Het kabinet geeft geen duidelijk overzicht van de miljarden euro's die aan het klimaat worden uitgegeven. Verschillende ministeries hebben op hun begroting of andere overzichten verschillende bedragen gezet voor bijvoorbeeld windparken op zee, de sanering van de veestapel of het verduurzamen van huurwoningen, maar om hoeveel geld het samen gaat, is niet duidelijk. Dit concludeert de Algemene Rekenkamer in een onderzoek naar de Nederlandse uitgaven aan klimaatmaatregelen.

Het parlement krijgt "geen eenduidig en compleet overzicht" van de betrokken ministers, constateert De Rekenkamer, die controleert of het belastinggeld goed is besteed.

Het kabinet geeft nu 6,8 miljard euro uit aan de bestrijding van de opwarming van de aarde. Daar komt nog ongeveer 35 miljard bij als de Tweede Kamer instemt met het nieuwe klimaatfonds.

Niet consistent

In de Kamer zijn al langer zorgen over het inzicht in de miljardenuitgaven aan het klimaat. Dat was voor de Rekenkamer reden om de verschillende begrotingen en overzichtsrapportages nauwkeurig door te spitten. "Niet altijd consistent en navolgbaar", concluderen de onderzoekers.

Minister Kaag van Financiën zegt dat de aansluiting van windparken op zee 150 miljoen minder kost dan haar collega Adriaansens van Economische Zaken heeft aangegeven. Het ministerie van Landbouw rekent voor de sanering van de varkenshouders tussen 2020 en 2027 een bedrag van 259 miljoen euro. In een ander overzicht van de klimaatuitgaven staat een bedrag van 44 miljoen euro ingeboekt.

Verder constateert de Rekenkamer dat de verschillende ministeries verschillende definities van klimaatmaatregelen gebruiken. Het is dan ook niet uitgesloten dat sommige uitgaven onterecht onder de noemer klimaatmaatregelen worden geplaatst.

In de Tweede Kamer is het debat begonnen over de excuses die premier Rutte in december, namens de Nederlandse regering, heeft aangeboden voor het slavernijverleden.

Veel mensen waren blij met die excuses, maar er is ook kritiek. Bijvoorbeeld over de rommelige manier waarop ze tot stand kwamen en op de timing.

In het debat uitten de eerste sprekers vooral waardering voor de stap van het kabinet. Velen spraken van een historisch moment. Ook deelden Kamerleden lof uit voor de rol van Rutte. Die was aanvankelijk sceptisch over het aanbieden van excuses, maar heeft naar eigen zeggen een omslag in zijn denken doorgemaakt.

Een deel van de Kamer wil dat het fonds van 200 miljoen euro, dat het kabinet heeft aangekondigd voor "bewustwording", niet eenmalig maar blijvend is.

De PVV slaat in het debat een heel andere toon aan. Woordvoerder Bosma vroeg of de PvdA en de SP geen excuses moeten aanbieden voor hun medewerking aan het communisme, "een verschrikkelijke vorm van slavernij".

Het debat is met Rutte en de ministers Bruins Slot (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) en Dijkgraaf (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) en staat gepland van 11.00 tot 21.00 uur.

Het is live te volgen op NPO Politiek en Nieuws.

Minister Adema van Landbouw heeft er spijt van dat hij de Tweede Kamer niet eerder heeft geïnformeerd over de problemen rondom het mestbeleid. Hij is "met terugwerkende kracht van mening" dat hij "een aanvullend signaal" had moeten geven.

Gisteren werd via de NOS bekend dat hij al weken op de hoogte was van de eis van de Europese Commissie dat Nederlandse boeren vanaf 1 januari 2023 met strengere mestregels te maken zouden krijgen, en niet pas per 2024 zoals Adema wilde.

Nederlandse boeren hebben een uitzonderingspositie in het Europese mestbeleid, de zogenoemde derogatie. Zij mogen nog een paar jaar meer mest uitrijden dan boeren in andere landen. In ruil daarvoor moet per 1 januari 2023 wel met de afbouw worden begonnen om het oppervlaktewater schoner te maken.

De afspraken hierover zijn na intensief onderhandelen formeel vastgelegd op 30 september 2022. Het ministerie van Landbouw dacht dat over deze afspraken nog onderhandeld kon worden om ze verder af te zwakken. Dat bleek een verkeerde inschatting.

Uitzonderingspositie kwijtraken

Eurocommissaris Virginijus Sinkevicius waarschuwde half december al dat Nederland echt per 1 januari 2023 moet beginnen. Zou dat niet gebeuren, dan dreigt Nederland de hele uitzonderingspositie kwijt te raken.

Boeren moeten van Adema nu alsnog per 1 maart beginnen met maatregelen die het slootwater en oppervlaktewater schoner maken. Dat zijn bijvoorbeeld bufferstroken langs sloten waar geen mest op mag en het telen van bepaalde gewassen. Of de Europese Commissie met 1 maart akkoord gaat is nog niet duidelijk.

"De democratie staat op een kruispunt." Dat zei Gert-Jan Segers bij monde van de Kamervoorzitter bij zijn afscheid van de Tweede Kamer. De scheidend ChristenUnie-leider liet weten bezorgd te zijn over de polarisatie.

"Ofwel wij blijven met al onze onderlinge verschillen in staat tot politieke samenwerking, ofwel wij worden een rijk in verval", aldus Segers. "De keus is aan ons."

Na het voorlezen van Segers' afscheidsbrief had voorzitter Vera Bergkamp zelf nog wat vleiende woorden voor hem. Ze noemde het voetstuk waarop Segers bij zijn afscheid wordt geplaatst "terecht groot en hoog". "Betrouwbaarheid is een constante waarde in jouw kijk op het leven", zei Bergkamp.

Segers nam vandaag afscheid na tien jaar als Kamerlid. Zeven jaar daarvan was hij fractieleider. Anderhalve week geleden kondigde hij zijn vertrek uit de politiek aan. Dat besluit had Segers al genomen in oktober, maar kwam voor velen als een verrassing.

Meer tijd voor gezin

Segers wil meer tijd gaan besteden aan zijn gezin. Verder vindt hij het "ook gewoon heilzaam" om op een zeker moment plaats te maken voor een ander. Hij wist zijn partij, die vijf zetels heeft, twee keer in een kabinet te krijgen. Premier Rutte noemde hem "een anker" in de coalitie.

Wat de 53-jarige Segers hierna gaat doen, is nog niet duidelijk. Hij wil in elk geval een boek schrijven waarin hij terugblikt op tien jaar Kamerlidmaatschap.

De zetel die hij achterlaat, gaat naar Nico Drost. Die zat in 2019 al een paar maanden voor de ChristenUnie in de Tweede Kamer. Hij verving toen Stieneke van der Graaf, die met zwangerschapsverlof was.

Mirjam Bikker is vorige week gekozen als Segers' opvolger als fractievoorzitter. Zij is de eerste vrouw die deze functie voor haar partij vervult.

Er moeten dit jaar veel meer plekken voor asielopvang bij komen dan werd gedacht. Op dit moment zijn er een kleine 50.000 opvangplekken. Maar door aflopende contracten komen vele daarvan binnen enkele maanden te vervallen, zo blijkt uit berekeningen van Nieuwsuur.

Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) stelt in onlangs verschenen publicaties dat er komend jaar 75.500 plaatsen nodig zullen zijn, doordat er naar verwachting vanaf het voorjaar weer meer asielzoekers naar Nederland komen. Die combinatie van factoren - meer asielzoekers én aflopende contracten - leidt ertoe dat als er niks verandert Nederland 38.000 opvangplaatsen voor asielzoekers tekortkomt.

Uit cijfers die Nieuwsuur bekeek, blijkt dat het gaat om zo'n 35 locaties door het hele land die tussen nu en 1 juni de deuren zullen sluiten. De komende tijd wordt het "alle hens aan dek om te voorkomen dat mensen op straat komen te staan", aldus Sander Schaap van Vluchtelingenwerk Nederland.

Staatssecretaris: 'De opgave is groot'

Reden tot zorg, vindt Vluchtelingenwerk. "Ik denk echt dat het aan iedereen is om te voorkomen wat we vorig jaar bij Ter Apel gezien hebben", zegt Schaap. Als je nu naar de cijfers kijkt, zie je dat het echt heel spannend wordt de komende weken en maanden. Maar mensen buiten laten slapen, zeker met deze temperaturen, is gewoon geen optie."

Staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel en Migratie) zegt tegen Nieuwsuur "er alles aan te doen" om dat soort situaties te voorkomen. Hij bevestigt dat er tienduizenden opvangplekken bij moeten komen. "De opgave is groot. Maar we zijn er nu wel meer op voorbereid dan vorig jaar."

Het opvangprobleem "overkwam" het kabinet toen deels, zegt Van der Burg. "De komst van al die Oekraïners kwam er nog bij. Die oorlog zagen we niet aankomen."

Opvangtenten maken plaats voor festivaltenten

Om de problemen bij Ter Apel in het najaar van 2022 te dempen werden er onder hoge druk allerlei noodopvanglocaties opgezet. Eén daarvan is een enorme locatie op het evenemententerrein van Walibi bij Biddinghuizen, gemeente Dronten. Op het gras zijn tentenpaviljoens neergezet waar in totaal 1500 asielzoekers terechtkunnen.

"Daar zitten nu mensen uit Syrië en Afghanistan, de landen waar veel vluchtelingen vandaan komen", vertelt burgemeester Jean Paul Gebben. "Noodlocaties zoals deze zijn de reden dat Ter Apel nu niet meer de problemen heeft die er in het verleden waren."

Maar nu het evenementenseizoen begint, moeten die paviljoens worden opgedoekt. 15 maart moet de laatste asielzoeker het terrein verlaten. Het terrein is elk jaar decor voor bekende festivals als Defqon en Lowlands.

Over een vervangende locatie binnen de gemeente is niet nagedacht, zegt de burgemeester. "Wij hebben hier al een asielzoekerscentrum waar we 300 extra mensen opvangen. We hebben aangegeven wat we wel kunnen doen, we lossen niet de problemen van het land op."

Heel veel nieuwe plekken dus, terwijl het de afgelopen tijd extra duidelijk werd hoe lastig het kan zijn om die plekken te vinden. Wellicht dat de nieuwe spreidingswet gaat helpen, maar vooralsnog moet staatssecretaris Eric van der Burg het zonder doen. De wet ligt nog voor advies bij de Raad van State, voordat hij naar de Tweede Kamer gaat.

Maar ook voordat de wet in werking is getreden, kunnen gemeenten en provincies ermee aan de slag, zegt Schaap. "Het is al duidelijk wat er ongeveer van de provincies verwacht wordt. Ga nu aan de slag. Maak plannen voor de langere termijn en ook vooral voor de korte termijn: crisisnoodopvang, locaties, noodopvang."

Ook de burgemeester van Dronten pleit ervoor om de schouders eronder te zetten. "Kijk nou eens naar wat wél kan. Als je creatief bent dan kan er een heleboel. Maar je moet wel durven."

Kinderen op stoelen

SP-Kamerlid Jasper van Dijk vindt het tekort "zeer verontrustend". "Het betekent dat de staatssecretaris een gigantisch probleem heeft. We hebben vorig jaar de ellende gezien met de mensen die op de grond moesten slapen bij het aanmeldcentrum in Ter Apel." Als er niks gebeurt dan gaat zich dat herhalen deze zomer, vreest Van Dijk. "Weer mensen op de grond, weer kinderen op stoelen, weer ellende. De regering heeft een groot probleem."

Zijn collega VVD-Kamerlid Ruben Brekelmans ziet maar één oplossing. "We zien eigenlijk steeds weer opnieuw dat we tegen problemen aan lopen omdat de instroom zo hoog is. Nu ontstaan er mogelijk in de loop van het jaar nieuwe tekorten in de opvang, dus dat betekent dat die instroom echt omlaag moet."

Dat de spreidingswet maar niet van de grond komt, noemt Van Dijk "zo langzamerhand een gênante vertoning, omdat de coalitie tot op het bot verdeeld is over het asielbeleid". "Dit kabinet presteert helemaal niets op asielbeleid", aldus Van Dijk.

Staatssecretaris Van der Burg zegt ervan uit te gaan dat gemeentes niet zullen wachten op de spreidingswet. "Ik ben in gesprek met allerlei gemeentes. Heel veel gemeentebesturen zullen zeggen: we wachten niet tot het juridisch is geregeld."

De leeftijdsgrens voor jeugdzorg moet worden losgelaten. Daarvoor pleit stichting Het Vergeten Kind. De branchevereniging Jeugdzorg Nederland schaart zich achter het pleidooi, maar het kabinet ziet er niets in.

In de huidige jeugdwet staat dat de hulp stopt als een jongere 18 wordt. "Voor veel jongeren is het feest als ze 18 worden, maar voor deze jongeren betekent het dat ze hun woonplek en hulp kunnen kwijtraken", zegt Margot Ende, directeur van Het Vergeten Kind. "Er wordt van hen verwacht dat ze op eigen benen staan. Een oneerlijke en onmogelijke start van een volwassen bestaan."

Het kabinet laat weten tegen het loslaten van de leeftijdsgrens te zijn en onderstreept het belang van goede begeleiding bij de uitstroom naar zelfstandigheid. Volgens de stichting worden 3300 uithuisgeplaatste kinderen dit jaar 18.

Maatwerk

Branchevereniging Jeugdzorg Nederland vindt de knip nu te hard: "Nederlandse kinderen gaan gemiddeld op hun 23ste uit huis, maar jongeren in de residentiële jeugdzorg moeten er op hun 18de al klaar voor zijn", zegt woordvoerder Wouter van der Galiën.

Dat is volgens hem vragen om problemen. "In de praktijk is de een op zijn 17de klaar om op eigen benen te staan, de ander pas op z'n 24ste. Wij zouden veel liever zien dat het maatwerk wordt."

Om ervaringen in beeld te brengen deed Het Vergeten Kind een steekproef onder jongeren die op hun 17de in de jeugdhulp met verblijf woonden. Daaruit kwam naar voren dat iets meer dan de helft van de ondervraagde jongeren die op een groep woonden moest verhuizen.

Bijna een kwart van de ondervraagde jongeren wist een maand voor ze 18 werden niet of ze op hun woonplek zouden kunnen blijven.

De inmiddels 20-jarige Kenley kan erover meepraten. In de video vertelt hij over de stress die hij door de onzekerheid voelde:

Staatssecretaris Van Ooijen voor Jeugd en Preventie zegt in een reactie aan de NOS dat hij ook niet wil dat voor deze jongeren "van de ene op de andere dag alles wegvalt en dat zij tot op het laatste moment in onzekerheid zitten". Maar Van Ooijen denkt aan andere oplossingen, zoals goede begeleiding.

"We weten al lang van tevoren dat iemand 18 wordt en daar kan door jeugdhulporganisaties nog veel beter en eerder op worden voorbereid", aldus Van Ooijen. Volgens de staatssecretaris is dat belangrijker dan dat jongeren langer in een instelling blijven.

De leeftijdsgrens in de pleegzorg is afgelopen september wel opgerekt, naar 21 jaar. Maar dit geldt niet voor andere vormen van jeugdzorg met verblijf, zoals gezinshuizen of gesloten jeugdzorg.

Dat er voor de pleegzorg wel een aanpassing is gedaan en voor de andere vormen van jeugdzorg niet, verantwoordt de staatssecretaris door te benadrukken dat die kinderen in een gezinssetting verblijven. "Dit is een situatie die we beogen: opgroeien in een gezin."

Verlenging

Jongeren die 18 worden, hebben wel nog de mogelijkheid om de jeugdhulp te verlengen. Dat moet de jongere elk half jaar opnieuw aanvragen bij de gemeente.

Volgens Het Vergeten Kind werkt dit systeem echter niet voor deze kwetsbare doelgroep, omdat de verzoeken lang niet altijd worden toegekend. Dat zorgt voor onzekerheid.

Beide organisaties onderkennen dat de jeugdzorg onder grote druk staat en dat er te weinig plekken beschikbaar zijn voor uithuisgeplaatste jongeren. "Natuurlijk is het belangrijk dat er doorstroming is", erkent Van der Galiën, "maar die harde grens op 18 jaar is echt te vroeg."

Minister Adema kwam vrijdag halsoverkop terug uit het buitenland voor spoedberaad over de kritiek van Brussel op het Nederlandse mestbeleid, maar het kabinet wist al weken dat de kans groot was dat Nederland van Europa geen uitzonderingen meer zou krijgen voor het uitrijden van mest. In een brief, die in handen is van de NOS, waarschuwt Eurocommissaris Virginijus Sinkevicius half december al dat Nederland te optimistisch is.

Sinkevicius schrijft in de brief op 19 december zich zorgen te maken of Nederland wel aan alle voorwaarden gaat voldoen om voor de langzamere afbouw van het mest uitrijden in aanmerking te komen. Hij zegt zich zorgen te maken over een brief van Adema aan de Kamer van 2 december, die de indruk wekt dat er voor boeren meer tijd is en meer mogelijk is dan afgesproken. De commissaris wijst erop dat als Nederland niet aan de voorwaarden gaat voldoen de uitzonderingspositie verdwijnt.

Toch meldde minister Adema pas afgelopen vrijdag dat hij met een probleem zit en de hoeveelheid mest eerder dan gedacht aan banden moet worden gelegd.

In de Kamer klinken afkeurende signalen. Ook omdat de minister in een debat deed alsof men zich geen zorgen hoefde te maken over wat Brussel vindt.

Eerder besloot Europa al dat het uitrijden van mest aan banden moet om de milieudoelen voor waterkwaliteit te halen.

'Geen reden tot grote zorg'

In een debat op 20 december, een dag na de bezorgde brief van Eurocommissaris Sinkevicius, zegt D66-Kamerlid De Groot dat hij bezorgde geluiden uit Brussel hoort en vraagt hij de minister hoe hij dat ziet omdat Nederland zich "formeel niet aan het derogatiebesluit houdt". Adema zegt tegen de Kamer dat het gesprek "daarover loopt" en er "geen reden is tot grote zorg".

Maar uit de brief van een dag eerder zou je die zorgen wel af kunnen leiden:

Het ministerie van Landbouw laat weten dat Adema de brief op 19 december "ambtelijk heeft gekregen" maar niet heeft gelezen voor het debat van 20 december. Tijdens het debat dacht de minister de commissie in "vervolggesprekken" nog "te kunnen overtuigen".

Woensdag debat

Kamerleden van zowel coalitie als oppositie willen komende woensdag in een debat uitleg, en willen voor dat debat de brief van Eurocommissaris Sinkevicius krijgen.

VVD-Kamerlid Van Campen noemt het "te waarderen dat de minister zocht naar de uitvoerbaarheid van de wijziging van regels voor boeren" maar zegt dat dat "nooit ten koste mag gaan van de felbevochten derogatie. Daarmee is de derogatie in de waagschaal gelegd."

"De VVD wist niet dat het door het kabinet aangekondigde overgangsjaar zonder akkoord van de Europese Commissie aan de Kamer is gemeld. Boeren zitten nu opgezadeld met valse hoop. We balen hiervan", zegt Van Campen.

D66-Kamerlid De Groot had het "wel netjes" gevonden als Adema het aanvankelijke antwoord uit het debat dat er geen reden tot zorg was had "gecorrigeerd". "Dat zou ook relevant geweest zijn voor boeren, want dan hadden ze zich een maand langer al kunnen voorbereiden. Nu staan ze op het allerlaatste moment voor een voldongen feit".

VVD'er Van Campen vindt dat boeren moeten kunnen rekenen op een betrouwbare overheid. "Dat vertrouwen is hier opnieuw geschaad."

BBB-leider Van der Plas zegt dat deze brief in december "direct naar de Kamer" had gemoeten. Ook voor de boeren had dat gescheeld, zegt ze.

Voor GroenLinks speelt de vertrouwensvraag. "Heel ernstig dat de minister blind lijkt te zijn geweest voor de boodschap uit Brussel. Halve waarheden beschadigen het vertrouwen in de overheid", aldus Kamerlid Bromet.

De afhandeling van de toeslagenaffaire verloopt te traag, en dat is "onwenselijk", vindt het kabinet. De regering wil daarom maatregelen nemen om gedupeerden eerder te helpen, zo blijkt uit een concept-Kamerbrief die in handen is van Nieuwsuur. Maar betrokkenen zetten grote vraagtekens bij de haalbaarheid daarvan.

Vorige week berichtte Nieuwsuur al dat gemeenten verwachten dat met de huidige aanpak alle gedupeerden op zijn vroegst in 2030 gecompenseerd zijn. Bestuurder Peter Heijkoop van de Vereniging Nederlandse Gemeenten sprak toen de wens uit dat het kabinet meer vaart achter de afhandeling zou zetten. De conceptbrief van het kabinet bevestigt het beeld dat het te traag gaat.

De Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT) moet extra vaart maken, schrijft staatssecretaris Toeslagen Aukje de Vries (VVD) in de concept-Kamerbrief. UHT doet eerst een 'lichte toets' om te bepalen of iemand gedupeerd is. Als dat zo is, wordt direct 30.000 euro compensatie uitgekeerd. Wie recht denkt te hebben op meer, of het niet eens is met zijn afwijzing, krijgt vervolgens een uitgebreide integrale beoordeling.

"Als de uitvoering op de huidige wijze en met de huidige capaciteit wordt vervolgd zullen - met het verwachte aantal aanmeldingen - de laatste integrale beoordelingen pas in de loop van 2027 worden afgerond", schrijft de staatssecretaris. "Dit is onwenselijk." Want na de integrale beoordeling kunnen mensen zich nog melden bij de Commissie Werkelijke Schade, als zij extra schade hebben geleden door bijvoorbeeld het verliezen van een huis of een baan.

Planning 'beweegt nog'

De staatssecretaris spreekt in de concept-Kamerbrief de ambitie uit om alle integrale beoordelingen in 2025 af te ronden. In 2026 moeten vervolgens ook alle bezwaren tegen de besluiten van UHT afgerond zijn. Ook voor het afhandelen van aanvullende schade worden 'verbeteringen geïmplementeerd', maar de planning daarvoor 'beweegt nog'.

Belangrijke 'randvoorwaarde' om de versnelling te laten slagen is het aannemen van extra personeel, en te voorkomen dat bestaand personeel vertrekt. "Er wordt op grotere schaal ingezet op het werven van vaste functies", schrijft de staatssecretaris. En: "Investering in het behoud van personeel zodat de kennis en kunde in huis blijft".

Personeelsverloop

Nieuwsuur sprak meerdere betrokkenen over de plannen, maar die zijn sceptisch over de strategie. Het personeelsverloop is hoog binnen UHT, zo bevestigen zij, en wervingscampagnes om nieuw personeel aan te trekken leveren weinig op. "Vorig jaar was het plan ook al om meer mensen aan te trekken, en meer personeel vast te houden. Als het toen niet is gelukt, wat gaat UHT dan nu anders doen?", vraagt een betrokkene zich af.

Het overgrote deel van het personeel wordt extern ingehuurd. Begin januari was van de 1379 voltijdsbanen bij UHT slechts 324 fte 'eigen personeel', zo staat in een concept-voortgangsrapportage die Nieuwsuur heeft ingezien. De rest wordt extern ingehuurd of werkt als uitzendkracht.

Andere maatregelen om de compensatie aan gedupeerden te versnellen zijn vooral procesmatig, en zijn nog vaag omschreven. Zo krijgen zaakbehandelaars van gedupeerden 'meer ruimte in de behandeling' en 'wordt de samenwerking met beoordelaar versterkt'. Er wordt 'gerichter informatie verzameld waardoor er beter en gerichter met de ouders in gesprek wordt gegaan'. Het samenstellen en lakken van persoonlijke dossiers gaat 'op een andere manier waardoor dit minder tijd kost'.

Ook aanvullende schade moet sneller

Ook de vergoeding van aanvullende schade voor bijvoorbeeld verlies van baan, huis of auto wil het kabinet versnellen. Ruim 1100 mensen hebben zich al gemeld bij de Commissie Werkelijke Schade (CWS), maar er zijn slechts 276 adviezen uitgebracht. En de verwachting is dat er nog veel zaken bijkomen, omdat gedupeerden zich pas kunnen melden als UHT hun zaak helemaal heeft afgerond. Gemiddeld doet CWS zo'n negen maanden over één zaak, staat in de concept-Kamerbrief.

Volt wil af van politici die lid zijn van verschillende gekozen organen. Op het congres van zijn partij in Utrecht pleitte Volt-leider Dassen voor een wettelijk verbod op 'functie stapelen'. Volgens hem moet het niet langer mogelijk zijn dat je tegelijk lid bent van Tweede of Eerste Kamer, én van de Provinciale Staten én van een gemeenteraad. Hij vindt dat mensen die "functie op functie stapelen een loopje nemen met onze democratie".

Het congres in Utrecht was onder meer bedoeld als aftrap voor de campagne voor de Provinciale Statenverkiezingen. Volt benadrukt de belangrijke rol van de provincies in de energietransitie, bij het oplossen van de stikstofproblemen en bij het bouwen van woningen. De partij zet onder meer in op 'klimaatneutraliteit' in 2040.

'Keuze tussen stilstand en vooruitgang'

Volgens Dassen worden de Statenverkiezingen een keuze tussen stilstand en vooruitgang. Hij verweet VVD, JA21 en BBB dat zij de klok terug willen zetten naar het verleden. "Maar we weten dat tijdreizen niet kan."

Volt wil onder meer 'burgerberaden voor klimaat', die moeten helpen het vertrouwen van de burger in de politiek te herstellen. "De tekentafel van de nieuwe omgevingsvisie staat niet in de provinciehuizen, maar op de pleinen", zei Dassen.

Volt doet niet in alle provincies mee

Het is voor het eerst dat Volt aan de verkiezingen voor Provinciale Staten meedoet. Dat gebeurt overigens maar in acht provincies: niet overal kon Volt genoeg kandidaten vinden. Dat komt onder meer doordat de partij uitgaat van het principe dat kandidatenlijsten voor de helft uit mannen en voor de helft uit vrouwen moeten bestaan.

De Provinciale Statenverkiezingen zijn op 15 maart en op 30 mei kiezen de Staten de Eerste Kamer. Op het congres in Utrecht werden ook de Volt-kandidaten voor de senaat gekozen; Gaby Perin-Gopie, voorzitter van CNV Zorg en Welzijn, wordt lijsttrekker.

Dassen, die op het congres ook bekendmaakte dat hij vader wordt, vindt de Eerste Kamer belangrijk. Volgens hem vraagt die om een politiek van oplossingen voor de lange termijn en van Europese samenwerking.

De oorlog in Oekraïne overheerst alles; Europa is bang voor escalatie en energie is nog steeds duur. Verder slaat er nog steeds stikstof neer in de Nederlandse natuur, moeten klimaatdoelen worden gehaald om de opwarming van de aarde tegen te gaan, en zijn er binnenkort verkiezingen. En dan is er nog de toenemende migratie.

Het zijn grote kwesties voor de Haagse politiek en dus belooft 2023 een spannend politiek jaar te worden.

Zo ongeveer het eerste punt op de agenda is het rapport van de gas-enquête. Eind februari komt de parlementaire enquête aardgaswinning Groningen met zijn conclusies, na de verhoren van gedupeerden, ambtenaren, politici en andere betrokkenen afgelopen najaar.

In de enquête kwam naar voren dat geld voor de Staat een belangrijke drijfveer was om de gaswinning lang voort te zetten. Ook erkende premier Rutte in zijn verhoor dat de ernst van de situatie in Groningen pas laat tot hem is doorgedrongen.

Val van kabinet-Rutte 3

Hoe hard de conclusies van de commissie worden, weten we niet, en ook niet wat daarvan de gevolgen zijn. Maar een parlementaire enquête is een zwaar instrument. De vorige (mini-)enquête over de toeslagenaffaire leidde tot de val van het kabinet-Rutte 3.

Een ander lastig politiek dossier is de migratie. Afgelopen jaar was het chaos in aanmeldcentrum Ter Apel, moest staatssecretaris Van der Burg bedelen om slaapplekken en liep de spanning op in de coalitie.

Niets wijst erop dat dat dit jaar anders wordt. In het voorjaar neemt de migratie naar Europa altijd toe en het Nederlandse systeem is nog niet aangepast. De wet die asielzoekers beter moet verdelen over het land is er voorlopig nog niet en de nareisbeperking die de coalitie had bedacht staat op losse schroeven.

Intussen zijn er niet wezenlijk meer opvanglocaties beschikbaar dan vorig jaar, toen er soms mensen buiten moesten slapen. Sterker nog, dit voorjaar gaat een aantal grote locaties dicht, omdat het contract afloopt.

Het is vooral aan de coalitie om hier iets op te bedenken, maar tot nu toe was er alleen een vrijblijvend gesprek vorige week in het Catshuis. Na de Provinciale Statenverkiezingen op 15 maart willen de betrokken partijen verder praten, als de asielinstroom weer op gang komt.

De coalitiepartijen zijn onderling verdeeld. VVD en CDA willen graag de instroom beperken. VVD-leider Rutte heeft zijn fractie verzekerd ernaar te gaan kijken, maar inperking ligt gevoelig bij D66 en ChristenUnie.

Die laatste twee zijn het dan weer met elkaar oneens over arbeidsmigratie. De ChristenUnie wil meer reguleren en mikt op een richtgetal, terwijl D66 erop hamert dat arbeidsmigranten hard nodig zijn vanwege de krapte op de arbeidsmarkt. "Als het kabinet ergens over valt, dan is het migratie", klinkt het hier en daar.

Tractoren en hooibalen

Een thema dat ook sterk is verbonden met de verkiezingen is stikstof. Den Haag stelt dit jaar de reductiedoelen vast en voor de zomer moeten de provincies bedacht hebben hoe ze de doelen gaan halen. Of en hoe een provincie mee wil werken, wordt beïnvloed door de samenstelling van het provinciebestuur. Met andere woorden: zonder bereidwillige provincie kan Den Haag weinig tot stand brengen. Daarin zit voor de landelijke politiek een belang van de Statenverkiezingen.

Intussen komt het kabinet nog met een aanpak voor piekbelasters (bedrijven die veel stikstofneerslag veroorzaken op plekken waar dat niet de bedoeling is). Doel is om zo snel stikstofruimte te creëren, maar onduidelijk is nog hoe concreet dat plan wordt.

Wel lijkt het haast onvermijdelijk dat er onrust ontstaat met als ultieme vraag wie er gedwongen moet stoppen. Alles wat lijkt op 'doorpakken', zo is de vrees, leidt tot tractoren en hooibalen op ongewenste plekken. Voor het kabinet is dat een onaantrekkelijk vooruitzicht.

En dan is er nog de spagaat op het ministerie van Landbouw. Terwijl VVD-stikstofminister Van der Wal er druk op wil houden, wil de kersverse ChristenUnie-Landbouwminister Adema juist de agrarische sector erbij houden. Dat staat op gespannen voet met haast maken. Al met al genoeg ingrediënten om van stikstof ook dit jaar een heet hangijzer te maken.

Bodem van de schatkist

Waar voorlopig niemand (in het openbaar) zin in heeft, is praten over de oplopende financiële tekorten. Toch moet daar de komende tijd over worden nagedacht, omdat de bodem van de schatkist steeds meer in zicht komt. Bekend is dat VVD meer ziet in bezuinigen en D66 en ChristenUnie meer in lastenverzwaringen. Hoe de partijen dat willen oplossen en om welke bedragen het gaat, is nog niet duidelijk.

Dat komt vooral doordat nog niet bekend is is hoe groot de klap wordt, onder meer doordat de kosten van het energieplafond niet vaststaan. In het voorjaar moet de coalitie (in meer of mindere mate) kleur bekennen want dan komt het kabinet met de Voorjaarsnota. Daarmee kan de lopende begroting worden bijgesteld.

Het stemhokje

Maar voor het zover is, zijn er eerst op 15 maart de verkiezingen voor de Provinciale Staten. In Den Haag wordt daarbij uitgekeken naar de nieuwe samenstelling van de Eerste Kamer. De zetelverdeling vloeit voort uit de vers gekozen Provinciale Staten. Je kunt dus zeggen dat in het stemhokje wordt bepaald hoe de Eerste Kamer eruit komt te zien.

Het duurt nog even voor de kiezer mag stemmen, maar de peilingen voorspellen niet veel goeds voor de coalitie. VVD, D66 en CDA staan op flink verlies, alleen de kleinste partner ChristenUnie is stabiel in zetelaantal. Oppositiepartijen BBB en JA21 staan juist op flinke winst.

De coalitie heeft nu al geen meerderheid in de Eerste Kamer, en moet dus per onderwerp steun zoeken bij andere partijen als GroenLinks en PvdA op links of JA21 op rechts. Mogelijk wordt het na de verkiezingen lastiger om meerderheden te vinden, en moet er dus vaker (of meer) water bij de wijn worden gedaan. En dat heeft invloed op de slagkracht van een coalitie.

Genoeg problemen dus, en dan zijn andere belangrijke kwesties als het klimaat, het lage vertrouwen in de politiek, het woningtekort en de toenemende polarisatie nog niet eens aan bod gekomen. Om nog maar te zwijgen over wat er onverwacht op Den Haag zal afkomen.

De Jonge Socialisten (JS), de jongerenafdeling van de PvdA, is zo goed als failliet door financieel wanbeheer, meldt NRC. Meer dan een ton aan uitgaven door twee voormalige penningmeesters is niet verantwoord, zegt het huidige JS-bestuur. De twee penningmeesters worden mogelijk juridisch aangepakt omdat niet duidelijk is waar meer dan een ton aan is uitgegeven, aldus de krant.

PvdA-voorzitter Esther-Mirjam Sent heeft in november de jongerenorganisatie onder curatele gesteld. Iedere uitgave die de JS wil doen moet eerst door de PvdA worden goedgekeurd.

NRC schrijft dat declaraties niet zijn uitbetaald. De jongerenclub met ongeveer 2000 leden kreeg in december zijn derde penningmeester in een half jaar tijd.

50.000 euro negatief

Een bedrijfsrecherchebureau dat op verzoek van de JS en de PvdA de financiële gang van zaken onderzocht, zou meerdere dubieuze betalingen hebben gevonden die door de twee penningmeesters zijn gedaan. Volgens dat bureau lijkt het er sterk op dat zij zichzelf geld van de jongerenorganisatie hebben toegeëigend.

JS wil over meer dan 100.000 euro duidelijkheid krijgen en dat bedrag terugkrijgen van de twee oud-penningmeesters. Bij de penningmeester van september 2020 tot juni 2022 zou het om een bedrag van 67.000 euro gaan. Bij de penningmeester die hem in juli vorig jaar opvolgde, zou het om een betaling gaan van ruim 35.000 euro die hij op zijn allerlaatste dag als penningmeester heeft gedaan.

De werkwijze van de twee oud-penningmeesters wordt nog onderzocht, maar duidelijk is al wel dat sinds het boekjaar 2020 het eigen vermogen van de vereniging van ruim twee ton positief, naar 50.000 euro negatief is gegaan, meldt NRC. Volgens de krant heeft de PvdA alle schulden overgenomen.

Juridische stappen

Het bestuur heeft de twee penningmeesters gevraagd verantwoording af te leggen en duidelijkheid te geven over hun uitgaven. Doen ze dat niet, dan overweegt de JS volgens NRC juridische stappen. Beide oud-penningmeesters zijn inmiddels geen lid meer van de JS.

In een reactie op het NRC-stuk zegt het partijbestuur van de PvdA tegen de NOS geschrokken te zijn van de problemen binnen de Jonge Socialisten. Het bestuur steunt het huidige nieuwe JS-bestuur in zijn aanpak om uit te zoeken wat er is gebeurd en om orde op zaken te stellen.

Verder erkent het partijbestuur dat de controle op de uitgaven en inkomsten van de JS is verstevigd en dat alle betalingen van de JS op dit moment via de PvdA-lopen. Een PvdA-commissie adviseert nu het JS-bestuur.

JS-voorzitter Bob den Ouden bevestigt in grote lijnen de strekking van het NRC-artikel.

Nederland levert twee lanceerinrichtingen van het Patriot luchtafweersysteem en een aantal raketten aan Oekraïne. Ook komt er training voor het gebruik van de lanceerinrichtingen. Dat staat in een brief van minister Ollongren van Defensie aan de Tweede Kamer.

Daarnaast gaan 65 militairen van het Korps Mariniers tot april in totaal 400 Oekraïense militairen trainen. Dat gebeurt in het Verenigd Koninkrijk.

Nederland geeft hiermee gehoor aan de dringende oproep van president Zelensky om betere luchtafweer te leveren tegen de Russische aanvallen met raketten en drones op Oekraïense steden en de energievoorziening. "Het is een politiek signaal richting Rusland dat het kabinet vastbesloten is de steun aan Oekraïne voort te zetten", schrijft Ollongren.

Bijdrage

Dinsdag maakte premier Rutte na een bezoek aan president Biden in Washington duidelijk dat Nederland samen met de Verenigde Staten en Duitsland Patriot-raketten wil leveren aan Oekraïne. Hij sprak over een "substantiële bijdrage", maar gaf verder geen details. De Tweede Kamer steunt dit voornemen, zo bleek gisteren.

Nederland heeft in totaal drie Patriot-luchtafweersystemen. Een vierde Patriot is er als reserve. Het systeem kan helikopters, bemande en onbemande vliegtuigen en ballistische en kruisraketten neerhalen van een hoogte tot 20 kilometer en een afstand van 60 kilometer.

Een Patriot-systeem bestaat uit een radar, een vuurleidingscentrale en meerdere lanceerinrichtingen. Van die laatste levert Nederland er dus twee. "We kunnen het missen", zegt de minister. "Het is ontzettend belangrijk om Oekraïne nu te helpen. Onschuldige mensen worden getroffen en je moet doen wat je kunt."

De minister benadrukt dat Nederland nog steeds genoeg Patriots heeft om de NAVO-taken uit te voeren.

Premier Mark Rutte deelt niet de vrees van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) dat compensatie voor slachtoffers van de toeslagenaffaire nog tot 2030 gaat duren. Dat zei hij vandaag bij zijn wekelijkse persconferentie na afloop van de ministerraad.

Ook ziet hij geen reden om het systeem aan te passen in een poging de compensatie sneller te laten verlopen. "Wat je ziet is dat het ontzettend belangrijk is dat je niet alles omgooit om te gaan versnellen, want dan gaat het vertragen. Dat zeg ik niet alleen, dat zeggen ook de Rekenkamer en allerlei andere deskundigen."

2030

De VNG zei woensdag bij Nieuwsuur te vrezen dat het nog jaren zal duren voordat gedupeerden van de toeslagenaffaire volledig gecompenseerd zijn. "Als je heel nuchter kijkt, dan ga je echt richting 2030 voor ze duidelijkheid hebben", zei bestuurder Peter Heijkoop. Gemeenten ondersteunen toeslagenouders die nog niet gecompenseerd zijn, en hebben daar volgens Heijkoop dus hun "handen vol" aan.

"Ik laat die inschatting even bij de VNG", zegt Rutte. "Wij hebben echt een ander beeld daarvan. We denken ook dat het langzamerhand eerder sneller dan trager gaat door alle maatregelen die genomen zijn. Er wordt met man en macht aan gewerkt, het is uiterst complex en iedereen wil zo snel mogelijk duidelijkheid geven."

Landurig proces

Het aanvragen van compensatie is nu een langdurig en complex proces. Na een korte beoordeling kregen gedupeerden al een compensatie van 30.000 euro. Wie denkt recht te hebben op meer, krijgt een uitgebreidere integrale beoordeling. Dat proces kan tot 2026 duren, verwachten de gemeenten. Daarna is de kous nog niet af: gedupeerden die denken dat ze nog niet genoeg gecompenseerd zijn kunnen daarna nog door naar de Commissie Werkelijke Schade.

Het versimpelen van dat systeem is geen optie, zei Rutte vandaag op de persconferentie. "Iedere keer onder morele druk de systemen omkeren, werkt eerder vertragend dan versnellend. Dat is al bij de toeslagenaffaire en Groningen (bij de afhandeling van de aardbevingsschade, red.) gebleken."

'Geen prioriteit verloren'

De toeslagenaffaire draait om duizenden ouders die door de Belastingdienst onterecht werden bestempeld als fraudeur. Drie jaar geleden vertelde premier Rutte na een bijeenkomst met een paar honderd van die ouders hoe hij tot tranen toe geroerd was door de verhalen van de gedupeerden.

Een jaar later diende het kabinet-Rutte III zijn ontslag in, nadat de parlementaire ondervragingscommissie naar de toeslagenaffaire harde conclusies trok over hoe de politiek de kwestie had aangepakt. Het kabinet beloofde toen een "ruimhartige vergoeding" voor de gedupeerden, en Rutte schreef aan de Tweede Kamer dat genoegdoening voor de toeslagenouders "de hoogste prioriteit" had.

Nu, twee jaar later, is dat proces nog steeds volop gaande. Maar de kwestie heeft - ondanks alle andere crises - geen prioriteit verloren, zei Rutte. "Er zijn ook andere problemen, maar dat zal er nooit toe leiden dat de focus ook maar een seconde af zal gaan van Groningen en de toeslagen."

"Alles is erop gericht het zo snel mogelijk te doen. Met de 30.000 euro-regeling is er een stap gezet, maar er moet nog heel veel gebeuren. We willen allemaal dat het zo snel mogelijk gaat. Er zijn inmiddels 1500 mensen mee bezig. Er is bij het aantreden van dit kabinet een staatssecretaris benoemd die daar fulltime mee bezig is. Naast de Douane is het de belangrijkste klus die er ligt."

De strengere regels voor het uitrijden van mest door boeren gaan al in op 1 maart. Daarmee komt het kabinet tegemoet aan kritiek van de Europese Commissie op het Nederlandse mestbeleid.

Nederlandse boeren hebben al jaren een uitzonderingspositie om meer mest te mogen uitrijden dan boeren in andere landen. Nederland kreeg lang toestemming om van de regels af te wijken, maar de Commissie maakte vorig jaar duidelijk daarvan af te willen omdat ons land de doelen op het gebied van waterkwaliteit niet haalt: er komt een overgangsperiode, waarin de Nederlandse boeren steeds minder mest mogen uitrijden. In 2026 moeten de regels voor Nederland hetzelfde zijn als in de meeste andere landen.

Bufferzones

Minister Adema ging er tot nu toe van uit dat er dit jaar nog weinig hoefde te veranderen, en dat de eerste echte aanpassingen pas volgend jaar zouden ingaan. Zo werden boeren bijvoorbeeld nog niet verplicht om dit jaar al bufferzones in te stellen die niet mogen worden bemest.

Maar Brussel nam daar geen genoegen mee en vond dat het kabinet dit jaar al concrete stappen moest zetten. Zo niet, zou de uitzonderingspositie van de Nederlanders boeren mogelijk in één klap verdwijnen.

Adema zei na afloop van het kabinetsberaad dat hij bij het uitvoeren van de eerdere wensen van de Europese Commissie wilde "aansluiten bij de agrarische bedrijfspraktijk en daarbij een inschatting had gemaakt" hoe dat dan moest. Hij benadrukte dat hij daarbij ook rekening had gehouden met de wensen van de Tweede Kamer.

Inschatting niet goed

Maar die inschatting is niet goed uitgepakt, erkende hij. Adema snapt dat het voor "veel boeren een negatieve dag" is. De Europese Commissie had het liefst gezien dat de eerste maatregelen al op 1 januari van dit jaar zouden ingaan. "Maar dat halen we niet en we gaan het nu doen per 1 maart 2023."

Ook premier Rutte noemde de afweging achteraf fout: "Maar het is een zoektocht: je maakt afspraken, vervolgens kijk je hoe je betrouwbaar bent voor Brussel en hoe je het op een manier doet die voor de boeren enigszins te behappen is." Ook hij vindt de gang van zaken voor de boeren heel vervelend, omdat die nu minder tijd hebben om hun bedrijfsvoering aan te passen dan ze hadden gedacht.

Er was al een compensatieregeling voor boeren die last hebben van het afbouwen van de uitzonderingspositie. Adema zei dat hij bekijkt of daar nu nog meer boeren bij moeten komen.

De overheid geeft geen nieuwe 'opsporingsvergunningen' meer af voor gaswinning op land. Dat betekent dat bijvoorbeeld de NAM geen toestemming meer krijgt om te onderzoeken waar er gas in de grond zit.

Wel worden er nog winningsvergunningen afgegeven, zo heeft het kabinet besloten. In die gevallen is er al een opsporingsvergunning afgegeven en is al bekend waar gas in de grond zit en hoe dat eruit gehaald kan worden.

Voor de winning van olie worden helemaal geen vergunningen meer afgegeven. Olie is niet noodzakelijk voor de leveringszekerheid van energie aan huishoudens, zegt het kabinet.

Het is de bedoeling dat omwonenden betrokken gaan worden bij de nieuwe gaswinningsprojecten. Zij krijgen vooraf een inschatting van wat het voor hun omgeving betekent. Ook gaan ze op de een of andere manier meedelen in de opbrengst, bijvoorbeeld via de verwarming van hun huizen of financiële bijdragen aan hun regio.

Waddengebied

Voor het Waddengebied worden geen nieuwe vergunningen meer afgegeven. Overeenkomstig de afspraak uit het regeerakkoord wordt alleen de procedure voor het gasveld bij Ternaard afgemaakt. Daar valt in de loop van dit jaar de beslissing. Bestaande gaswinning moet daar uiterlijk 2035 zijn beëindigd.

Voor de gaswinning op de Noordzee geldt dat het kabinet juist inzet op versnelde vergunningen voor de kleine gasvelden. Drie bedrijven hebben al interesse getoond en zijn bereid 500 miljoen euro te investeren.

De uitzonderingspositie voor Nederlandse boeren om meer mest te mogen uitrijden dan boeren in andere landen dreigt sneller te worden afgebouwd dan eerder de bedoeling was. De Europese Commissie is niet tevreden over de aanpak van het kabinet.

Nederland kreeg lang toestemming om van de regels af te wijken, maar de Commissie maakte vorig jaar duidelijk daarvan af te willen: er komt een overgangsperiode, waarin de Nederlandse boeren steeds minder mest mogen uitrijden. In 2026 moeten de regels voor Nederland hetzelfde zijn als in de meeste andere landen.

Minister Adema van Landbouw beschouwde 2023 tot nu toe als een jaar waarin relatief weinig hoefde te veranderen. Maar naar verluidt neemt de Europese Commissie daar geen genoegen mee: de Commissie vindt dat er dit jaar al moet worden ingegrepen om de milieudoelen te halen op het gebied van waterkwaliteit. Daarbij gaat het onder meer om de omgeving van natuurgebieden waar de waterkwaliteit slecht is.

Adema eerder terug uit Berlijn

Volgens Haagse bronnen heeft Brussel Nederland gedreigd dat de uitzonderingspositie in één keer verdwijnt, als er dit jaar geen serieuze stappen worden gezet.

Volgens Boerenactiegroep Agractie dreigen boeren de dupe te worden van "Brussels gedram". Voorman Bart Kemp: "Het is tijd dat minister Adema een vuist maakt tegen Brusselse dwang én het kabinet beloftes aan boeren gaat nakomen. Aanstaande maandag bij de vergadering van de hoofdtafel Landbouwakkoord in Zaltbommel zullen we hierover harde noten kraken."

De onderhandelingen over het landbouwakkoord, dat gaat over de toekomst van de landbouw, lopen nog. Het kabinet is hierover in gesprek met landbouw- en natuurorganisaties, en lagere overheden. Maar volgens Kemp heeft het "geen enkel nut te onderhandelen over de lange termijn als zaken voor de korte termijn niet worden opgelost en boeren aan alle kanten worden belazerd".

Minister breekt bezoek af

Adema was bij de 'Grüne Woche', de grote landbouwbeurs in Berlijn, maar hij heeft zijn bezoek voortijdig afgebroken, om in het kabinet over de mestproblemen te praten. Hij wilde er vanochtend voor het begin van de vergadering inhoudelijk niks over zeggen: "Ik heb een punt op de agenda. Vandaar dat ik terug ben gekomen; het is natuurlijk voor mij een belangrijk agendapunt."

Minister Adema wil extra maatregelen nemen om het houden van katten en honden die door hun uiterlijk lichamelijk lijden verder tegen te gaan. Dat schrijft hij in een brief aan de Tweede Kamer.

Adema zegt dat het onderwerp hem niet alleen als minister raakt "maar ook als mens". "We maken onschuldige dieren het leven zuur, puur omdat we ze 'mooi' en 'schattig' vinden."

Het gaat om onder meer mopshonden en katten met dubbelgevouwen oren. Het fokken van deze dieren werd al in 2014 verboden maar illegaal wordt er nog steeds in de dieren gehandeld en mensen hebben ze als huisdier. Adema wil nu ook het in huis houden en tonen van zulke dieren verbieden.

Ook niet in reclames

"Geen enkel huisdier zou moeten lijden onder zijn uiterlijk", aldus minister Adema. Mensen die al een doorgefokt dier hebben, mogen dat houden tot het doodgaat, maar ze mogen in de toekomst geen nieuwe dieren meer aanschaffen.

Een zogeheten "houdverbod" betekent ook automatisch een handels- en importverbod, aldus de minister.

Over het vertoningsverbod schrijft de minister dat hij niet wil dat de dieren worden gebruikt in reclames, advertenties en op sociale media. "Het vaak of prominent zien van een bepaalde diersoort vergroot de vraag ernaar."

Happen naar adem

Veel mensen kiezen bij het nemen van een huisdier vaak voor kenmerken die ze schattig vinden, zoals honden met een korte snuit of katten met vouwoortjes. "Zij hebben de beste bedoelingen, maar weten vaak niet dat dieren permanent kunnen lijden onder deze eigenschappen", aldus Adema. Honden met een te korte snuit moeten bijvoorbeeld constant happen naar adem.

Dierenartsen zien nog steeds veel honden in hun praktijk die door hun korte snuit last hebben van ademhalingsproblemen en andere aandoeningen. In 2014 werd dus al een fokverbod ingesteld voor dieren die last hebben van hun uiterlijk. In 2019 kwamen daar specifieke regels bij voor honden met een korte snuit. Honden met een snuit korter dan de helft van hun schedel mogen sindsdien niet meer worden gefokt.

Er moet binnen de overheid een serieuze gedragsverandering komen als het gaat om het openbaar maken van overheidsdocumenten. Dat zegt de voorzitter van het net nieuw ingestelde Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding (ACOI), Ineke van Gent in Nieuwsuur. Ze is geschrokken van de manier waarop de overheid informatie moeilijk openbaar maakt.

"Het duurt te lang en het lakken is een soort topsport geworden binnen de overheid. Daar moeten we mee ophouden. Dat defensieve gedrag willen we aanpakken", zegt Van Gent, die vindt dat de overheid de grenzen van de wet oprekt. "Zijpaadjes om iets maar niet openbaar te hoeven maken. Je ziet het wantrouwen tussen burger en overheid toenemen. Niet langer duiken, maar transparant zijn."

Sleutelfiguren

Het adviescollege is ingesteld als onderdeel van de Wet Open Overheid (Woo), de wet die burgers toegang moet geven tot overheidsdocumenten. Vandaag bood het ACOI zijn eerste advies aan: alle werkgerelateerde chatberichten van ministers, staatssecretarissen, bestuurders en hoge ambtenaren, moeten worden opgeslagen.

Van Gent, jarenlang Kamerlid voor GroenLinks en nu burgemeester van Schiermonnikoog, zegt dat al het werkgerelateerde berichtenverkeer centraal en automatisch in een digitaal archief terecht moet komen. Het college noemt berichten van "sleutelfiguren" in het openbaar bestuur van blijvende waarde, ook voor toekomstig historisch onderzoek. Berichten van hoge ambtenaren moet de overheid tijdelijk opslaan, bijvoorbeeld vijf of tien jaar.

Sms'jes

Aanleiding zijn de ten onrechte gewiste sms'jes van premier Mark Rutte. "Zoals hij het deed, kan niet. Dat moet echt anders. Smoesjes en geitenpaadjes kunnen niet meer. Heldere afspraken en heldere regels en het aan de achterkant goed organiseren."

Van Gent maakt daarbij onderscheid tussen sleutelfiguren en andere medewerkers. "Omdat het ook overzichtelijk moet blijven. Het gaat om relevante informatie die goed toegankelijk moet zijn als je daar om vraagt", zegt Van Gent.

Het valt haar op dat bestuurders het vooral hebben over problemen en niet over oplossingen. "Laten ze hun energie steken in oplossingen. Het is helemaal niet zo moeilijk. We zijn echt op dat punt aanbeland. Kijk naar de toeslagenaffaire, de democratie is erbij gebaat."

Geen van de partijen in de Tweede Kamer is optimistisch over de staat van de democratie, de rechtspraak en het oordeel dat burgers hebben over de overheid. Dat bleek tijdens het Kamerdebat over 'de staat van de rechtsstaat'.

De moeizame afwikkeling van de toeslagenaffaire is voor verschillende Kamerleden daar het duidelijkste voorbeeld van.

"Het is precies drie jaar geleden dat Rutte en Hoekstra in gesprek gingen met de toeslagenouders. Er werd zelfs een traan gelaten", zei SP-Kamerlid Leijten. "En gisteravond horen we in Nieuwsuur dat de afwikkeling nog tot 2030 gaat duren."

Op initiatief van voormalig PvdA-Kamerlid Arib besloot de Kamer in 2021 elk jaar de balans op te maken over de rechtsstaat. Vandaag was de eerste keer. Directe aanleiding was de toeslagenaffaire en de tienduizenden gedupeerde ouders en kinderen. Maar centraal stond ook de vraag: wat mogen burgers van een zorgvuldige overheid verwachten, en krijgen zij dat ook?

Voor veel mensen voelt contact met de overheid of instanties als een uitputtende strijd, zegt CDA-Kamerlid Van Dijk. Zij schetst het beeld van burgers die hun recht proberen te halen en pas na jaren procederen de uitspraak krijgen.

"En dan is die zo ingewikkeld dat je hem niet begrijpt en voel je je dom", zegt Van Dijk. "Bij de overheid leeft een gebrek aan inlevingsvermogen."

VVD-Kamerlid Ellian noemde het ministerie van VWS dat blijft procederen om bepaalde stukken niet openbaar te maken. "Dat is geen fraai beeld." Volgens Ellian kiest de overheid te vaak de gang naar de rechter tegen haar eigen burgers. "Zij verdwalen in een brij van procedures."

Leijten wil in de wet vastleggen dat de overheid moet handelen naar de 'algemene beginselen van behoorlijk bestuur'. Dat betekent dat burgers altijd fatsoenlijk moeten worden behandeld en dat wetten of regels dat nooit in de weg mogen staan.

"Het gaat mis bij het kabinet, als leider van de verschillende ministeries die het beleid uitvoeren", zei zij. Ook PvdA en GroenLinks willen de afspraak met het kabinet dat beleid nooit hardvochtig mag uitpakken. De ChristenUnie wil dat de overheid de burger weer gaat zien als mens en niet als klant. Denk wil in de wet vastleggen dat de overheid stopt met selecteren op afkomst of nationaliteit.

De PVV heeft een andere analyse. De Nederlandse rechtsstaat heeft gebreken omdat "de elites de instituties in handen hebben", zegt Kamerlid Bosma. Hij protesteerde tegen een "steeds breder wordende roep om maatregelen tegen andersdenkenden".

Bosma is het oneens met de oproep van D66-leider Kaag tot meer "openlijk verzet tegen rechts-extremisten en complot-populisten". Hij vindt dat de gevestigde politiek zo mensen buitensluit. "De kloof zal daardoor alleen maar dieper worden en de haat groter. Want wie bepaalt wat een complottheorie is en wat niet?"

De meeste Kamerleden zijn het er wel over eens dat een onrechtvaardige en afstandelijke overheid leidt tot burgers die hun vertrouwen verliezen of zelfs afhaken. Daar komt de financiële ongelijkheid nog bij. Maar of dit ook leidt tot een groeiende groep burgers die extreme acties op touw gaat zetten, daar zijn de meningen over verdeeld.

"Zo'n bestorming van het Capitool in de VS of het parlement in Brazilië, dat is hier niet aan de orde", zegt JA21-leider Eerdmans. "We hebben een paar meelopers, maar die gaan dat echt niet doen."

Hij wijst op het laatste rapport van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). Daarin wordt gesproken van tientallen extremisten die met complottheorieën het vertrouwen in de democratische rechtsorde willen ondermijnen.

D66 verwijst ook naar een rapport, dat van inlichtingendienst de AIVD. Kamerlid Sneller: "Er zijn inderdaad heel veel afgehaakte Nederlanders die niet extremistisch worden. Maar over de harde kern moeten we niet doen of het normaal is." Eerdmans vindt dat D66 het overdrijft.

Minister Bruins Slot (Binnenlandse Zaken) wil een duidelijk onderscheid maken tussen de kleine groep die uit onvrede de rechtsstaat wil ondermijnen en burgers die zich ondanks hun boosheid nog steeds inzetten voor de samenleving. "Ik zou hen geen afhakers willen noemen, want dat zijn ze niet."

Ze verzekerde de Kamer dat het kabinet bezig is met verbeteringen. "Ik ben ervan overtuigd dat we een overheid hebben die het beste met de burgers voorheeft. Maar goede wil is geen garantie tegen onrecht."

Bruins Slot zei verder dat "de reparatie" van de overheid nog veel inspanningen zal vragen.