afkoelperiode

Zo krijgt een oud-minister of -staatssecretaris voortaan niet meer alleen een verbod om te lobbyen op het terrein waar hij of zij bestuurlijk actief was, maar mag dat ook niet meer op verwante beleidsterreinen waarmee diegene actieve bemoeienis had.

Bewindspersonen zijn in praktijk namelijk ook actief op terreinen die formeel onder een ander departement vallen. In dienst treden bij een lobbyorganisatie mag nog steeds wel, maar lobbycontacten met het eigen ministerie of een ministerie dat daaraan grenst dus niet meer.

Verder mogen oud-kabinetsleden twee jaar niet als ambtenaar in dienst treden bij hun voormalige ministerie of commerciële opdrachten van hen aanvaarden. Een functie in een adviescommissie blijft wel mogelijk. Ook komt er een 'afkoelperiode' voor oud-bewindslieden: ze moeten voortaan een onafhankelijke commissie advies vragen over de toelaatbaarheid van hun nieuwe baan.

De uitbreiding van het lobbyverbod naar verwante beleidsterreinen gaat per direct in, aldus Ollongren in haar brief. Voor de andere aanscherpingen moet de wet gewijzigd worden.

Minister De Jonge heeft aan het RIVM gevraagd om te onderzoeken of een coronatest bij aankomst verplicht moet worden voor Nederlandse reizigers uit zuidelijk Afrika. Op dit moment moeten reizigers voor vertrek een sneltest en een PCR-test doen.

Een test bij aankomst is nu op vrijwillige basis "voor onderzoeksdoeleinden", benadrukte de demissionair minister. Na aankomst in Nederland geldt overigens wel een quarantaineplicht van 10 dagen, die volgens hem strikt wordt gecontroleerd. Gemeenten moeten controleren of de reizigers echt thuis blijven zitten, als dat niet het geval is, volgt een boete van 339 euro.

Veertiende besmetting

De komende tijd wordt iedereen nagebeld die uit zuidelijk Afrika is teruggekomen. Het gaat om Nederlanders uit Zuid-Afrika en omliggende landen zoals Mozambique, Zimbabwe en Namibië.

Er is wel een vliegverbod ingesteld voor vluchten uit Zuid-Afrika naar Nederland, maar dat betreft alleen reizigers uit niet-EU-landen. Voor Nederlanders en EU-burgers op weg naar huis wordt een uitzondering gemaakt.

Minister De Jonge zei verder dat inmiddels onder de reizigers die in quarantaine zitten een veertiende besmetting met de omikronvariant is vastgesteld. Dat is een meer dan tot nu toe bekend was.

Uit onderzoek is gebleken dat de tot dusver positief op de omikronvariant geteste mensen het virus waarschijnlijk op verschillende plaatsen hebben opgelopen. "In ieder geval niet gedurende de vlucht", schrijft De Jonge aan de Tweede Kamer.

Doordat wereldwijd scherper op mutaties wordt gelet, is de nieuwe variant inmiddels ook in andere landen opgedoken, aldus de minister. "Ook bij mensen die niet recentelijk in zuidelijk Afrika zijn geweest. Dit wijst op een mogelijk bredere circulatie van deze variant."

Hij schrijft verder dat nog veel onzeker is over de besmettelijkheid van de nieuwe variant, de mate waarin mensen er ziek van worden en de gevolgen voor de werking van vaccins. Farmaceut Pfizer werkt samen met biotechnologiebedrijf BioNTech aan een vaccin tegen de omikronvariant.

De kans op overlijden in de verpleeghuizen is weer net zo hoog als in de tweede coronagolf in november vorig jaar, voor de vaccinaties. Dat zegt hoogleraar ouderengeneeskunde Cees Hertogh. Uit de meest recente data blijkt dat zo'n 22 procent van de gevaccineerde bewoners na een besmetting overlijdt. De afnemende effectiviteit van de vaccins, vooral bij ouderen, is hier een van de oorzaken van.

Ook de kwetsbaarheid van de verpleeghuisbewoners en de eigenschappen van de deltavariant spelen volgens de hoogleraar een rol. "Die is niet alleen besmettelijker dan eerdere varianten, maar kent bij kwetsbare ouderen mogelijk ook vaker een fatale afloop."

De hoogleraar onderzocht de data van bijna 800 besmette bewoners. Bij zo'n 400 daarvan was bekend dat ze gevaccineerd waren, in de andere groep was dat niet uit de registratie op te maken. Dit onderzoek deed hij op verzoek van het Outbreak Management Team, waar hij deel van uitmaakt, en het ministerie van Volksgezondheid.

Recordaantal besmettingen

In 970 verpleeghuizen, zo'n 40 procent van alle locaties, zijn in de afgelopen vier weken bewoners positief getest. Dat is het hoogste aantal sinds het begin van de pandemie. Het oude record was op 9 januari, bij het begin van de vaccinatiecampagne. Toen hadden 876 verpleeghuizen minstens één recente besmetting.

De symptomen bij een besmetting zijn door de hoge vaccinatiegraad wel een stuk milder. "Toch verslechtert een deel van de besmette bewoners snel."

Boosters

Deze week starten de meeste verpleeghuizen met het toedienen van boostervaccins aan de bewoners. De hoop is dat de boosters het sterftecijfer omlaag zullen brengen. "We kunnen het aantal besmettingen en de overdracht daarvan met de extra vaccinatie helpen terugdringen. En in tweede instantie ook het risico op ernstige ziekte", zegt Hertogh.

In Belgische verpleeghuizen werd eind september al begonnen met het toedienen van de boosters. Daar is inmiddels een duidelijke kentering in het aantal besmettingen te zien.

Toch is het te makkelijk om te zeggen dat we in Nederland te laat zijn, zegt de hoogleraar. "De ontwikkelingen gaan razendsnel. De manier waarop we naar die boosters kijken is gekanteld. Aanvankelijk werd gedacht dat we ze alleen nodig hadden om een ernstig ziekteverloop te voorkomen. Omdat vaccins op termijn wat minder effectief worden, zeker bij ouderen. Inmiddels willen we ze dus ook gebruiken om het aantal besmettingen terug te dringen."

In de laatste update van het Europees gezondheidsinstituut ECDC wordt nu een termijn van zes maanden na vaccinatie genoemd als optimaal moment voor het toedienen van de booster. Dat betekent dat in de ideale situatie verpleeghuizen in september gestart hadden moeten zijn met het toedienen van de boosters.

Ook het ECDC wijst erop dat de inzichten over de boosters en de effectiviteit van de vaccins snel veranderen.

Nieuwsuur maakte eerder deze reportage over wat er gebeurt in een door corona getroffen verpleeghuis:

Er komen nog geen strengere maatregelen voor Nederlandse reizigers uit zuidelijk Afrika. Voorlopig blijven vliegtuigen uit deze regio op Schiphol landen, ook nu is vastgesteld dat in ieder geval dertien reizigers de besmettelijke omikronvariant uit Zuid-Afrika hebben meegenomen.

Minister De Jonge wil eerst overleg met het RIVM en met andere Europese landen over de beste aanpak. "Anders is het ieder voor zich en dat wordt een rommeltje", zei hij in een extra ingelast interview.

Quarantaineplicht

De minister benadrukt dat de controle op reizigers vrijdagmiddag al is verscherpt. De KLM-reizigers uit zuidelijk Afrika moeten voor vertrek een sneltest en een PCR-test doen, en in Nederland volgt nog een PCR-test en een quarantaineplicht. Gemeenten controleren ook of de reizigers daadwerkelijk thuiszitten, als dat niet het geval is, volgt een boete van 339 euro.

Het gaat om Nederlanders uit Zuid-Afrika en omliggende landen zoals Mozambique, Zimbabwe en Namibië.

Repatriëring

Er is wel een vliegverbod ingesteld voor vluchten uit Zuid-Afrika naar Nederland, maar dat betreft alleen reizigers uit niet-EU-landen. Voor Nederlanders en EU-burgers op weg naar huis wordt een uitzondering gemaakt. "Het gaat om repatriëring en dat moet doorgaan", aldus de minister.

Kijk hier naar de verklaring van De Jonge:

De Jonge deed nog eens een oproep aan alle reizigers uit zuidelijk Afrika om zich te laten testen.

Het is nog onbekend wanneer het overleg met het RIVM en andere Europese landen is afgerond over mogelijke extra maatregelen. Het is geen kwestie van weken, aldus de minister. Extra maatregelen rond de Kerst kan De Jonge niet uitsluiten.

Eerst moet duidelijk worden of de omikronvariant besmettelijker en ziekmakender is. En onderzoekers proberen nu uit te vinden in hoeverre de vaccinaties helpen tegen omikron.

"We zijn eruit!" Na vele maanden van formatiegeharrewar lijken deze woorden in de lucht te hangen. De verwachting is dat VVD, D66, CDA en ChristenUnie eruit gaan komen. Maar als het zover komt, is het nog niet gedaan.

De start van alles wat nog komen gaat is het coalitieakkoord. De vier partijen onderhandelen daar al weken over, afwisselend in Den Haag en op landgoed De Zwaluwenberg in Hilversum. Wanneer dat precies tot witte rook gaat leiden is nog niet zeker; er wordt nu nog volop onderhandeld.

De afgelopen tijd zong het woord 'Sinterklaasakkoord' rond in Den Haag, maar dat lijkt een gepasseerd station. Dat is mede te wijten aan de nijpende coronasituatie. Een aantal hoofdrolspelers van de formatie - onder wie premier Rutte - was daar de afgelopen weken veel mee bezig.

Prangende kwesties

De laatste officiële boodschap van de informateurs over de voortgang kwam donderdag. "De onderhandelingen zijn inmiddels vergevorderd", schreven ze aan de Tweede Kamer. De verwachting bij ingewijden is dat er ergens rond half december een akkoord is. Daarin staat zo beknopt mogelijk wat er moet gebeuren met stikstof en de boeren, het klimaat, de wooncrisis, de toeslagen, het minimumloon, migratie, de zorg en andere prangende kwesties.

Op het moment dat de partijleiders Rutte, Kaag, Hoekstra, Segers en consorten eruit zijn, gaan ze met het akkoord naar hun fracties. Die bespreken het document intern en geven hun mening aan de onderhandelaars, die dan mogelijk hier en daar nog iets moeten aanpassen.

Daarna volgt de officiële presentatie van het akkoord, waarvan de inhoud traditiegetrouw al grotendeels gelekt zal zijn. Ongetwijfeld zeggen de vier partijleiders bij die presentatie dat het akkoord "evenwichtig" is en "ambitieus", en vallen de frases "vertrouwen in de toekomst" en "nu aan het werk".

Dat laatste geldt op dat moment zeker voor Rutte, die als alles gaat zoals verwacht in een debat met de Tweede Kamer wordt aangewezen als formateur. Dan kan hij beginnen met de sollicitatiegesprekken. Over wie formateur Rutte op bezoek gaat krijgen, wordt nu, in de laatste fase van de onderhandelingen, al gesproken.

Gepuzzel

Als duidelijk is welke partij wie naar voren schuift, volgt een veiligheidsscreening van de kandidaten. Een voor een komen vervolgens de beoogde ministers en staatssecretarissen op gesprek bij beoogd premier Rutte.

Die vraagt onder meer naar financiële belangen die kunnen opspelen (denk aan Hoekstra en zijn belegging op de Maagdeneilanden) en andere zaken die politieke gevolgen kunnen krijgen (denk aan Philomena Bijlhout, die in 2002 na een paar uur moest opstappen als staatssecretaris omdat ze in een Surinaams legeruniform op de foto bleek te staan).

Ook informeert de formateur bij ministers en staatssecretarissen die bij elkaar op het departement dreigen te belanden of ze wel met elkaar door een deur kunnen. Dat leidt soms tot gepuzzel. Zo moest Joop den Uyl in de formatie van 1972-73 met VARA-coryfee Marcel van Dam leuren bij vier beoogd ministers. De eerste drie wilden "de lastpak" niet hebben als staatssecretaris.

Rondje Binnenhof met Xander en Herman gemist? Ook zij hadden het deze week over hoe Mark Rutte tussen de onderhandelingstafel en de corona-overleggen rent. Check de video hier:

De verwachting is overigens dat Rutte meer bewindslieden aanstelt dan in zijn vorige kabinetten. Vooral om de werkdruk wat te verlagen; de afgelopen tijd stopten veel bewindslieden vanwege psychische en fysieke klachten. Een minister van Wonen wordt genoemd als nieuw, net als een minister voor Europese Zaken.

Als de formateur zijn vierde kabinet heeft staan, worden de ministers beëdigd door de koning en gaan ze met zijn allen op de paleistrappen staan voor de traditionele groepsfoto. Zoals het er nu uitziet, is dat niet voor de jaarwisseling. Vroeger markeerde de bordesscène het einde van de formatie, maar dit keer niet.

Het nieuwe kabinet gaat namelijk ook nog een zogenoemd regeerprogramma vaststellen. Dat is onontgonnen terrein, of in de woorden van informateur Remkes: "pionieren en experimenteren". Het idee is in ieder geval dat wat er moet gebeuren in het coalitieakkoord staat, het hoe komt dan in het regeerprogramma.

Jaar demissionair

Hoelang het schrijven van zo'n regeerprogramma duurt, is moeilijk te voorspellen, maar de meest gehoorde voorspelling is "een paar weken". Verder is het ook nog gissen hoe gedetailleerd het regeerprogramma wordt. Beide hangen natuurlijk ook af van wie er in het nieuwe kabinet zitten en wat zij willen.

Als ze er eenmaal uit zijn, volgt het debat over de regeringsverklaring. In de Tweede Kamer wordt dan twee dagen gesproken over de plannen van het nieuwe kabinet. Normaal zitten daarbij alle bewindspersonen in vak-K van de plenaire zaal, maar vanwege corona en de anderhalve meter is het de vraag of dat dit keer ook kan.

En als dat debat achter de rug is kan het nieuwe kabinet echt van start. Zoals het er nu uitziet is dat al een eindje in 2022 in, ruim een jaar nadat Rutte III demissionair is geworden.

Demissionair premier Rutte hoopt dat er voor Kerst een nieuw kabinet is, "met meer elan" dan het huidige. Dat zei hij als partijleider op het VVD-congres. "Het moet een heel ander kabinet worden, met een andere uitstraling."

De premier beantwoordde op het digitale congres vragen van VVD-leden. Hij zei dat het huidige demissionaire kabinet in 2017 aantrad met de opdracht om Nederland "sterker uit de economische recessie te krijgen".

Nu is de situatie heel anders, zei hij. Er liggen grote thema's op tafel, waaronder het klimaat. De onderhandelende partijen aan de formatietafel hebben, volgens Rutte, de ambitie om op dat gebied "een echte transformatie" teweeg te brengen.

'Zoemzoem-partij'

Ook binnen de partij is er wat betreft de klimaatdiscussie een kentering gaande. Europarlementariër Nagtegaal zei in de digitale VVD-bijeenkomst dat haar partij niet langer een 'autopartij' is: "Van de vroemvroem-partij worden wij de zoemzoem-partij."

Rutte zei dat er voor Sinterklaas, volgende week, nog geen regeerakkoord is. "En voor Kerst? Ik hoop het van harte." De demissionaire premier vindt dat er zo snel mogelijk een nieuwe ploeg moet zijn, maar hij vindt het niet vreemd dat er nog wordt onderhandeld.

"Feit is dat we heel lang nodig hebben gehad om te bepalen wie met wie een regering wilden vormen. Maar als je dat eenmaal weet, is het niet zo gek dat je nog meer dan acht weken nodig hebt om afspraken te maken." Op 30 september, twee maanden geleden, werd besloten dat VVD, D66, CDA en ChristenUnie samen door wilden gaan.

Corona

Rutte sprak op het VVD-congres ook over corona. Hij stak net als gisteren op de persconferentie de hand in eigen boezem. "Blijkbaar lukt het mij niet genoeg om mensen ervan te overtuigen dat ze zich aan de basisregels moeten houden", zei hij.

Op de vraag of hij zich sterker zou uitspreken over ongevaccineerden als hij geen premier was, antwoordde hij: "Ik denk dat ik dan verder was gegaan. Maar het punt is, dat kan ik zelfs hier niet zeggen."

Hij wil voorkomen dat ongevaccineerden afhaken. "Je moet ervoor zorgen dat je mensen blijft meenemen en dat ze niet gaan denken: waarom zou ik me nog laten vaccineren?"

Corona-minister De Jonge gaat soms verder in zijn uitspraken over ongevaccineerden. "Die is misschien iets minder in staat om zich in te houden", zei de premier. "Maar we denken er hetzelfde over."

Vanmorgen zei partijvoorzitter Van der Wal op het VVD-congres dat de partij een grens wil stellen aan de giften van donateurs. Die mogen niet hoger zijn dan 100.000 euro.

De VVD wil een grens stellen aan giften die de partij van donateurs ontvangt. Die mogen niet hoger zijn dan 100.000 euro, zei partijvoorzitter Van der Wal op een digitaal partijcongres.

Van der Wal sprak van een dilemma. Aan de ene kant krijgen politieke partijen in Nederland volgens haar weinig financiering in vergelijking met andere landen. Aan de andere kant wil ze niet de verdenking op zich laden dat de VVD zich afhankelijk maakt van een gulle gever, die daar misschien invloed voor terug wil.

'Minder kwetsbaar'

Daarom neemt de partij de aanbeveling over van voormalig ChristenUnie-fractieleider Veling, die deze zomer opperde dat één persoon maximaal een ton aan een partij mag doneren. "Dat maakt ons minder kwetsbaar en past bij ons", zei VVD-voorzitter Van der Wal.

In juni was er ophef over een donatie van 1,2 miljoen euro van miljonair Hans van der Wind aan het CDA. Die partij stelde daarop in een verklaring dat de donateur geen invloed had gehad op de politieke koers.

Een "worsteling", "uitermate complex" en "ik heb fouten gemaakt". Sombere woorden van demissionair premier Rutte in de persconferentie over de nieuwe strenge coronamaatregelen vanavond. En dat gold ook voor minister De Jonge van Volksgezondheid. "De werkelijkheid is minder maakbaar dan ik dacht."

Rutte begon de persconferentie met een herinnering aan een coronapersconferentie een jaar geleden, in november 2020. Er gold een tijdelijke lockdown, er was nog geen vaccin, maar er klonk wel optimisme. Rutte zei destijds: "De trend is dalend en dat is positief" en "De cijfers laten zien dat de maatregelen werken".

Uit de pandemie prikken

Nu is zo'n 85 procent van het aantal Nederlanders boven de 18 volledig gevaccineerd, maar moet er weer veel op slot. Na de zomer zijn veel basisregels versoepeld, de anderhalvemeterregel werd losgelaten. "Toen dachten we dat de meeste strenge regels voorbij zouden zijn, maar de realiteit is anders", zegt Rutte nu. "We hadden de gedachte dat we ons uit de pandemie zouden kunnen prikken. Dat bleek niet zo te zijn."

Lees hier over de strengere coronaregels vanaf zondag:

In deze persconferentie werd weinig uitzicht geboden, het is lang niet zeker dat er over drie weken versoepeld kan worden. Ook een "gewone Kerst" wil Rutte niet garanderen.

Het demissionaire kabinet hoopt dat de nieuwe maatregelen snel effect hebben. Het is de bedoeling dat het aantal besmettingen met zo'n 20 of meer procent naar beneden gaat . "Maar of dat lukt, weten we niet", haast minister De Jonge van Volksgezondheid te zeggen. "Laten we alsjeblieft voorzichtig zijn. Zo maakbaar is het niet." Voor hem staat nu ook een ding vast: "Het virus blijft onder ons." Het enige lichtpuntje is misschien de boosterprik, waar nu haast mee wordt gemaakt.

De problemen komen onder meer door de slechte voorspelbaarheid van de ontwikkeling van het virus. Er zijn steeds meer mensen gevaccineerd en dat maakt het extra lastig rekenen voor de computers van het RIVM.

De vaccins werken ook minder goed dan was gedacht. Dus misschien duurt de pandemie wel tot het eind van de winter. Nu zijn nog 1,2 miljoen Nederlanders ongevaccineerd, maar die zouden op een gegeven moment wel beschermd moeten zijn als ze ziek zijn geweest.

'Mij treft blaam'

Rutte vindt ook dat hij fouten heeft gemaakt. "Mij treft blaam. Ik ben niet doof voor kritiek." Bij het versoepelen van de maatregelen aan het eind van de zomer had hij veel duidelijker moeten zeggen dat de basismaatregelen niet overboord gegooid moesten worden, zegt hij. Hij maakt er excuus voor. "We hadden het beter moeten uitleggen."

Rutte over de fouten die hij heeft gemaakt:

Het demissionaire kabinet hoopt dat ongevaccineerden nu echt beseffen wat hun besluit voor maatschappelijke gevolgen heeft. In de persconferentie deden Rutte en De Jonge bij herhaling een nadrukkelijke oproep. "Dit raakt ons allemaal. Het is niet ieder voor zich", aldus De Jonge. Rutte vraagt burgers ook goed op elkaar te letten. "Vraag eens aan elkaar: hoe gaat het met je?"

In de week van 14 december komt er een nieuw moment om te kijken of er weer versoepeld kan worden. Maar de boodschap van Rutte en De Jonge is helder: voorlopig even geen voorspellingen.