Esther Ouwehand is vanaf vandaag weer terug in de Tweede Kamer. De fractievoorzitter en partijleider van de Partij voor de Dieren zat sinds oktober ziek thuis met gezondheidsproblemen als gevolg van overbelasting. Dat was de tweede keer in haar politieke carrière. Ze zegt nu geleerd te hebben hoe ze haar grenzen beter kan bewaken.

"Ik moest ingrijpen om te herstellen. Net zoals we moeten stoppen met de roofbouw op de aarde, moeten we stoppen met de roofbouw op onszelf. Ik ga beter opletten dat ik zaken als sporten of wandelen in de natuur niet meer uit mijn agenda laat fietsen omdat het hier druk is."

De werkdruk voor Tweede Kamerleden is een actueel thema. Regelmatig raken volksvertegenwoordigers overbelast of overspannen en zitten ze een tijdlang thuis. Volgens Ouwehand is dat geen wonder als je kijkt naar de manier waarop het kabinet omgaat met de Tweede Kamer. Rutte respecteert de verhoudingen niet, vindt ze.

Kamer wordt tegengewerkt

Als voorbeeld noemt ze de toeslagenaffaire, waarbij Kamerleden van de oppositie voortdurend achter de regering aan moesten rennen om de onderste steen boven te krijgen. De Kamer werd regelmatig tegengewerkt door het kabinet, stelt Ouwehand. Ook Pieter Omtzigt, die de affaire mede aan het licht bracht, zat een aantal weken ziek thuis.

Kamerleden mogen zich volgens de Kieswet zestien weken laten vervangen wegens ziekte. Eva Akerboom nam in die periode de zetel van Ouwehand in, terwijl Christine Teunissen tijdelijk fractievoorzitter was. Nu haar ziekteverlof voorbij is, hoeft Ouwehand niet opnieuw beëdigd te worden.

Ze komt terug op een belangrijk politiek moment. Over ruim een maand zijn er verkiezingen voor de Provinciale Staten. Ouwehands partij doet het goed in de peilingen en zou wel eens in beeld kunnen komen voor deelname aan coalities in de provincies. Sinds vorig jaar regeert de Partij voor de Dieren ook mee in een aantal gemeentes, zoals Groningen en Amersfoort.

Dat zijn grote steden, maar Ouwehand wil af van het imago dat haar partij vooral een stedelijke partij is. "Wij zijn bij uitstek een partij die opkomt voor de belangen van mensen die op het platteland wonen", zegt ze. "Zij zitten in de stankoverlast of in de gifdampen van de intensieve landbouw."

"Voor hen is het van belang dat we ingrijpen. Wat goed is voor de natuur en de dieren is automatisch goed voor de mensen op het platteland." Zelfs voor de boeren, denkt Ouwehand, want volgens haar profiteren alleen de Rabobank en de voerproducenten van het huidige systeem.

Angst

Ze denkt ook dat er veel steun is voor haar partij op het platteland, al hoor je dat niet zo vaak. Uit angst, zegt Ouwehand. "Ik heb heel veel mensen gesproken met grote zorgen. Die zeggen: ik kan wel protesteren tegen de komst van een megastal, maar de boer is de zwager van de wethouder."

"Of: ik kan mijn kinderen niet buiten laten spelen in mijn eigen tuin, omdat er een gifkar langskomt. Maar als ik daar iets van zeg, mag ik niet meedoen met de carnavalsvereniging. Er zijn heel veel mensen die zich niet uit durven te spreken, maar die wél last hebben van de intensieve landbouw in Nederland."

De organisatie die de problemen van gedupeerde ouders in het toeslagenschandaal moet oplossen, dreigt volledig vast te lopen. Werknemers van de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT) verzanden in interne regels en procedures, en het verloop van personeel is enorm. Daarnaast is er sprake van een angstcultuur: ambtenaren durven problemen intern niet aan te kaarten.

Nieuwsuur sprak de afgelopen weken met tientallen medewerkers en oud-medewerkers van de UHT, van onderin de organisatie tot aan de ambtelijke top. Zij willen anoniem blijven, uit angst voor de gevolgen als ze openbaar over de problemen van de UHT spreken. Gezamenlijk schetsen zij een beeld van een organisatie die, onbedoeld, niet de gedupeerde ouder centraal stelt maar de eigen regels en procedures.

De toeslagenaffaire draait om duizenden ouders die door de Belastingdienst ten onrechte werden bestempeld als fraudeur, en soms torenhoge boetes moesten betalen. Veel ouders raakten diep in de schulden.

Vrijdag wil staatssecretaris Aukje de Vries (Toeslagen, VVD) aankondigen dat gedupeerde ouders sneller worden geholpen. Zonder maatregelen zouden gedupeerden nog tot in 2027 moeten wachten voordat de UHT alle zaken heeft afgehandeld. Dat moet uiterlijk 2025 worden, zo berichtte Nieuwsuur vorige week al op basis van een concept-Kamerbrief.

De medewerkers die Nieuwsuur sprak reageren cynisch op dat bericht. "De druk om meer zaken sneller af te handelen is heel hoog. Maar hoe dat moet, dat wordt niet gezegd", zegt een van hen.

De persoonlijk zaakbehandelaars, die het contact met ouders onderhouden, moeten vaak weken tot maanden wachten voordat hun aanbevelingen, bijvoorbeeld een compensatievoorstel, intern worden goedgekeurd. "En dan krijg je een dossier soms terug met minimale aanpassingen, en begint alles weer van voren af aan."

Begin 2021 viel het kabinet over het toeslagenschandaal. NOS op 3 legde toen uit hoe het zover kon komen:

De angst om fouten te maken overheerst binnen de UHT. Vooral sinds eind 2021 bekend werd dat ook betrokkenen bij de zogeheten Bulgarenfraude compensatie hadden gekregen. "Dat leidde tot veel stress, en nu durft niemand nog fouten te maken. En dus loopt alles vast", zegt een UHT-medewerker.

In een schriftelijke reactie erkent het ministerie van Financiën dat er "signalen over hoge werkdruk [en] gevoelens van onveiligheid" zijn. "Het is bekend dat er vijf meldingen zijn gedaan bij de vertrouwenspersoon over de werksfeer. Met de melders die dat willen, worden gesprekken gevoerd door de directeur van UHT."

Alle (oud-)medewerkers die Nieuwsuur sprak, zeggen voor het werk te hebben gekozen om gedupeerde ouders te helpen. Maar de angst vanuit de leiding om fouten te maken, leidt ertoe dat zij geen maatwerk kunnen bieden aan ouders. "Het toeslagenschandaal werd veroorzaakt door een gebrek aan menselijke maat. En die ontbreekt nu opnieuw."

Medewerkers voelen zich niet veilig om de problemen die zij dagelijks tegenkomen aan te kaarten bij de leiding. "Als je kritiek hebt, ook als dat opbouwend is of als je juist oplossingen voorstelt, word je gezien als lastig." Mensen die hun mond wel open doen, krijgen te horen dat hun contract niet wordt verlengd. "Dat is een signaal naar de rest: als je je uitspreekt, overkomt jou hetzelfde."

Snel verloop

Het leidt tot een enorm verloop van personeel binnen de UHT, zeggen vrijwel alle (oud-)medewerkers. Dat wordt bevestigd in vertrouwelijke documenten van de leiding van de UHT, waar Nieuwsuur inzage in had. "Het grootste huidige knelpunt is het feit dat meer dan de helft van nieuw binnengekomen en opgeleide medewerkers binnen een half jaar uitstroomt", staat daarin.

Momenteel heeft de UHT werk voor bijna 1400 voltijdsbanen, maar alleen vorig jaar al zijn honderden medewerkers vertrokken. Dat leidt ertoe dat de ambitie van staatssecretaris De Vries om met meer personeel gedupeerden sneller te helpen, onhaalbaar is, zegt een medewerker. "Ik snap niet dat UHT niet inzet op behoud van personeel", zegt een ander. "Omarm die mensen, houd ze binnen."

Het ministerie erkent dat het verloop "relatief hoog" is. "Inmiddels is begonnen met aannemen van meer mensen in vaste dienst waardoor het verloop omlaag gaat en er meer stabiliteit ontstaat", zegt een woordvoerder. Lees hier de hele reactie.

'Gillend weggerend'

Bij de start van de UHT bestond het merendeel van de werknemers nog uit personeel dat gedetacheerd was vanuit de reguliere Belastingdienst. "Die zijn gillend weggerend", zegt een oud-medewerker. Inmiddels bestaat de UHT nog voor ruim 300 fte aan 'eigen' personeel. De rest wordt extern ingehuurd of bestaat uit uitzendkrachten. "Zij kunnen zich al helemaal niet uitspreken, want dan vliegen ze er meteen uit."

Volgens huidige medewerkers is er sprake van een kanteling in de organisatie. "We worden steeds strenger. De ouder zou leidend moeten zijn. Nu wordt er vooral gezocht naar bewijs om hun verhaal te wantrouwen. En dat zoeken naar bewijs maakt het proces weer stroperiger."

Vakbond FNV herkent de signalen bij de UHT. "Er is sprake van een heel onrustig werkklimaat bij UHT", zegt bestuurder Mieke van Vliet. "Er werken veel vakspecialisten, maar zij hebben geen enkele autonomie. En er is ook geen toekomstperspectief voor de medewerkers, omdat het tijdelijk werk zou zijn." Volgens Van Vliet zou de UHT zelf meer onderzoek moeten doen naar het werkklimaat.

Het kabinet gaat alsnog voorbereidingen treffen voor een financiële regeling voor zorgmedewerkers die door de gevolgen van long covid niet meer kunnen werken. Dat meldt minister Helder voor Langdurige Zorg in een brief aan de Tweede Kamer.

De Tweede Kamer vraagt al langer om een vergoeding voor zorgpersoneel dat met langdurige coronaklachten kampt. Het gaat onder meer om personeel dat in het voorjaar van 2020 ziek werd en daar nog steeds last van heeft. Ook personeel dat langer dan twee jaar klachten ondervindt, komt in aanmerking.

Op advies van de Raad van State liet de minister het aan de werkgevers en vakbonden over om onderling een regeling te treffen. De minister wilde voor het kerstreces gaan praten met de werknemers- en werkgeversorganisaties "om de mogelijkheden te onderzoeken voor medewerking aan een collectieve regeling".

Haalbaarheid

Aan dat overleg deden alleen de werkgeversorganisaties die lid zijn van brancheorganisatie Zorg en Welzijn mee, maar die lieten "na een zorgvuldige afweging" weten dat ze niet mee willen werken aan een collectieve regeling. De werknemers deden niet mee aan het overleg.

"De morele en praktisch gewenste betrokkenheid van werkgevers zijn volgens hen onvoldoende grond om gehoor te geven aan de oproep voor een collectieve regeling", schrijft Helder. Volgens haar vinden de werkgevers dat "vanwege de bijzondere maatschappelijke omstandigheden en de verantwoordelijkheid van de overheid" een publieke regeling de voorkeur geniet.

Hoe die regeling eruit komt te zien, is nog niet duidelijk. Helder wil eerst kijken welke regeling goed werkt en hoe uitvoerbaar die is.

Kort geding

Ondertussen loopt er ook een kort geding dat de vakbonden FNV en CNV tegen de Staat hebben aangespannen. Door lang aanhoudende coronaklachten zijn ongeveer duizend zorgmedewerkers hun baan kwijtgeraakt. Om dat verlies te compenseren moeten zij een ieder bedrag krijgen van 22.839 euro, vinden FNV en CNV.

Helder ziet de publieke regeling los van het kort geding, maar zegt wel dat met de uitkomst "waar mogelijk" rekening zal worden gehouden bij de uitwerking ervan.

De Tweede Kamer vindt dat scholen niet te vaak nieuwe modellen rekenmachines verplicht moeten stellen. De Kamerleden Peters (CDA) en Kwint (SP) dienden daarover vandaag in de Tweede Kamer een motie in. Die kan rekenen op steun van een ruime Kamermeerderheid.

Met enige regelmaat worden nieuwe machines op de markt gebracht, met nieuwe functies. Volgens Peters en Kwint schrijven scholen hun leerlingen vaak voor die nieuwe apparaten te gebruiken, terwijl dat helemaal niet noodzakelijk is. Doordat er steeds nieuwe exemplaren moeten worden gekocht, kunnen de rekenmachines niet door meerdere kinderen uit één gezin worden gebruikt en dat jaagt ouders onnodig op kosten, vinden ze.

De rekenmachines die nu worden geadviseerd voor gebruik op de middelbare school kosten vaak ten minste 100 euro.

'Eisen voor langere tijd vaststellen'

De Kamerleden willen dat het kabinet de eisen die aan rekenmachines worden gesteld voor een langere periode vaststelt. Verder moet het kabinet er bij het College voor Toetsen en Examens op aandringen dat rekenmachines die voldoen aan de eisen op alle scholen door alle leerlingen mogen worden gebruikt.

Volgens Peters voldoen rekenmachines van jaren geleden nog goed en moeten fabrieken "niet onnodig worden gesponsord". De oproep van CDA en SP wordt in elk geval gesteund door VVD, D66, GroenLinks en Partij voor de Dieren.

Boze vader

Het protest tegen de steeds veranderende rekenmachines werd anderhalf jaar geleden aangezwengeld door Arjen van Gijssel uit Ruurlo. Toen hij voor de vierde keer een nieuwe calculator voor zijn schoolgaande kinderen moest aanschaffen, was de maat voor hem vol. Hij schreef een brief aan de Tweede Kamer.

De boze vader, inmiddels CDA-wethouder in Berkelland, is blij dat zijn actie nu tot de motie heeft geleid. "De aanhouder wint", zegt hij tevreden. "Wat ik hier mooi aan vind is dat je ziet dat het een mooi voorbeeld is van democratie van onderop. Dat als je je als inwoner ergens druk over maakt, je daar iets aan kan doen. Het is fantastisch dat kinderen goed rekenonderwijs krijgen, maar het gaat hierbij ook om de toegankelijkheid van het onderwijs. Ouders worden nog steeds op kosten gejaagd."

Minister Wiersma voor Primair en Voortgezet Onderwijs zei in de Tweede Kamer dat hij het verzoek van CDA en SP kan volgen. Ook hij wil ouders niet onnodig op kosten jagen en hij vindt dat scholen rekenmachines zo lang mogelijk moeten blijven toestaan.

Terwijl het ene wapenarsenaal en wapensysteem na het andere wordt gedoneerd aan Oekraïne en NAVO-landen hun defensiebudgetten ophogen, loopt de wapenindustrie al warm. Want daar wordt het geld straks uitgeven. Maar de vraag is: kunnen ze die toenemende vraag wel aan?

Zo ziet bijvoorbeeld het Duitse wapenbedrijf voor munitie en granaten Rheinmetall dat de orders in 2022 met 100 tot 150 procent zijn gestegen, en dat daar in 2023 nog eens ruim 30 procent bijkomt.

Nederlandse bedrijven hebben sinds de oorlog ook ineens de wind mee. Het internationale bedrijf Thales, met een fabriek in Hengelo, maakt radarapparatuur en vuurgeleidingssystemen voor de landmacht, luchtmacht en marine. Sinds de oorlog in Oekraïne staan de delegaties er in de rij. Over de stijging van het aantal orders kan het bedrijf niets zeggen. "We zijn een beursgenoteerd bedrijf."

Wel is duidelijk dat Thales flink wat mensen heeft moeten aannemen. "We hebben inmiddels al zo'n 2800 mensen werken voor Thales. Alleen vorig jaar al hebben we 400 mensen aangenomen. We hebben grote opdrachten gewonnen, zowel in Nederland, Duitsland en Engeland. Om dat op tijd af te krijgen, hebben we gewoon extra capaciteit aan mensen nodig", zegt Rene de Jongh, directeur strategie van Thales Nederland.

Ook bij Defenture in Tiel, dat militaire voertuigen maakt voor onder andere Nederland en Duitsland, floreren de zaken. "Zolang de oorlog in Oekraïne doorgaat, zullen de zaken goed lopen", zegt directeur Henk van der Scheer. "Voorheen durfde ik op een feestje niet altijd te zeggen dat wij voertuigen maken voor Defensie. Maar als ik het nu vertel, begrijpt iedereen dat het nodig is."

Maar ondanks dat landen sneller materieel willen kopen, is 'vandaag besteld, morgen in huis' niet altijd mogelijk. "We leveren niet uit voorraad", zegt Thales. "Dat is te kostbaar", zegt Defenture. De Jongh: "Het zijn zulke complexe systemen, die produceren we alleen op aanvraag. Het is economisch niet haalbaar om die uit voorraad leverbaar te hebben. De kosten voor de voorraad worden dan te hoog. Daarom wachten we op klanten."

Versneld munitie

Maar met alle donaties van munitie en materiaal aan Oekraïne, raken de planken van Defensie langzaamaan leeg. "Natuurlijk moeten we soms zeggen: we hebben die even niet", zegt Vice-admiraal Arie Jan de Waard, directeur Defensie Materieel Organisatie. Het is zijn organisatie die in een oververhitte markt zaken moet doen met leveranciers van wapens, munitie en voertuigen. Hoe leeg die plank is, wordt niet verteld, want "daar zijn anderen ook in geïnteresseerd".

"Als je ziet wat wij jarenlang gedaan hebben, bezuinigen op Defensie, en als je ziet wat we moeten aanvullen, dan varieert dat van munitie tot wapensystemen die je niet zomaar even bij de bakker om de hoek koopt. Dat vergt lange voorbereidingstijden en schakelen met de industrie."

En die industrie kan de vraag nu al niet bijbenen. Zo heeft het ministerie van Defensie vorig jaar voor honderden miljoenen euro's "versneld munitie aangeschaft". De eerste levering is binnen, maar de volledige bestelling is pas volgend jaar helemaal geleverd. Zo kunnen de snelle munitie-aanvullingen "niet op korte termijn worden gerealiseerd", aldus het ministerie.

Tijdsduur

Jeroen Klomp, hoogleraar Arms Export Control van de Defensieacademie, ziet nog andere problemen. "Ze zitten ook met een chiptekort en dat stamt al uit de covidperiode. Daarnaast zijn bedrijven op zoek naar heel veel personeel, met name hoger opgeleid technisch personeel." Ook de aanbesteding van jaren noemt Klomp een probleem. "Defensiebedrijven willen dat het ministerie in Nederland die tijdsduur verkort."

Nu is de grens voor projecten waarover de Tweede Kamer wordt geïnformeerd 25 miljoen euro. Die grens wil Defensie ophogen naar 50 miljoen. Maar dat is niet zonder risico's. "Dat er minder transparantie is en dat je moet nagaan of het geld wel doelmatig wordt besteed. Ook bij andere industrie of sectoren waar in één keer heel veel geld bij komt, is de vraag 'waar besteden we dat aan en is dat wel doelmatig'", zegt Klomp.

De Waard: "We hebben in de bedrijfsvoering een mooi principe en dat heet: just in time. Dat betekent: je bestelt het pas op het moment dat je het nodig hebt. Dat klinkt mooi, als alles werkt en alle aanvoeringslijnen het doen. Tot het moment dat het spannend wordt in de wereld. En dat zien we nu."

De Tweede Kamer heeft vandaag zo'n zes uur uitgetrokken voor een bekende en veelbesproken kwestie: de almaar toenemende stroom van internationale studenten naar Nederland. Dit keer gaat het om de werving van hen op buitenlandse beurzen, waar zowel de Tweede Kamer als minister Dijkgraaf van Onderwijs zo snel mogelijk een einde aan wil maken.

Het onderwerp speelt al jaren, zeker sinds de toestroom studentensteden als Groningen, Maastricht en Amsterdam over de schoenen begon te lopen. In deze tijd van woningnood is er nauwelijks een onderkomen te krijgen, moeten veel nieuwkomers hun toevlucht zoeken tot een tentje of hostel en hebben Nederlandse medestudenten last van overvolle collegezalen, waar docenten volgens critici in steenkolenengels kennis proberen over te brengen.

Groei

Vorig jaar stonden er uit 168 landen 115.068 internationale studenten ingeschreven bij Nederlandse onderwijsinstellingen, een groei van 11.500 studenten. 40 procent van de eerstejaars (42.000) komt niet uit Nederland, meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek. Allerlei studentensteden, zoals Tilburg en Leiden, roepen hulp in: "Den Haag doe iets!".

Kijk hier naar een video van NOSop3 met meer uitleg over het probleem:

In het debat, dat tot 22.30 uur staat gepland, zal het niet alleen gaan ervoor te zorgen dat universiteiten voor de nieuwe inschrijftermijn stoppen met werving. D66-minister Dijkgraaf zal vooral verzocht worden om snel andere beperkende maatregelen te nemen.

Kamerlid Omtzigt, die het debat heeft aangevraagd, benadrukt dat de internationalisering is doorgeschoten en wil er in principe in het Nederlands les gegeven moet worden. "In de grensstreken moet je misschien naar meer mogelijkheden kijken", zegt Omtzigt. "Maar nu is het too much, te veel." De VVD vindt dat de minister treuzelt. "Zijn tempo is echt te laag. Straks duurt het nog jaren voor er echt iets gebeurt", aldus Kamerlid Van der Woude.

Volgens onder meer regeringspartijen VVD en CDA zijn de oplossingen redelijk eenvoudig: universiteiten moeten het aantal Engelstalige studenten kunnen beperken (numerus fixus), er moet een maximum komen aan het aantal studenten uit niet-Europese landen (bijvoorbeeld China en de Verenigde Staten) er moet een noodknop komen als het helemaal uit de hand loopt.

"Een collegezaal moet niet vol zitten met alleen Duitsers of Chinezen", zegt Van der Woude van de VVD. Ook kunnen onderwijsinstellingen nu al minder Engelstalige studies aanbieden, daar is geen wetswijziging voor nodig.

Sommige internationale studenten in Amsterdam zeggen dat ze graag meer Nederlanders in de collegebanken zouden tegenkomen:

Het klinkt eenvoudig, maar de materie blijkt toch ingewikkelder. De problemen spelen bijvoorbeeld maar bij een aantal studies en in een aantal studentensteden. Technische universiteiten, zoals in Twente, schreeuwen om getalenteerde studenten uit andere landen.

Landelijke strengere wetgeving kan talent uit Nederland verjagen en dat is slecht voor de arbeidsmarkt en de Nederlandse economie, zo vrezen voorstanders. Het Centraal Planbureau stuurde voor het debat nog een tweet uit om de Kamerleden eraan te herinneren dat een buitenlandse student de schatkist tussen de 5000 en 94.000 euro per student oplevert.

Motor

"Nederland is een kennisland en dat is hard nodig. Internationalering is hartstikke goed voor de economische motor van het land", zegt D66-Kamerlid Van der Laan, die verwijst naar het succesvolle Nederlandse bedrijf ASML. De VVD zegt goede ingenieurs ook niet de deur te willen wijzen. "De deur mag niet voor iedereen open staan. We willen kijken wie er binnenkomt."

Regeringspartij D66 vreest, net als de minister Dijkgraaf van Onderwijs, dat er straks te hard wordt ingegrepen. "Er is geen snelle rem. Het is een complex onderwerp, zonder makkelijke oplossingen." De VVD en de D66 spreken allebei over "maatwerk".

Minister Dijkgraaf kondigde vorig jaar aan om met universiteiten "gezamenlijk" een toekomstvisie op te stellen, waarbij "de waardevolle aspecten van de internationalisering" behouden moeten blijven. Zijn plan komt waarschijnlijk in het voorjaar, mogelijk eerder.

Het debat over de werving van internationale studenten wordt live uitgezonden op NPOPolitiek.

Nederland is vorig jaar iets corrupter geworden, meldt Transparency International (TI) in zijn jaarlijkse corruptieranglijst. Met 80 punten haalde Nederland zijn laagste score ooit. Wel hoort ons land nog bij de tien landen met de minst corrupte publieke sector. Nederland staat op plek acht, net als in voorgaande jaren.

Dat Nederland een paar punten is weggezakt, komt vooral doordat de politieke integriteit niet op orde is, legt TI-woordvoerder Andor Admiraal uit. "Er is bijvoorbeeld geen goed lobbyregister, waardoor er onvoldoende toezicht is op lobbyisten. Ook zijn er veel minder regels over de financiering van politieke partijen dan in andere landen. Verder is een afkoelperiode voor politici niet goed geregeld."

Daarmee bedoelt Admiraal dat politici van het ene moment op het andere moment kunnen overstappen naar een sector waar ze voorheen bij betrokken waren. Zo maakte CDA-Kamerlid Raymond Knops vorige week bekend dat hij de lobbyclub voor de wapenindustrie gaat leiden. Knops, die een militaire opleiding volgde, zit nu onder meer als plaatsvervangend lid in de Defensiecommissie van de Tweede Kamer.

Schijn tegen

Eerder ontstond ophef over de overstap van minister Cora van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat) naar de branchevereniging van energiebedrijven. Dat riep twijfels op over belangenverstrengeling en ongewenste beïnvloeding van de politiek.

Admiraal: "Bijna de helft van de landelijke oud-politici wordt later lobbyist. Dat is in Nederland echt een probleem, omdat kiezers moeten weten dat mensen in de politiek beslissingen nemen op basis van hun politieke ideeën. Zelfs de schijn van belangenverstrengeling is genoeg om dat vertrouwen te ondermijnen."

Er is nu een wetsvoorstel in de maak voor een landelijk lobbyverbod, maar dan wel alleen voor (oud-)bewindspersonen en niet voor andere politici.

Somalië op laatste plek

Niet alleen Nederland, ook andere Europese landen boekten historisch slechte resultaten, zoals Zweden (83 punten), Zwitserland (82) en Luxemburg (77). Het Verenigd Koninkrijk verloor 5 punten en haalde een score van 73. Het VK zakte daarmee weg naar plek achttien op de ranglijst. TI wijst op een reeks mogelijke corruptieschandalen in de Britse politiek.

Een score van 100 betekent dat er in een land geen corruptie in de publieke sector wordt waargenomen. Denemarken staat met 90 punten bovenaan. Het meest corrupte land is Somalië, dat slechts 12 punten haalde.

Anti-corruptieorganisatie Transparency International stelt de lijst samen op basis van dertien onderzoeken van andere organisaties.

Een aantal prominente politici van de PvdA en GroenLinks is lid geworden van beide partijen. Ze hebben dat gedaan om de samenwerking van de twee partijen te versterken en in de hoop uiteindelijk een fusie tot stand te brengen.

Onder hen zijn de oud-partijleiders Samsom en Cohen van de PvdA en Van Ojik van GroenLinks. Ook een aantal actieve politici doet mee, zoals de wethouders Voortman (GL) en De Vries (PvdA) uit Utrecht en De Haan (PvdA) en Kramers (GL) uit Leeuwarden, evenals de oud-politici d'Ancona (PvdA) en Andrée van Es en Bas de Gaay Fortman (GL).

Dat deze politici zichzelf nu openbaren als 'dubbelleden' is een initiatief van RoodGroen, een actiegroep van actieve leden van de PvdA en GroenLinks die willen dat de partijen fuseren.

In de aanloop naar partijcongressen van PvdA en GroenLinks komende zaterdag heeft deze actiegroep nu een aantal landelijke en plaatselijke prominenten overgehaald een dubbellidmaatschap aan te gaan. Dat is ongebruikelijk in de politiek; bij de PvdA mag het officieel niet eens volgens de statuten - al wordt dit zaterdag bij het congres waarschijnlijk versoepeld.

'Generatie met rechtse premier opgegroeid'

Oud-PvdA-leider Job Cohen verklaart zijn deelname aan de actie als volgt: "Ik was buitengewoon teleurgesteld na de vorige landelijke verkiezingen, toen we samen 17 zetels kregen. Dan kun je natuurlijk geen deuk in een pakje boter slaan. Dus ik vind dat die progressieve kant zich opnieuw moet uitvinden. Ik hoop dat dit het begin wordt van een nog veel bredere samenwerking."

"Er is in Nederland een hele generatie opgegroeid met een rechtse minister-president", voegt voormalig GroenLinks-voorman Bram van Ojik daaraan toe. "Eerst acht jaar Balkenende, nu al bijna dertien jaar Rutte. Dus we zitten al meer dan twintig jaar met een door rechts gedomineerd beleid. En als je dat anders wilt, dan kunnen PvdA of GroenLinks dat niet alleen veranderen. We hebben wel invloed, maar als we echt weer eens een keer de grootste willen worden, dan moeten we het samen doen."

Er is op dit moment op geen enkele manier sprake van dat Nederland F-16-gevechtsvliegtuigen gaat leveren aan Oekraïne. "Er is geen sprake van leveranties, er liggen ook geen verzoeken", zei premier Rutte op een gezamenlijke persconferentie met de Franse president Macron. Die is naar Den Haag gekomen voor overleg.

Net als Macron vindt Rutte dat er geen taboes zijn bij de steun aan Oekraïne om de oorlog met Rusland te winnen. "Maar het zou echt een hele grote volgende stap zijn als het zover komt", zei Rutte over het leveren van straaljagers.

Verschillende westerse landen hebben de laatste tijd toegezegd gevechtstanks te gaan leveren aan Kiev. Ook de Leopard 2-tanks die Nederland van Duitsland least zouden die kant op kunnen gaan.

President Zelensky vroeg vorige week in een videoboodschap ook om westerse gevechtsvliegtuigen. Macron en Rutte reageerden vanavond dus erg terughoudend op die hartenkreet.

Goede band

De Franse president en de Nederlandse premier spraken ongeveer drie kwartier met elkaar in de Trêveszaal. Na afloop straalden ze vooral eensgezindheid uit en benadrukten de goede band tussen de twee landen. "Die band is extra belangrijk, ik mag wel zeggen onmisbaar, door de oorlog in Oekraïne", zei Rutte.

Er werden hartelijk handen geschud en schouderklopjes uitgedeeld door beide mannen. Rutte had voor zijn gast een tafeltje gereserveerd in het gerenommeerde Indische restaurant De Poentjak, vlak bij het Binnenhof.

Bekijk hier de vriendelijke woorden van Rutte:

Het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft het druk met de gevolgen van een protestactie in Den Haag waarbij pagina's uit een koran werden gescheurd. In islamitische landen wordt woedend gereageerd. Het consulaat-generaal in Istanbul is inmiddels zelfs voor publiek gesloten wegens de dreiging van een aanslag, blijkt uit het reisadvies van het departement dat vandaag een update heeft gekregen.

Daarnaast zijn inmiddels Nederlandse ambassadeurs in drie landen op het matje geroepen, zegt het ministerie op vragen van de NOS. Het was al bekend dat de ambassadeur in Turkije ontboden is vanwege de protestactie in Nederland, maar dat is ook gebeurd in Pakistan en in Indonesië, zo blijkt nu. Die landen hebben daar echter zelf geen ruchtbaarheid aan gegeven.

Ook in Zweden

Iets meer dan een week geleden verscheurde Edwin Wagensveld, voorman van de anti-islambeweging Pegida, een koran in Den Haag. Sindsdien klinkt er in meerdere islamitische landen protest tegen Nederland. Dat wordt mede aangewakkerd omdat er in Zweden een koran is verbrand door een politicus. In meerdere landen zijn protesten geweest waar ook Nederlandse vlaggen zijn verbrand.

Het reisadvies van Buitenlandse Zaken is voor meerdere landen aangepast na de koranverscheuring. Zo staat er in het reisadvies voor Afghanistan dat daar gedreigd wordt met aanslagen tegen Nederlandse hulporganisaties. Ook het reisadvies van Tanzania is aangepast, daarin staat onder meer: "Er is een verhoogde terroristische dreiging voor plaatsen waar veel westerse bezoekers komen". In Egypte klonk vanuit een universiteit ook de roep om Nederlandse producten te boycotten.

Minister Hoekstra van Buitenlandse Zaken heeft eerder gezegd te begrijpen dat de actie als provocerend en aanstootgevend kan worden ervaren, maar noemde de vrijheid van meningsuiting een groot goed. "En die vrijheid gaat ook op bij een onwelgevallige mening."

De Raad van State heeft begrip voor de wens van de Tweede Kamer om 'homogenezing' strafbaar te maken, maar adviseert negatief over een wetsvoorstel hiervoor. Volgens de Raad is het begrijpelijk dat de partijen een signaal willen afgeven dat dit soort therapieën onwenselijk is, maar er kleven juridische en praktische bezwaren aan.

De initiatiefnemers zouden duidelijker moeten maken wat de meerwaarde is van de beoogde strafbaarstelling. Er gelden al wetten die dwang en discriminatie strafbaar stellen. Daar zou 'homogenezing' ook onder kunnen vallen.

In februari 2022 presenteerden D66, VVD, PvdA, GroenLinks, SP en de Partij voor de Dieren de initiatiefwet om 'homogenezing' te verbieden. Ze stelden voor om een maximale boete van 22.500 euro of een celstraf van een jaar in te voeren voor het aanbieden van 'conversietherapie'.

D66-Kamerlid Van der Laan noemde het "te gek voor woorden" dat in ons land nog steeds "homogenezingen plaatsvinden om iemands identiteit te veranderen of te onderdrukken". Partijen noemen de homo-genezingen schadelijk en onderdrukkend.

Psychische schade

Maar de Raad van State is kritisch. Een totaalverbod op het aanbieden van conversiehandelingen is in strijd met de grondrechten zoals de vrijheid van godsdienst, aldus de Raad in het advies. Er zijn ook mensen die zelf conversietherapie willen, schrijft de Raad. Daaraan wordt wel toegevoegd dat het lastig is om de vrijwilligheid te toetsen.

Toenmalig minister De Jonge van Volksgezondheid schreef in juni 2020 dat uit een onderzoek bleek dat er in Nederland zo'n vijftien therapeuten en organisaties zijn die proberen homoseksuelen te 'genezen'. Hoe vaak het gebeurt, is niet te zeggen. Deze 'genezers' profileren zich niet als zodanig op bijvoorbeeld het internet.

Duidelijk is wel dat pogingen tot 'homogenezing' veel psychische schade kunnen veroorzaken, met ernstige gevolgen, tot aan depressies en zelfdoding toe, concludeerden de bureaus Beke en Ateno.

De overheid heeft geen zicht op duizenden stikstofvergunningen van veehouderijen, blijkt uit onderzoek van de NOS. Daar kunnen ook 'slapende vergunningen' tussen zitten van boeren die zijn gestopt en hun vergunning verkopen aan een partij die wel gaat uitstoten. Experts zeggen dat de werkelijke stikstofuitstoot daardoor verder kan stijgen en dat de stikstofdoelen van het kabinet verder uit zicht raken.

In de Tweede Kamer is nu al irritatie over luchthaven Schiphol die boerderijen opkoopt om een stikstofvergunning te bemachtigen. De Volkskrant meldde vorige week dat drie van de door Schiphol uitgekochte veehouderijen al niet meer actief waren. Door het gebrek aan overzicht over de vergunningen tast de overheid in het duister hoe vaak dat in de toekomst nog kan gebeuren.

Van de rechter mag de neerslag van stikstof in kwetsbare natuur niet verder toenemen, maar om dat te toetsen, kijkt de rechter naar vergunningen en niet naar de feitelijke uitstoot.

Stikstofruimte doorverkopen

Een bedrijf kan zijn stikstofruimte - de hoeveelheid stikstof die het mag uitstoten - op de momenteel zeer drukke stikstofmarkt doorverkopen aan een ander bedrijf. De regel is dan: de nieuwe 'eigenaar' mag zeventig procent van de uitstoot gebruiken, en de overige dertig procent komt te vervallen. In theorie komt zo elke keer als stikstofruimte van eigenaar wisselt minder stikstof in de natuur terecht.

Maar als bedrijven onbenutte stikstofruimte doorverkopen, neemt de uitstoot in de praktijk juist toe, met maximaal zeventig procent. Raoul Beunen, universitair hoogleraar van de Open Universiteit, ziet het vaker gebeuren. "Je ziet dat in de industrie, maar ook bij wegenbouwprojecten en woningbouwprojecten, dat veehouderijbedrijven die al langere tijd gestopt zijn, geld verdienen aan de vergunninghandel."

Doordat overheden dat toestaan "trek je eigenlijk een heel groot vat van potentiële uitstoot open, waar niemand zicht op heeft." De uitstoot neemt daardoor eerder toe dan af, zegt Beunen.

Minister van der Wal

Een woordvoerder van minister Van der Wal (Natuur en Stikstof) laat in een reactie aan de NOS weten dat het verkopen van stikstofruimte uit slapende vergunningen niet altijd is toegestaan. Voorwaarde is dat de stal er nog staat en dat het bedrijf weer zou kunnen beginnen zonder toestemming.

De ambitie van de Rijksoverheid om op grote schaal boerenbedrijven op te kopen zodat de stikstofuitstoot omlaag gaat, is dweilen terwijl niemand weet hoe ver de kraan nog open staat, zeggen experts tegen de NOS. Het is volgens hen onmogelijk om de stikstofproblemen in Nederland structureel op te lossen zonder goed overzicht van alle afgegeven vergunningen.

Van der Wal schreef in november aan de Tweede Kamer dat ze verkoop van stikstofruimte uit slapende vergunningen aan banden wil leggen. Volgens haar woordvoerder is het nog niet mogelijk om er voorwaarden aan de stellen, maar wordt daaraan gewerkt.

De Nederlandse high-techgigant ASML verwacht niet dat eventuele exportbeperkingen effect zullen hebben op de cijfers van 2023. Voorlopig gaat de handel tussen het bedrijf en China nog gewoon door. "Voordat zoiets van kracht wordt, moet alles nog worden uitgewerkt en in wetgeving worden gegoten. Dit kost tijd", schrijft ASML in een persverklaring.

In een reactie op het nieuws over een akkoord tussen de Verenigde Staten en Nederland over exportbeperkingen richting China zegt het bedrijf bovendien geen "materieel effect" op de omzet van 2023 te verwachten.

"Op basis van wat er is gezegd door verschillende overheidsfunctionarissen en met in ons achterhoofd de tijd die dit in beslag gaat nemen, verwachten wij geen materieel effect op de verwachtingen die we voor 2023 hebben gepubliceerd", aldus ASML.

Deze week publiceerde AMSL de jaarcijfers waaruit bleek dat de vraag naar machines van het bedrijf zo groot is dat het aan het uitbreiden is. Naar verwachting levert de techgigant dit jaar in ieder geval 50 machines aan China, maar waarschijnlijk meer.

Oudere types

Gisteren was er in Washington overleg tussen Amerikaanse en Nederlandse ambtenaren en Japan, dat ook machines verkoopt aan China. De VS wil dat Nederland vergaande restricties oplegt aan de export van chipmachines aan China, om zo de verdere technologische ontwikkeling van China te stoppen.

De verkoop van hightech chipmachines van ASML uit Veldhoven aan China is al jaren een ingewikkelde kwestie. Er wordt gevreesd dat de geavanceerde chips gebruikt worden in Chinees defensiematerieel. De allernieuwste chipmachines mogen nu niet geëxporteerd worden naar China, oudere types wel.

Nederland en de Verenigde Staten hebben volgens persbureau Bloomberg nu een akkoord bereikt over het beperken van de verkoop van ASML-chipmachines. De exacte inhoud van de afspraken is en blijft geheim vanwege de gevoeligheid van de materie.

Het kan nog maanden duren voordat er een definitief akkoord ligt, tot die tijd verwacht ASML gewoon machines op transport te zetten richting China.

Premier en VVD-partijleider Rutte en VVD-prominent Edith Schippers halen in een gezamenlijk interview in De Telegraaf hard uit naar de Partij van de Arbeid en GroenLinks, die straks in de Eerste Kamer één fractie gaan vormen. In aanloop naar de Provinciale Statenverkiezingen van 15 maart zegt de VVD-premier dat PvdA en GroenLinks "een graai in de portemonnee zullen doen door minstens negen belastingen te verhogen".

GroenLinks-leider Klaver en PvdA-leider Kuiken reageren laconiek op de VVD-aanval. Ze zeggen dat het tijd is voor een andere koers na 15 maart.

De leden van de Provinciale Staten kiezen eind mei de leden van de nieuwe Eerste Kamer. "Als GroenLinks en PvdA de grootste partijen worden, ontwikkelen ze enorm veel zelfvertrouwen en ik vind dat de VVD die beweging nu al moet stoppen", zegt Rutte. "We moeten in Nederland niet terug naar de dagen van Joop den Uyl", verwijzend naar de PvdA-premier die in de jaren 70 leiding gaf aan een links kabinet.

Zaken stabiel houden

De VVD-leider verwacht dat een verkiezingswinst van PvdA en GroenLinks de twee partijen "momentum op weg naar de Tweede Kamerverkiezingen" geeft. Een meerderheid voor de coalitie leidt volgens de premier tot veel rustiger beleid. Overigens zegt hij ook dat hij geen zaken kan doen met JA21, omdat die partij in de onderhandelingen "slechts hun verkiezingsprogramma" voorleest.

"We komen uit drie grote crises: de economische recessie, daarna corona en nu is er oorlog op het continent. Ik denk dat mensen ook willen dat we zaken stabiel houden", zegt Rutte. Hij komt niet met nieuwe plannen om andere problemen in het land aan te pakken.

Herverdeling

VVD-lijsttrekker voor de Eerste Kamer Schippers zegt in de krant dat er meer aandacht moet komen voor het verdienvermogen van Nederland. "Soms verbaas ik me over de onderwerpen van debat, die heel vaak over herverdeling gaan." Op de vraag of ze Rutte op den duur wil opvolgen, herhaalt ze dat er nu geen vacature is en dat de partij over een eventuele opvolging gaat.

De uitspraken van beide VVD'ers zijn opmerkelijk, omdat de huidige coalitie van VVD, D66, CDA en ChristenUnie niet kan rekenen op een meerderheid in de Eerste Kamer en regelmatig steun zoekt bij bijvoorbeeld GroenLinks en PvdA.

PvdA-leider Kuiken zegt in een reactie op het interview dat het "spannend" moet zijn voor een VVD-premier als "linkse wolken" zich boven hem samenpakken. "De paniek van de premier is terecht", zegt Klaver. "Hij voelt zijn machtsbasis verdwijnen."

CDA-minister Hugo de Jonge vindt het allemaal maar een toneelstukje.

Edith Schippers vertrekt als voorzitter van het pensioenfonds DSM. Ze stelt zich niet verkiesbaar voor een nieuwe termijn, schrijft vakblad PensioenPro.

Schippers zou dit besluit al in het najaar hebben genomen vanwege veranderingen in haar werk. Als bestuurder van het concern krijgt ze te maken met de aankomende fusie van DSM met het Zwitserse bedrijf Firmenich.

Daarnaast gaat ze de politiek weer in, als lijsttrekker voor de VVD in de Eerste Kamer. "Dit voorzitterschap vergt veel tijd en energie en ik wil het goed doen", zegt Schippers. Haar termijn als voorzitter van het pensioenfonds loopt in mei van dit jaar af.

Pensioenpot

Vorige week schreef NRC dat Schippers een intern document achterhield, waaruit zou blijken dat het bedrijf zelf verantwoordelijk zou zijn voor een flinke daling van de dekkingsgraad van het pensioenfonds. DSM had volgens de krant geld nodig voor innovaties en dat kwam er onder meer door tijdelijk minder geld in de pensioenpot te steken.

Het bedrijf spreekt van een interne analyse van openbare gegevens. DSM zegt zich niet te herkennen in het beeld dat NRC schetst.

NRC schrijft dat de uitkeringen voor gepensioneerden al vijftien jaar niet of nauwelijks gecorrigeerd voor inflatie zijn door de geldproblemen. Voor veel oud-medewerkers was het vooral pijnlijk dat hun pensioen niet steeg, maar oud-topman Feike Sijbesma een extra storting van ruim 2 miljoen euro in zijn pensioenpot kreeg.

Oud-manager Marius Weehuizen zegt tegen PensioenPro dat het pensioenfonds "bewust en stelselmatig is uitgehold". Het bestuur zou met opzet een verkeerde voorstelling van zaken gegeven hebben. Voor hem is de notitie het bewijs daarvan. Het fonds heeft zelf volgens Weehuizen de dalende rente en vergrijzing als oorzaken gegeven voor de gedaalde dekkingsgraad.