Fryzo Nieuwsheadlines NOS Economie van woensdag 16 januari 2019 17:18:48

De Duitse autofabrikant Volkswagen en de Amerikaanse concurrent Ford gaan samenwerken. Op de autoshow in Detroit zeiden de topmannen van beide bedrijven dat ze samen bestelbusjes en middelgrote pick-uptrucks willen ontwikkelen.

Daarna gaat Ford de pick-ups en grotere bestelbussen bouwen, ook voor Volkwagen. Volkswagen richt zich voor beide bedrijven op de bouw van kleinere bussen, de zogenoemde city vans. De eerste gezamenlijk ontwikkelde modellen komen op zijn vroegst in 2022 op de markt.

De samenwerking moet in 2023 beide bedrijven tot een forse kostenbesparing leiden. Onderhandelingen over samenwerking bij de bouw van elektrische en zelfrijdende auto's lopen nog.

Autofabrikanten moeten miljarden investeren om aan de toekomstige vraag naar schone elektrische auto's te voldoen. Daarnaast voelen ze de concurrentie van techbedrijven als Waymo en Uber bij de ontwikkeling van zelfrijdende auto's.

Tegelijkertijd staan de winsten onder druk door de afnemende economische groei. Ford Europe kondigde vorige week aan dat bij een grote reorganisatie duizenden banen verdwijnen.

Nadat Apple de prijs van het vervangen van een iPhone-batterij (buiten de garantieperiode) tijdelijk had verlaagd naar 29 euro, is de vraag explosief gestegen. Tijdens een interne bijeenkomst zei topman Tim Cook dat er 11 miljoen batterijen zijn vervangen, terwijl ze een tot twee miljoen reparaties hadden verwacht. Dat schrijft John Gruber, een doorgaans goed ingevoerde Apple-blogger.

Consumenten hadden een jaar lang de tijd om hun telefoon tegen het lagere tarief te laten repareren. Dat lijkt dus massaal te zijn gebeurd. John Gruber denkt dat Apple pas bij de start van de verkoop van de modellen iPhone XS en XR doorhad wat de impact hiervan zou zijn.

Verkoop feestdagen

De actie werd georganiseerd nadat topman Cook een brief naar aandeelhouders had gestuurd waarin hij de verwachtingen van de 'feestdagenverkoop' (de laatste drie maanden van het jaar) naar beneden bijstelde. In plaats van tussen de 89 en 93 miljard dollar verwacht het bedrijf 84 miljard dollar omzet te draaien. Eind deze maand worden de definitieve cijfers bekendgemaakt.

De bijeenkomst was begin deze maand, op 3 januari. Eerder meldde Bloomberg al dat die zou plaatsvinden. Over de inhoud was tot nu toe niks bekend.

Prijs weer verhoogd

China werd in de brief genoemd als de belangrijkste oorzaak van de lager uitkomende omzet; de verkopen vielen daar tegen. Maar als laatste verwees Cook naar het batterijprogramma, dat dus ook invloed had op de omzetdaling.

De trend is al enige tijd dat mensen geneigd zijn langer te doen met hun smartphone. Als je daar voor 29 euro een nieuwe batterij in kunt laten zetten en het toestel daardoor nog één of twee jaar kunt gebruiken, komt dat de consument goed uit, ook omdat de iPhone de laatste jaren steeds duurder is geworden. Inmiddels is de reparatieprijs weer verhoogd.

Bezorgers van maaltijdbezorger Deliveroo zijn geen zzp'ers, maar moeten volgens de cao worden betaald. Dat heeft de rechtbank geoordeeld in twee zaken die vakbond FNV had aangespannen.

Deliveroo besloot vorig jaar om medewerkers van wie de arbeidsovereenkomst afliep voortaan als zelfstandige voor het bedrijf te laten werken. Volgens het bedrijf kregen bezorgers veel meer vrijheid om zelf invulling te geven aan het werk. Er werken in Nederland 2000 mensen bij het bedrijf als zzp'er.

De rechter oordeelt dat het werk niet zodanig is veranderd dat er geen sprake meer is van een arbeidsovereenkomst. Volgens de rechtbank is de cao beroepsgoederenvervoer van toepassing en moet volgens die cao met terugwerkende kracht worden uitbetaald aan de bezorgers.

Deliveroo gaat in beroep tegen de uitspraken. Volgens het bedrijf kiezen bezorgers juist voor flexibiliteit en is er weinig steun onder koeriers voor de rechtszaak van de vakbond.

'Failliet van verdienmodel'

In een eerder kort geding was het vonnis nog dat bezorgers wel zzp'ers mogen zijn. In de uitspraken van vandaag is uitgebreider gekeken hoe bezorgers in de praktijk te werk gaan en kwam de rechter dus tot een ander oordeel.

De FNV is blij met het nieuws en denkt dat het ook gevolgen heeft voor andere maaltijdbezorgers die met zzp'ers werkt, zoals UBEReats. "Dit zou wel eens het failliet van het huidige verdienmodel kunnen betekenen", zegt bestuurder Willem Dijkhuizen.

PvdA-Kamerlid Gijs van Dijk steunde eerder een bezorger die een rechtszaak aanspande tegen Deliveroo. Hij wil dat minister Koolmees vanwege de uitspraak van de rechter politieke actie onderneemt "voor bescherming van alle mensen in schijnzelfstandigheid".

Vakbond FNV zegt tegen de NOS van plan te zijn om soortgelijke rechtszaken aan te spannen tegen UberEats en schoonmaakbedrijf Helpling.

Deliveroo-bezorgers hebben herhaaldelijk aandacht gevraagd voor hun situatie. Deze video maakten we vorig jaar:

Het wetenschappelijke tijdschrift Journal of Informetrics splitst zich af van uitgever Elsevier. Zo'n 26 redacteuren vertrekken en richten een nieuw tijdschrift op, met de naam Quantitative Science Studies. De reden voor het vertrek is het huidige verdienmodel van Elsevier.

De 26 redacteuren van de Journal of Informetrics vinden dat de artikelen gratis beschikbaar moeten zijn voor iedereen. Maar dat gaat in tegen het verdienmodel van grote uitgevers, die juist verdienen aan het verlenen van exclusieve toegang tot de artikelen. Elsevier zegt in reactie op de publicatie in het FD het te betreuren dat de redacteuren hebben besloten te vertrekken. De uitgever was al langere tijd in gesprek met hen, maar de partijen zijn er niet uitgekomen.

Nieuwe publicatievorm

Alle redacteuren gaan verder met het wetenschappelijke tijdschrift bij de Amerikaanse uitgever MIT Press. De artikelen zullen dan voor iedereen gratis te lezen zijn. Het zijn de wetenschappers die straks moeten betalen voor het redigeren en publiceren van hun artikelen.

Een Duitse universiteitsbibliotheek zal nu de kosten betalen voor de eerste drie jaar van het nieuwe tijdschrift. De Fair Open Access Alliance heeft bemiddeld tussen het tijdschrift en de Duitse bibliotheek en hoopt dat er in de toekomst meer wetenschappelijke tijdschriften zullen afsplitsen van de grote uitgevers.

Wetenschappers publiceren tijdens hun onderzoek vaak meerdere artikelen. Nu worden deze vaak nog gepubliceerd door grote uitgevers als Elsevier. Om daar toegang toe te krijgen betalen Universiteitsbibliotheken vervolgens veel geld aan de uitgevers voor deze tijdschriften, maar alleen hun leden hebben inzage in de tijdschriften.

Dat gaat volgens veel wetenschappers juist tegen de principes van wetenschappelijk onderzoek. "Het is publiek geld dat deze onderzoeken mogelijk heeft gemaakt dus het zou voor het hele publiek bereikbaar moeten zijn en niet voor de enkelen die het kunnen betalen", zegt voorzitter Johan Rooryck van de Fair Open Access Alliance.

In de wetenschappelijke wereld is al langere tijd discussie over het publiceren van wetenschappelijke artikelen. Momenteel zijn wereldwijd de meeste wetenschappelijke titels ondergebracht bij vijf grote uitgevers.

Deze uitgevers hebben, volgens veel wetenschappers, een positie waardoor zij heel hoge prijzen kunnen vragen voor de tijdschriften. "Tegenwoordig wordt een wetenschappelijk tijdschrift gezien als een luxeproduct, alsof het gaat om tassen van Louis Vuitton. Wetenschappelijke uitgevers horen geen winstmarges van 30 à 40 procent te behalen, ze moeten gezien worden als openbare nutsvoorzieningen", zegt Rooryck.

Elsevier bestrijdt dit en zegt juist ook een deel van de artikelen gratis te publiceren en kaart aan dat er veel kosten bij de publicatie van wetenschappelijke artikelen komen kijken. In een eerder verstuurde brief aan de 26 redacteuren schreef Elsevier: "Gezien de stabiele abonnee- en open access-artikelenaantallen van het tijdschrift zijn er wat Elsevier betreft geen onmiddellijke aanpassingen van het publicatiemodel nodig."

Het einde van deze discussie is dan ook nog niet in zicht. Duitse universiteitsbibliotheken hebben sinds januari het contract met Elsevier niet meer vernieuwd om de uitgever zo te dwingen tot het gratis beschikbaar stellen van alle wetenschappelijke tijdschriften.

Kwaliteit

Er zijn ook veel wetenschappers die willen blijven publiceren bij de grote uitgevers. De status van een tijdschrift speelt voor velen mee. Maar volgens Rooryck moeten wetenschappers anders gaan denken. "De kwaliteit van een tijdschrift heeft niks te maken met de naam. Het heeft juist alles te maken met de redacteuren en de kwaliteit van de auteurs."

Bij de Fair Open Access Alliance is het werk dan ook nog maar net begonnen. Door steeds meer tijdschriften weg te snoepen bij de grote uitgevers hoopt Rooryck dat het voor bibliotheken nog interessanter wordt om niet langer zoveel geld te betalen aan de uitgevers. "Volgens mij kunnen we binnen 5 jaar dit nieuwe verdienmodel doorgevoerd hebben."

Pensioenuitvoerder PGGM en Shell willen samen energiebedrijf Eneco overnemen. De twee bedrijven hebben dat laten weten in een open brief. Daarin kondigen PGGM en Shell aan dat ze als consortium-partners de mogelijkheid onderzoeken om deel te nemen in de gecontroleerde veiling van Eneco.

In december werd de veiling van de aandelen van Eneco aangekondigd. Dat gebeurt gecontroleerd, wat wil zeggen dat de huidige aandeelhouders mogen bepalen wie de aandelen mag overnemen. Dat is niet noodzakelijk de hoogste bieder. De waarde van Eneco wordt geschat op 2,5 tot 3 miljard euro.

Eneco is op dit moment nog in handen van 53 gemeenten, waarvan Rotterdam, Den Haag en Dordrecht de grootste aandeelhouders zijn. Een aantal aandeelhouders en de ondernemingsraad hebben eerder laten weten dat ze het belangrijk vinden dat de duurzame koers van Eneco wordt voortgezet.

Duurzaamheid

In de open brief zeggen PGGM en Shell dat ze die koers willen voortzetten. De bedrijven zeggen onder de indruk te zijn van de bijdrage die Eneco levert aan de overgang naar duurzame energieproductie in Nederland.

Met hun kennis, ambitie en financiële slagkracht willen ze voortbouwen op de duurzame strategie van Eneco, om daarmee een concurrerend aanbod van duurzame energieproducten en -diensten te ontwikkelen, aldus de twee bedrijven.

Follow This, een groep van ruim 4500 'groene aandeelhouders' van een aantal oliemaatschappijen, waaronder Shell, BP en ExxonMobil, spreekt van een mooie stap van Shell in de overgang naar een duurzame toekomst. Een voorwaarde is volgens Follow This wel, dat Shell een aantal sleutelfiguren van Eneco laat meedenken over de toekomst van de olie-industrie.

Quirijn Mulder, analist bij ING: "Het is niet een heel verrassende stap van Shell. Bij olie en gas hebben ze controle over de hele keten, van bron tot verkoop aan de consument. Bij duurzame energie ligt dat anders. Met Eneco zou Shell aan de verkoopkant z'n positie in duurzaam verstevigen. En ook kunnen gebruiken voor expansie naar het buitenland."

Shell is in de VS een van de grootste handelaren in groene stroom. Het bedrijf richt zich meer en meer op de (duurzame) productie en distributie van energie, omdat het ervan uitgaat dat daar in de toekomst geld mee te verdienen is en minder met fossiele brandstoffen.

De Europese Rekenkamer maakt zich zorgen over het toezicht op de Europese Centrale Bank (ECB). De ECB weigert de Rekenkamer de toegang tot documenten, methoden en handboeken die te maken hebben met het toezicht op banken door de ECB. Daardoor kan de Rekenkamer haar controlerend werk niet goed doen, zo luidt de klacht.

De gesprekken met de ECB over de toegang tot belangrijke informatie zijn vastgelopen. Dat is voor de Rekenkamer aanleiding om de wetgever, het Europees Parlement, te vragen in te grijpen. Eventueel moeten bestaande regels gewijzigd worden om te zorgen dat de controleurs toegang hebben tot elk document dat zij willen bekijken.

De Rekenkamer wil over alle bevoegdheden beschikken om de ECB te controleren bij haar toezicht op de banken. "Het is bijzonder belangrijk, gelet op de grote risico's voor de nationale schatkist als een bank omvalt." De Europese Rekenkamer zegt nadrukkelijk dat ze niet het monetaire beleid van de Europese Centrale Bank wil controleren.

21.000 miljard euro

De ECB heeft sinds eind 2014 het toezicht op de 130 grote systeembanken in de eurozone. Het toezicht was tot dan een zaak van de nationale toezichthouder, lees de nationale banken. Die grootbanken met een opgetelde balans van 21.000 miljard euro zijn goed voor viervijfde van de hele Europese bankenmarkt. Daarnaast is de ECB ook de eindverantwoordelijke voor het toezicht op de middelgrote en kleine banken.

De Rekenkamer noemt in een brief aan het Europees Parlement drie gevallen waarin de ECB weigerde documenten te verstrekken. De laatste weigering was vorig jaar en ging over de rol van de ECB rond crisisbeheersing bij het bankentoezicht.

Het gaat uitstekend met de Nederlandse popmuziek als exportproduct. In 2017 werd voor het eerst de grens van 200 miljoen euro aan inkomsten gepasseerd. Dat blijkt uit nieuwe cijfers van Buma Cultuur, dat jaarlijks de exportwaarde van het Nederlandse muziekproduct in kaart brengt.

De stijging de laatste jaren is vooral te danken aan de enorme populariteit van dancemuziek. Driekwart van de inkomsten komt uit dit genre dankzij dj's als Tiësto, Yellow Claw, Martin Garrix en Afrojack. Maar ook André Rieu en zijn Johan Strauss Orchestra is een Nederlandse act die over de hele wereld enorm veel succes boekt.

Oliver Heldens gaat met zijn de hele wereld over. In deze video vertelt hij hoe het is om een 'Nederlands exportproduct' te zijn.

Het bedrag van 201 miljoen euro is gebaseerd op buitenlandse inkomsten als rechten (22,5 miljoen euro), opnamen (12 miljoen) en optredens (166 miljoen). Buma Cultuur onderzocht 1277 Nederlandse artiesten. Daarvan waren er in 2017 zo'n 950 actief in 93 landen.

Nieuwe markten

Naast markten als de VS en Canada, waar Nederlandse dj's nu vooral succes hebben, ziet de muziekorganisatie ook nieuwe opkomende markten als Spanje en China. Vooral Azië wordt gezien als een werelddeel met veel nieuwe kansen voor Nederlandse artiesten in landen als Japan, Indonesië en Thailand.

Volgens Buma Cultuur dragen grote evenementen als Amsterdam Dance Event (ADE) en Eurosonic Noorderslag bij aan het wereldwijde succes van Nederlands repertoire. "ADE is al jaren het belangrijkste platform waar we vraag en aanbod van dance bij elkaar brengen", zegt directeur Frank Helmink van Buma Cultuur. "Dat doen we ook op Eurosonic Noorderslag, waar aanstormend talent zich kan presenteren aan managers, boekers, programmeurs en festivals. Dat zijn langjarige trajecten maar uiteindelijk zien we daar wel de effecten van."

Op tournee

Een van de Nederlandse dj's actief in een opkomende markt is Oliver Heldens. De nog maar 23-jarige artiest uit Capelle aan den IJssel is net terug uit China en India, is nu een maandje thuis, en gaat straks in maart op tournee door de VS, Canada en Mexico. Oliver heeft alleen al op Facebook drie miljoen volgers.

"Of ik dat allemaal besef? Ja, dit is voor mij wel mijn droombaan. Iets wat ik vanaf mijn twaalfde al wilde", zegt hij vanochtend in een interview in het NOS Radio 1 Journaal. "Het verveelt zeker nog niet."

Veel verschil tussen bijvoorbeeld Chinees en Amerikaans publiek is er volgens hem niet. "Ze gaan allemaal los en dansen. De Nederlanders zijn wel een stuk nuchterder. Ook een stuk minder wild dan fans in vele andere landen. Ik denk serieus dat Nederland het meest nuchtere volk heeft van de hele wereld."

Rieu hoofdstuk apart

Naast het dancegeweld is de Limburgse violist André Rieu, al zes keer winnaar van de jaarlijkse Buma Exportprijs, een verhaal apart. In 2017 kwam Rieu met zijn Johan Strauss Orkest op veel plaatsen: 44 shows in Europa, 12 shows in Amerika, 4 optredens in Santiago, 5 in Mexico.. Allemaal uitverkocht.

Ook Nederlandse (hard)rock-, punk-, en metalbands dragen bij aan het succes. De gothic en symfonische metal van Epica bijvoorbeeld. Epica trad met 20 shows op in de VS en in Zuid-Amerika in onder meer Mexico en Columbia. Tim Vantol, de rock-troubadour uit Amsterdam, trad in 2017 maar liefst 37 keer op in Duitsland en verder in Frankrijk, Spanje, Italië en België.

Klassiekers

Ook enkele klassiekers uit het popverleden brengen nog steeds geld op. Venus van Shocking Blue bijvoorbeeld - in januari 1970 de eerste Nederlandse nummer 1-hit in de Amerikaanse Billboard Hot 100 - zorgt voor inkomsten. Dat geldt ook voor oude hits als Radar Love van de Golden Earring, You van Ten Sharp en 't Kleine café aan de haven van Pierre Kartner.

De Consumentenbond sleept KLM voor de rechter vanwege het no-show-beleid van de luchtvaartmaatschappij. Dat komt erop neer dat een reiziger die een vlucht mist, ook zijn tickets voor de rest van zijn reis kwijt is, bijvoorbeeld zijn retourvlucht. KLM verkoopt de stoelen door aan anderen en krijgt er dus twee keer voor betaald.

De bond vindt de bepalingen van KLM onrechtmatig en "onredelijk bezwarend" voor passagiers. Tickets die bestaan uit verschillende onderdelen, zoals een retour, een rondreis of een vlucht met een overstap, zijn aan elkaar gekoppeld. Als een passagier een van deze onderdelen mist, vervallen ook de andere.

"Als de klant toch gebruik wil maken van het restant van zijn vlucht, dan rekent KLM een forse extra bijdrage. Deze kan oplopen tot maximaal 3000 euro", zegt de bond, die wil dat de rechter deze voorwaarde nietig verklaart. De Consumentenbond was hierover al in gesprek met de vliegmaatschappij, maar dat is op niets uitgelopen.

KLM geeft in afwachting van de rechtszaak geen commentaar en verwijst naar de vervoersvoorwaarden, waarin het beleid met betrekking tot no-show staat beschreven.

Lucratief verdienmodel

Volgens de directeur van de Consumentenbond, Bart Combée, is de balans tussen wat luchtvaartmaatschappijen mogen en wat consumenten moeten volledig scheef. "Het geld voor de niet gebruikte vlucht krijgt de passagier niet terug. De luchtvaartmaatschappij daarentegen kan de ongebruikte stoel gewoon nog een keer verkopen aan een ander. Dat is wel een heel lucratief verdienmodel."

De bond vindt dat in de Europese wet inzake passagiersrechten een verbod moet worden opgenomen op no-show-clausules. "De behandeling van die passagiersrechten ligt alleen al jaren stil", zegt Combée. Daardoor moet de zaak per maatschappij voor de rechter worden gebracht. "Bovendien is het niet gezegd dat als je je recht haalt in Nederland, de luchtvaartmaatschappij zijn voorwaarden ook aanpast voor reizigers uit andere landen."

Andere Europese consumentenorganisaties strijden mee tegen het no-show-beleid van luchtvaartmaatschappijen. Behalve KLM liggen ook British Airways, Air France, Swiss Air, Emirates, Qatar Airways, Singapore Airlines en Virgin onder vuur.

Nederland moet onderzoek doen naar de snelgroeiende markt van nagelsalons, omdat er te veel zorgwekkende signalen zijn over misstanden. Dat zegt de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen, Herman Bolhaar, in reactie op het verhaal van NOS op 3 over de nagelbranche van eerder vandaag.

"We kunnen wel stellen dat bij nagelsalons sprake is van een hoog risico op misstanden. Toch wordt er naar aanleiding van deze signalen nog te weinig actief onderzocht en te weinig samengewerkt", zegt hij.

Bolhaar wil dat inspectie, gemeenten en politie een actievere houding aannemen, omdat slachtoffers van misstanden of mensenhandel het zelf nauwelijks melden. "Dat betekent meer onderzoek naar misstanden en mensenhandel: ze moeten ernaar op zoek."

De Nationale Politie ziet vooralsnog geen aanleiding voor een groot onderzoek naar misstanden in de nagelsalonsector. Daarvoor zijn er te weinig meldingen, zegt woordvoerder Monique Mos. "We moeten keuzes maken in de aanpak van mensenhandel en hebben onze handen vol."

Mos benadrukt dat het onduidelijk is hoeveel misstanden er zijn binnen de sector. En dat de politie niet de enige is die het probleem aan moet pakken. Strengere regelgeving zou bijvoorbeeld kunnen helpen. "Want enkel binnenstappen en een nagelsalon sluiten lost het probleem niet op."

Plotselinge toename

In Nederland is de nagelmarkt groeiende. De Kamer van Koophandel telt ongeveer 9000 zaken die iets met nagels doen, in 2013 waren dat er nog 6000.

Iedereen moet alert zijn op eventuele uitbuitingszaken, vindt Bolhaar. "Dat kan al beginnen bij een klein signaal als een enorme toename in een bepaald type ondernemingen, zoals in dit geval nagelsalons. Daarbij moet je je goed afvragen wat hier mogelijk achter schuilgaat."

Dat geldt volgens Bolhaar voor alle betrokken overheidsinstanties maar ook voor consumenten en bedrijven zelf. Nagelsalons zijn volgens diensten als Europol en FIOD voor criminelen interessant om geld wit te wassen of om illegalen te laten werken.

Het voorkomen en bestrijden van mensenhandel is een prioriteit van het kabinet. Onlangs presenteerden vier ministeries gezamenlijk het programma Samen tegen mensenhandel. Daarom is het nu tijd om de daad bij het woord te voegen, zegt de Nationaal Rapporteur.

NOS op 3 dook in de wereld van de Europese nagelsalons naar aanleiding van misstanden in Engeland, België en Spanje. Ook in Nederland zijn er tal van zorgwekkende signalen, maar is er nauwelijks toezicht. Bekijk hier de video die we erover maakten:

Ook de Amerikaanse ambassadeur in Duitsland waarschuwt voor sancties tegen bedrijven die meewerken aan de Russische gasleiding Nord Stream 2. De krant Bild am Sonntag heeft brieven ingezien waarin ambassadeur Grenell bedrijven waarschuwt. Eerder deed zijn collega in Nederland hetzelfde.

"We willen benadrukken dat bedrijven die betrokken zijn bij de Russische energie-export zich bezighouden met een sector waarin een aanzienlijk risico op sancties bestaat", schrijft Grenell in de brief. Een woordvoerder zegt dat de brief niet moet worden gezien als een dreigement, maar als "een duidelijke boodschap over het Amerikaanse beleid".

Inzet is de Russische gasleiding Nord Stream 2 die momenteel in de Oostzee wordt aangelegd tussen Rusland en Duitsland. De VS betoogt dat Europa daardoor afhankelijker wordt van Rusland en dat Oekraïne als doorvoerland macht verliest. Ook wil de VS graag eigen gas aan Europa leveren.

Open brief

Eerder al waarschuwde de Amerikaanse ambassadeur in Nederland, Pete Hoekstra, dat sancties dreigen. Volgens hem moeten bedrijven snel beslissen of ze verbonden willen blijven aan het project. "En wanneer zij dat doen, heeft dat sowieso gevolgen."

Ook de Amerikaanse afgevaardigde bij de EU merkte al op dat president Trump "heel veel verschillende instrumenten" heeft om de aanleg van de gasleiding tegen te werken. "We hebben nog niet alles ingezet wat het project kan ondermijnen of zelfs volledig kan stoppen."

De Russische ambassadeur in Nederland verzekerde in een open brief dat het Russische project puur commercieel is. Hij wees op de commerciële kansen voor Europese bedrijven en schreef dat Nederland zich moest afvragen wat het liever had, "het goedkope Russische, of het dure Amerikaanse gas".

De Verenigde Staten blijven zich verzetten tegen de nieuwe gaspijplijn van Rusland naar West-Europa. Nederlandse bedrijven dreigen hier de dupe van te worden. In een gesprek met de NOS laten de ambassadeurs uit beide landen zich uit over het conflict.

De Amerikaanse ambassadeur Pete Hoekstra herhaalt dat de VS sancties voor de Nederlandse bedrijven die meewerken aan het project niet uitsluit. "De Amerikaanse regering heeft onder onze wetgeving altijd de mogelijkheid om sancties op te leggen". Hij realiseert zich dat die impopulair zijn, maar zo zegt hij: "Dit is geen populariteitswedstrijd".

Deze week reageerde de Russische ambassadeur Alexander Sjoelgin in De Telegraaf op de eerdere oproep van zijn Amerikaanse collega. Hij vindt de kritiek dat Nord Stream 2 een politieke kwestie is, ongegrond.

Volgens Sjoelgin is het een puur commerciële zaak en is de levering van gas gewaarborgd. "Rusland blijft een betrouwbare gasleverancier." Tegen de NOS zegt hij bovendien dat Pete Hoekstra "overduidelijk probeert de Nederlandse politiek te beïnvloeden" en dat dat niet hoort bij het werk van een ambassadeur.

"Hij is een goede marketeer", zegt de Russische ambassadeur over zijn Amerikaanse ambtgenoot Hoekstra. Hij vindt dat Hoekstra probeert zijn eigen "erg dure" Amerikaanse LNG-gas te verkopen. Is de kritiek van Hoekstra inderdaad een promotiepraatje voor dat eigen gas? "Nee", zegt Hoekstra stellig.

De Amerikaanse ambassadeur geeft wel aan dat Amerika "meer dan bereid" is om gas te leveren. "Maar de Nederlanders zijn geweldige zakenmensen. Die kijken naar het wereldwijde aanbod en vinden de aanbieder die het beste aan hun behoeften voldoet. De VS hoeft die wedstrijd niet te winnen."

Principekwestie

Volgens Hoekstra is het vooral een principekwestie: waarom handel je met een land dat niet betrouwbaar blijkt? De Amerikaanse ambassadeur verwijst naar de oorlog in Oekraïne, de annexatie van de Krim en het ontkennen van betrokkenheid bij het neerhalen van de MH17. "De Russen zijn geen goede wereldwijde speler geweest."

Hoekstra denkt bovendien dat Rusland met een nieuwe rechtstreekse gasleiding naar het Westen, te veel macht krijgt. "We denken gewoon dat het een vergissing is van Europa om zich in een positie te brengen waarin het meer afhankelijk wordt van Russisch gas", zegt Pete Hoekstra.

Gas door Oekraïne overbodig?

En dan is er nog die gaspijpleiding die van Rusland dwars door Oekraïne naar West-Europa gaat. Amerika is bang dat die gasleiding straks overbodig is. Daardoor zou bondgenoot Oekraïne in gevaar kunnen komen.

"Dan zou Oekraïne zijn centrale positie als hét land waar al het gas voor Europa doorheen komt verliezen", zegt Coby van der Linde, energiedeskundige bij Clingendael International Energy Platform. "Dat zou dan de inkomsten van de Oekraïense staat enorm aantasten."

Als West-Europa Oekraïne niet meer nodig heeft om het gas hier te krijgen, houdt Rusland geen hindernis meer over. Met andere woorden: Rusland hoeft geen "vrienden" te blijven met het land om de gastransport naar West-Europa niet in gevaar te brengen.

Maar Sjoelgin ontkent tegenover de NOS dat de pijpleiding in Oekraïne overbodig wordt. "Nord Stream 2 zal er niet voor zorgen dat we Oekraïne uitsluiten." Zolang het nodig blijft zal Rusland ook van die pijpleiding gebruikmaken, zegt Sjoelgin.

Volgens Van der Linde blijft de pijpleiding in Oekraïne de komende jaren nog nodig. "Dat er zoveel doorgaat als nu, dat is wel heel optimistisch. Maar dat Oekraïne nodig is als transitland, dat lijkt eigenlijk wel vast te staan."

Er is nog geen overeenkomst tussen Oekraïne en Rusland over hoeveel gas er precies via Oekraïne gaat lopen.

Nederland spreekt zich niet uit

Nederland ziet geen actieve rol voor zichzelf weggelegd bij het Nord Stream-project.

"De Nord Stream-pijpleiding door de Noordzee loopt niet over Nederlands grondgebied", zegt minister Blok (VVD) van Buitenlandse Zaken, tegen de NOS. "Het is ook niet zo dat de Nederlandse overheid daar rechtstreekse betrokkenheid bij heeft. Er zijn wel Nederlandse bedrijven bij betrokken. Maar het is verder een puur commercieel project."

Sancties van de VS zou Blok ongepast vinden. "Het staat bedrijven vrij om te beoordelen of ze wel of niet aan dit project willen deelnemen."

De vier Nederlandse bedrijven die meewerken aan Nord Stream 2 willen nog niet op de sanctiedreiging van de VS vooruitlopen. De persvoorlichter van aannemersbedrijf Allseas: "Wij speculeren niet over eventuele gevolgen van eventuele sancties." Ook Shell reageert in die trant: "Wij speculeren niet op toekomstige potentiële maatregelen."

Ondertussen gaat de aanleg van Nord Stream 2 gewoon door. "We hebben inmiddels zo'n 400 kilometer van de 2400 kilometer aan pijpleidingen aangelegd", zegt Jeroen Hagelstein van Allseas. Nord Stream 2 moet dit jaar af zijn.

Bijna overal hebben we tegenwoordig toegang tot snel internet, maar op kilometers hoogte in de lucht loopt het nog niet zo'n vaart. Een wifiverbinding in een vliegtuig is vaak sloom, duur en in veel gevallen zelfs helemaal niet mogelijk. Vliegtuigfabrikanten Airbus en Boeing hebben namelijk moeite met het inbouwen van wifi in oudere toestellen.

Luchtvaartmaatschappijen zoals KLM zijn daar de dupe van. Of elke reiziger op korte termijn in de lucht kan mailen, Facebooken of Instagrammen is daarom maar zeer de vraag.

Boeing en Airbus zijn de twee grootste vliegtuigfabrikanten ter wereld. Luchtvaartmaatschappijen van alle continenten vliegen met hun toestellen en zijn van die bedrijven afhankelijk voor het inbouwen van een wifi-antenne in het vliegtuig. En dat is veel moeilijker dan gedacht, zegt luchtvaartdeskundige Joris Melkert van de TU Delft.

Zo heeft Boeing moeite met het inpassen van wifi in de populaire Boeing 777 en loopt Airbus tegen problemen aan met de A330, eveneens een veelgebruikt toestel op de lange afstand. In totaal zijn er van deze toestellen bijna 2700 verkocht.

Puist

Melkert vergelijkt de benodigde antenne voor wifi in het toestel met een grote puist. "Maar dan op de bovenkant van de romp. De antenne is een fors apparaat van 1 bij 2 meter. Het installeren is een hele operatie."

"Airbus heeft geprobeerd de wifi-antenne aan de achterkant van de A330 te plaatsen, maar dat is mislukt", zegt hij. "Het blijkt dat je zo'n pukkel niet zomaar op een ouder vliegtuig kan plaatsen, zonder dat de andere 26 antennes er last van hebben."

Airbus merkte het probleem op na een van de eerste vluchten van een toestel met een wifi-antenne. "Door de grootte van de antenne veranderde de vorm van het vliegtuig een beetje en stroomde lucht er anders langs", zegt Melkert daarover.

"Vlak achter de wifi-antenne staat de antenne van de zogeheten Emergency Locator Transmitter, die begint te zenden bij een noodsituatie. Die werd van links naar rechts gezwiept en begon langzaam los te zitten." Passagiers hoorden dat gerammel in de cabine.

Volgens de luchtvaartdeskundige zouden er zelfs scheurtjes in een vliegtuig zijn ontstaan. De Europese luchtwaardigheidsautoriteit, EASA, heeft daarom voorlopig extra controles en onderhoud geëist.

Bij Airbus zijn de problemen bekend. "De luchtvaartmaatschappijen die er last van hebben zijn er over geïnformeerd en we zijn bezig met een oplossing."

Het tweede probleem deed zich voor bij Boeing 777-toestellen en heeft te maken met de antivriesvloeistof die op vliegtuigen wordt gespoten als het koud is. "Dat spul heet de-icing fluid en wordt gebruikt wanneer er kans is op ijsvorming op het vliegtuig", zegt Melkert. "Vorig jaar bleek dat bij sommige vliegtuigen van Boeing, onder meer bij een toestel van Delta Airlines, deze vloeistof onder de overkapping van de antenne begon te lekken."

Hartstikke duur

Het inbouwen van wifi-antennes is niet alleen complex, waardoor het veel problemen oplevert, maar volgens Melkert ook nog eens erg duur. "Een vliegtuig moet om een wifi-antenne te installeren drie dagen aan de grond blijven. Dat gaat niet om een paar tientjes, maar al snel om honderdduizenden euro's. Voor de meeste luchtvaartmaatschappijen kan dit financieel niet uit, want vliegtuigen zijn bijna altijd in de lucht. Daarom wachten zij op een structurele oplossing van de fabrikanten."

KLM doet dat bijvoorbeeld. De vloot van de grootste Nederlandse luchtvaartmaatschappij bestaat voornamelijk uit Boeing- en Airbus-vliegtuigen. In 2012 kondigde KLM al aan dat toestellen uitgerust zouden worden met wifi. Dat zou vanaf 2013 gebeuren. Vandaag de dag heeft KLM nog maar twee oude toestellen met internettoegang rondvliegen. Dat brengt het totaal op vijftien van de 116 passagiersvliegtuigen, want bij de nieuwe Boeing 787 Dreamliners zijn bij de bouw al wifi-antennes geplaatst.

Bij KLM erkennen ze dat het implementeren van wifi in haar vloot inderdaad langer duurt dan gedacht. "Wij gebruiken onze vloot maximaal", zegt de luchtvaartmaatschappij. Toch heeft de maatschappij twee Boeing 777-vliegtuigen mét wifi. "KLM is vol goede moed begonnen aan de installatie", zegt Melkert. "Vervolgens liep de maatschappij tegen allerlei hordes aan, waarna is besloten om het project eerst maar stil te leggen."

KLM verwacht in 2019 toch tussen de elf en vijftien Boeings en drie A330's van wifi te voorzien. Melkert vindt het moeilijk om in te schatten of het nieuwe doel van KLM realistisch is, maar weet wel dat het probleem sowieso over vijftien jaar opgelost is, omdat nieuwe vliegtuigen allemaal standaard wifi hebben. "Een generatie vliegtuigen gaat vijftien tot twintig jaar mee."

Dat sommige maatschappijen toch wifi-antennes in hun oudere Airbussen en Boeings hebben geplaatst, noemt Melkert "marketing". "Maar of ze blij zijn met hun marketingstrategie weet ik niet. Want als je als maatschappij in het nieuws komt met allerlei problemen met de vliegtuigen, die door de wifi-antenne komen, dan is dat dodelijk voor je imago."

Komt de telefooncel terug?

Wifi in het vliegtuig wordt dus langzaamaan gebruikelijker, maar is nog steeds in ontwikkeling. "En dat duurt nog wel even", volgens de luchtvaartdeskundige. Niet alleen door het installeren van wifi-antennes, maar ook door de bandbreedte en de internetsnelheid vanwege het beperkte aantal satellieten in de lucht. "Als we met ruim 200 mensen aan boord gaan internetten, dan zal de snelheid voorlopig nog wel tegenvallen."

Toch zou het de manier waarop we vliegen kunnen veranderen, denkt hij. "Ik kan mij voorstellen dat er telefooncellen of stiltecoupés komen. Of dat je voorin stille zitplaatsen en achterin belplaatsen kan boeken. Tenslotte wil je niet je hele vlucht naast iemand zitten die met z'n schoonmoeder zit te ruziën."

"Tegen de tijd dat wifi helemaal normaal is, zullen er vast luchtvaartmaatschappijen zijn die daarmee gaan experimenteren. Misschien breng ik hen nu wel op een idee."

Het gebeurt niet vaak dat een scheiding de voorpagina van The Wall Street Journal haalt. Die twijfelachtige eer viel Jeff Bezos nu ten deel. De rijkste man ter wereld - en topman van Amazon - maakte woensdag bekend dat hij en zijn vrouw MacKenzie gaan scheiden. En dat kan verregaande gevolgen hebben voor hun opgebouwde vermogen en macht.

Dat is nu 137 miljard dollar. De kans bestaat dat dat wordt gehalveerd (zie kader), wat Microsoft-oprichter Bill Gates weer de rijkste man ter wereld zou maken. Daarnaast wordt de 48-jarige MacKenzie dan de rijkste vrouw ter wereld. De miljarden zitten in Amazon-aandelen (16,3 procent). Naast geld zou dat haar ook een van de grootste aandeelhouders maken, met de bijkomende macht.

Bezos, 55, maakte het nieuws wereldkundig via een tweet. Wat hij er niet bij vertelde, is dat roddelblad The National Enquirer op het punt stond een artikel te publiceren over een vermeende affaire met de 49-jarige actrice Lauren Sanchez. Volgens het blad duurt de affaire al acht maanden en heeft hij zijn geliefde onder meer meegenomen naar "exotische oorden met zijn privéjet".

Een media- en techjournalist van NBC zegt dit nieuws van meerdere bronnen bevestigd te hebben gekregen. Een bron van nieuwssite Vox.com meldt dat Jeff en MacKenzie al gescheiden leefden toen zijn relatie met Sanchez begon.

In gesprek met de Duitse uitgever Axel Springer roemde Jeff Bezos vorig jaar nog zijn aanstaande ex-vrouw. "Ze trouwde met deze man die werkt op Wall Street en een jaar na onze bruiloft zeg ik tegen haar dat ik ontslag wil nemen en naar de andere kant van het land wil verhuizen om op internet boeken te verkopen." Volgens Bezos was haar eerste reactie "Geweldig, laten we gaan!" Om vervolgens nog wel even te vragen: "Wat is het internet?" De miljardair zag hierin het bewijs dat zij, net als zijn familie, achter hem stond.

MacKenzie was in de beginjaren van Amazon nauw betrokken bij de opbouw van het bedrijf. "Ik was er toen hij het zakenplan schreef en werkte met hem en vele anderen in de omgebouwde garage, de kelder van het warenhuis [...]", schreef ze in 2013 in haar recensie van het boek over haar man, dat volgens haar veel feitelijke onjuistheden bevatte.

Het imperium Amazon

Jeff Bezos heeft in bijna 25 jaar (5 juli dit jaar) een enorm bedrijf opgebouwd. Hij deed dat, schrijft biograaf Brad Stone in zijn boek over Bezos, door klanten altijd voorop te stellen en de prijs zo laag mogelijk te houden. Ook geloofde hij dat het via boekverkoop mogelijk zou zijn om een imperium op te bouwen.

De afgelopen jaren is Amazon uitgegroeid tot een wereldwijd imperium. In juni 2017 schreven we wat Amazon allemaal doet:

Waar hij klanten hoog in het vaandel heeft staan, komen medewerkers er bekaaider af. Als medewerkers een mail doorgestuurd krijgen waarin Bezos alleen de "?" als opmerking plaatst, weten ze dat het menens is. Er is een klacht ingediend bij de hoogste baas en die moet zo snel mogelijk worden opgelost. Alles moet daarvoor wijken. De druk is dus hoog.

Vanaf de start van zijn bedrijf is Bezos daarnaast heel zuinig. In die tijd, midden jaren 90, werden deuren omgebouwd tot bureaus en moesten medewerkers zelf hun reiskosten betalen. In de boardroom van Amazon staat nog altijd een verwijzing naar die tijd in de vorm van zo'n omgebouwde deur; die is nu een vergadertafel.

In 2015 publiceerde The New York Times een groot onderzoeksverhaal over de werkcultuur bij Amazon, waaruit bleek dat die keihard was en dat er een negatieve sfeer hing. In oktober vorig jaar besloot Bezos, na hoge druk, wel het minimumloon van zijn medewerkers te verhogen.

Andere 'hobby's'

Met zijn Amazon-vermogen investeert Jeff Bezos inmiddels ook in andere dingen. Zo deed hij op 5 augustus 2013 iets verrassends: hij besloot The Washington Post te kopen voor 250 miljoen dollar.

De investering viel tegelijkertijd in het niet bij wat hij jaarlijks uitgeeft aan Blue Origin, zijn ruimtevaartbedrijf. Daarmee wil hij, net als collega-miljardair Elon Musk, de ruimte in. Waar Musk van zijn SpaceX nu al een commercieel succes moet maken om te kunnen overleven, ziet Bezos het echt als een hobby.

Maar wel een met een serieuze ondertoon. "Dit is het belangrijkste werk dat ik doe", zei hij erover.

Over de space race tussen Jeff Bezos en Elon Musk maakten we eerder deze video:

Wat de scheiding tussen Jeff en MacKenzie betekent voor The Washington Post en Blue Origin is nog onduidelijk. Een financieel columnist schrijft op de site van persbureau Bloomberg dat de zet niet betekent dat MacKenzie hierdoor opeens een grote stem in de bedrijfsvoering van Amazon krijgt. Jeff Bezos houdt de leiding over het bedrijf.

Wel zijn alle ingrediënten aanwezig om dit verhaal te laten uitgroeien tot de meest fascinerende scheiding van 2019. Ook al is het jaar pas net begonnen.

Het ruimtevaartbedrijf SpaceX van Elon Musk ontslaat 10 procent van de ongeveer 6000 werknemers. De redenering is dat het bedrijf gestroomlijnder moet worden om zijn ambitieuze doelen waar te kunnen maken.

Het bedrijf, met een geschatte waarde van 30 miljard dollar, is financieel gezond. Met de ontslagen wil het zich voorbereiden op enkele grote projecten die eraan komen.

"We willen ruimtebevoorrading blijven doen voor onze klanten, daarnaast een ruimtevaartuig ontwikkelen voor een reis naar een andere planeet en wereldwijd internet vanuit de ruimte leveren. Daarom moeten we afslanken", schrijft het bedrijf over de ambities voor de komende jaren. "Er zijn eerder bedrijven failliet gegaan die maar een van deze dingen probeerden te doen."

Ruimtereis

Afgelopen week presenteerde SpaceX nog een nieuw prototype raket, Starship, waarmee Musk naar de maan en uiteindelijk Mars wil vliegen. Dat project zal naar schatting 10 miljard kosten.

Het bedrijf verdient geld met het lanceren van satellieten en de bevoorrading van het internationale ruimtestation ISS. Het ruimtevaartbedrijf doet dat met raketten die herbruikbaar zijn.

SpaceX zegt ontslagen werknemers acht weken salaris mee te zullen geven en wil hen helpen nieuw werk te vinden.

Jongeren van 15 zouden geen maaltijden meer mogen bezorgen. Dat zegt vakbond FNV, nu deze week een jonge maaltijdbezorger werd aangereden en overleed. De bond noemt maaltijden bezorgen gevaarlijk en vindt het werk daarom ongeschikt voor kinderen.

Gisteravond kwam een jonge maaltijdbezorger rond 21.00 uur om het leven bij een ongeluk in Utrecht. De fietsende jongen werd vermoedelijk tijdens het oversteken aangereden. Hij overleed de ochtend erna in het ziekenhuis.

"Wij scharen dit onder gevaarlijk werk", zegt een woordvoerder van FNV. "Je hebt te maken met verkeerssituaties, met werkdruk en je krijgt vaak maar per levering betaald. Dat leidt tot situaties waardoor wij het als gevaarlijk werk beschouwen." Ook het feit dat maaltijdbezorgers vaak in het donker werken en het risico lopen om overvallen te worden, maakt de baan volgens de bond gevaarlijk.

Exacte cijfers zijn niet bekend, maar het bezorgen van maaltijden is onder tieners een populaire bijbaan. Volgens de regelgeving mogen 15-jarigen op een schooldag maximaal twee uur per dag werken, en dan ergens tussen 07.00 en 19.00 uur. Ze mogen volgens de arbo-regels alleen lichte arbeid verrichten; gevaarlijk werk is uit den boze.

De Poolse autoriteiten hebben dinsdag de verkoopdirecteur van de Poolse vestiging van telecomgigant Huawei gearresteerd. Dat meldt de Poolse publieke omroep. De Chinees Weijing W. wordt beschuldigd van spionage voor de Chinese overheid.

Het kantoor van Huawei en het huis van W. zijn doorzocht door de Poolse binnenlandse veiligheidsdienst, meldt de omroep. Hierbij zijn documenten en elektrische gegevensdragers meegenomen.

Volgens een woordvoerder van de Poolse veiligheidsdienst is de arrestatie gebaseerd op individuele activiteiten van W. en staat Huawei er los van.

Ontkennen beschuldiging

Naast W. is ook een Poolse verdachte aangehouden op beschuldiging van spionage voor China. Hij werkte tot voor kort voor telecomprovider Orange en tot 2011 voor de binnenlandse veiligheidsdienst, meldt de omroep.

De twee zeggen dat ze onschuldig zijn, maar willen verder niets loslaten. Als ze worden veroordeeld kunnen ze tot 10 jaar cel krijgen. Het is niet duidelijk waarvan ze precies worden beschuldigd.

Huawei zegt de zaak te onderzoeken en onthoudt zich verder van commentaar.

Negatief in het nieuws

Het Chinese smartphonemerk Huawei is de laatste tijd vaak negatief in het nieuws. In december werd een topvrouw van het bedrijf aangehouden in Canada vanwege het schenden van de Amerikaanse sancties tegen Iran.

Daarnaast zijn er in de VS en in Europa veel zorgen over mogelijke spionage door Huawei. Harde bewijzen daarvoor zijn tot nu toe niet geleverd.

Er is in Groningen, Drenthe en delen van Overijssel te weinig plek op het stroomnetwerk om nieuwe zonneparken aan te sluiten. Verschillende plannen kunnen daardoor voorlopig niet doorgaan.

Voetbalvereniging Nieuw Buinen in Drenthe wil bijvoorbeeld het dak bedekken met honderden zonnepanelen, maar kreeg te horen van Enexis dat dat niet gaat. Er is te weinig capaciteit voor grootverbruikers. "Het is een teleurstelling", zegt oud-voorzitter Siert van der Laan. "We zijn een heel traject opgestart, iedereen was enthousiast."

Volgens de landelijke netbeheerder Tennet zijn er te veel ondernemers die in het noorden van het land zonnepanelen willen neerleggen. "Ondernemers gaan naar plekken waar de kosten laag zijn, waardoor het rendement hoger is. Er zijn veel plannen voor gebieden waar de grondprijs lager is."

Zonnepanelen die door huishoudens worden geplaatst, kunnen wel op het net worden aangesloten.

Plannen

Er zijn momenteel plannen in heel Nederland voor 3,7 gigawatt aan groene stroom, zegt Tennet. Ter vergelijking, de kerncentrale Borssele heeft een capaciteit van nog geen 0,5 gigawatt. De netbeheerder waarschuwde vorig jaar april al voor de capaciteitsproblemen.

"Ontzettend teleurstellend, maar de netten kunnen al die aanvragen niet aan", zegt Jeroen Brouwers van Tennet. Volgens de netbeheerder kunnen op sommige plekken de problemen dit jaar worden opgelost, op andere plekken duurt het langer. "We leggen al meer kabels aan, maar dat kan niet allemaal tegelijk. De problemen oplossen duurt jaren."

Al die plannen worden nu nog niet met elkaar afgestemd. In het klimaatakkoord staan afspraken om dat voortaan wel te doen. Minister Wiebes zegt: "Het hele land vol leggen met kabels, dat doen we niet. We moeten elke keer als we grootschalig duurzame energie neerleggen, er goed over nadenken of en hoe we ergens een aansluiting willen of al hebben. (...) Dat is weleens misgegaan. Daarom is het belangrijk dat we met elkaar een plannetje maken. Dat komt er voor alle regio's van Nederland."

Tassen gemaakt van oude postzakken, apparaten die niet bij een klein defect al in de prullenbak belanden, deelauto's en -fietsen. Het zijn allemaal voorbeelden van de circulaire economie. Voor het eerst is het aandeel van hergebruik in de Nederlandse economie geïnventariseerd. Er blijken heel veel goede initiatieven te zijn maar er gebeurt nog lang niet genoeg om de doelstelling van het kabinet te halen: een volledig circulaire economie in 2050.

Circulaire productie gebruikt zo min mogelijk nieuwe grondstoffen en levert producten af die duurzaam en reparabel zijn. Het kabinet wil dat Nederland voorop gaat lopen in deze ontwikkeling. Nederland kent 1500 innovatieve circulaire bedrijven, heeft het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) berekend. De sector biedt werk aan 420.000 mensen.

In totaal zijn er volgens het PBL 85.000 circulaire activiteiten. Onderzoeker Trudy Rood is "aangenaam verrast" door dit resultaat, maar constateert in haar rapport ook dat circulaire initiatieven nog maar een klein deel van de economie vormen.

Het onderzoek 'Circulaire economie in kaart' is een soort nulmeting om de komende jaren de voortgang van de circulaire economie te kunnen meten. Veel van de huidige circulaire activiteiten zijn nog gericht op recycling; het hergebruik van plastic of andere afvalstromen als grondstof voor nieuwe producten. Maar de circulaire economie omvat volgens de onderzoekers veel meer dan dat.

Bezit wordt gebruik

Om te voorkomen dat recycling nodig is moeten nieuwe producten veel duurzamer worden. Zo is veel consumentenelektronica nu direct waardeloos als er een klein onderdeel stuk is. Nederlandse bedrijven als Fairphone en het koptelefoonmerk Gerrard Street proberen dat te veranderen door producten aan te bieden die bestaan uit makkelijk te vervangen losse onderdelen. Bij duurdere producten zoals auto's en fietsen is dit al heel normaal. Bouwbedrijven werken aan huizen die in hun geheel verplaatst kunnen worden, of uit losse onderdelen bestaan die later op een andere manier hergebruikt kunnen worden.

Verder moet de zogenoemde deeleconomie verder gestimuleerd worden. Veel mensen hebben een klopboormachine, bladblazer, grasmachine of kettingzaag die hooguit een paar keer per jaar gebruikt worden. Via organisaties als Peerby kunnen mensen zulke zaken in hun buurt lenen of huren bij de buren. Via een bedrijf als Snappcar kunnen mensen een auto van een particulier huren en zien daarmee af van hun eigen - tweede - auto.

Philips verhuurt ook verlichting aan grote bedrijven en vernieuwt die als het nodig is. Duurzaamheid wordt hierdoor een wezenlijk onderdeel van het verdienmodel. Bedrijven doen dat inmiddels ook met wasmachines en auto's door middel van private-lease en zelfs met spijkerbroeken.

Al deze initiatieven zijn nu nog uitzondering op de regel. De onderzoekers pleiten daarom ook voor een publiekscampagne om bijvoorbeeld het tweedehandsimago van gerecyclede producten te verbeteren.

Regels moeten aangepast

Om bedrijven te stimuleren circulair te produceren moet overmatig gebruik van grondstoffen duurder gemaakt worden, concluderen de onderzoekers. Nu is het vaak nog lucratief om niet circulair te produceren en dat moet veranderen volgens het PBL. Daarnaast moeten bedrijven geholpen worden door aanpassing en vereenvoudiging van wet- en regelgeving. Zogenoemde certificeringseisen staan de introductie van producten uit reststromen vaak in de weg.

Staatssecretaris Van Veldhoven erkent dat er nog veel moet gebeuren om een circulaire economie te krijgen: "Alle economische sectoren moeten veranderen als we klimaatverandering willen tegengaan." Ze vindt recycling een belangrijk onderdeel, maar erkent dat producten ook anders moeten worden ontworpen.

De staatssecretaris benadrukt bijvoorbeeld dat er in het onderwijs aandacht moet worden besteed aan het opleiden van mensen die zorgen voor een "economie zonder verspilling." Van Veldhoven komt binnenkort met nieuwe plannen.

Ford Europe en Jaguar Land Rover (JLR) zetten het mes in hun personeelsbestand. Bij beide autofabrikanten verdwijnen duizenden banen.

Ford Europe zegt dat het de Europese Ford-tak weer winstgevend wil maken. Het bedrijf lijdt al jaren verlies. het bedrijf overweegt te stoppen met de productie van MPV's en concentreert zich op het produceren van de winstgevender crossovers en SUV's.

Het bedrijf heeft 53.000 mensen in dienst. De bedrijfsleiding zegt niet hoeveel mensen er weg moeten, wel dat het er duizenden zullen zijn. De leiding hoopt dat gedwongen ontslagen kunnen worden voorkomen.

De vestiging in Bordeaux, waar automatische versnellingsbakken worden gemaakt, gaat dicht en de hoofdkantoren van Ford UK en Ford Credits worden samengevoegd. Topman Steven Armstrong sluit meer bedrijfssluitingen niet uit.

Brexit

Bij het maken van de plannen is geen rekening gehouden met de gevolgen van een eventuele harde brexit of een no-deal-brexit. "Als het met de brexit verkeerd gaat, moeten we er nog eens naar kijken", zei Armstrong.

Ford stopt hoogstwaarschijnlijk met de ontwikkeling van nieuwe dieselmotoren voor de kleinere modellen en wil voor alle modellen een elektrische of hybride versie ontwikkelen.

Jaguar Land Rover

Bij het Britse JLR verdwijnen eveneens duizenden banen, hier als gevolg van de tegenvallende verkoop in China en het ineenstorten van de verkoop van dieselauto's in Europa.

Verder is het bedrijf miljoenen kwijt aan voorbereidingsmaatregelen voor de brexit. Veel JLR-auto's worden in het Verenigd Koninkrijk gebouwd. Als het brexit-voorstel van de Britse regering niet door het Lagerhuis komt en het tot een no deal komt, zullen de kosten verder oplopen en verdwijnen bij JLR en toeleveranciers tienduizenden arbeidsplaatsen.

Cryptohandelsplatform Coinbase heeft sinds 5 januari meerdere aanvallen gesignaleerd op de blockchain van cryptomunt ethereum classic (ETC). De ETC is een relatief kleine munt. Het handelsplatform zelf is niet gehackt.

De organisatie spreekt van een 'reorganisatie in de blockchain' die er onder andere toe leidde dat bepaalde munten twee keer uitgegeven konden worden. Coinbase schat het dubbel uitgegeven bedrag op meer dan 1 miljoen dollar.

Het gaat om transacties in ethereum classic munten. Die transacties heeft het platform sinds 5 januari stilgelegd. Het aankopen of verkopen in andere munteenheden kon wel gewoon doorgaan.

De ETC munt is ontstaan na een splitsing van de ethereum munt in 2016. De andere munt die daarbij ook ontstond (ETH) is veel groter, en is niet geraakt door deze aanval.

Coinbase is een van de grootste handelsplatforms voor cryptovaluta, je kunt er cryptomunten kopen en inwisselen. Volgens de huidige status op de website is ETC nu 'under maintenance'.

Wat is er gebeurd?

De aanvallen van afgelopen dagen hebben ingegrepen in de 'ethereum classic blockchain' waarlangs transacties in cryptomunten zoals ethereum classic geregeld worden. Die 'keten' is in feite een soort grote gezamenlijke boekhouding van transacties.

Anders dan bij 'gewoon' geld zoals euro's en dollars, is er bij cryptomunten geen centrale toezichthouder die voorkomt dat er gefraudeerd wordt met de munten. De beveiliging van cryptomunten, in feite niet veel meer dan een computercode, wordt geregeld via een systeem waaraan alle computers die deelnemen aan de gezamenlijke boekhouding van die munt meewerken.

Wetenschapsjournalist Krijn Soeteman legt uit hoe het zit. Om een transactie te kunnen doen, moet eerst een juiste code geraden worden. Het raden van die code is heel moeilijk, daar is veel rekenkracht voor nodig. Immers, er zijn heel veel mogelijke codes die allemaal uitgeprobeerd kunnen worden, en dat kan veel werk zijn. Vergelijk het met het raden van een pincode, maar dan nog veel ingewikkelder.

Alle computers binnen het netwerk van de cryptomunt rekenen mee aan die mogelijke oplossing. Wie hem het eerst oplost wordt beloond in een vastgesteld aantal munten (dat zorgt ervoor dat mensen de moeite blijven nemen om hun computers mee te laten gokken).

Als er juist geraden is, wordt er een reeks transacties (een 'block') toegevoegd aan de keten ('chain'). Ze worden in feite dus bijgeschreven in de gedeelde boekhouding. De keten wordt dan een stukje langer. Als meer dan de helft van de computers in het netwerk deze toevoeging accepteert, is ze vanaf dan onderdeel van de gezamenlijke boekhouding. Voor volgende berekeningen wordt vanaf dan de langste keten gebruikt.

Deze manier van transacties verwerken zorgt ervoor dat het lastig is om te frauderen met transacties. Om gemanipuleerde transacties in de gezamenlijke boekhouding bij te kunnen schrijven, bijvoorbeeld zodat je een munt twee keer uit kan geven, heb je namelijk meer dan de helft van de rekenkracht van alle meerekenende computers in het netwerk nodig.

De aanvaller wil namelijk dat zijn keten, met daarin de frauduleuze transactie, wordt overgenomen door de andere computers in het netwerk. Hij moet er dus voor zorgen dat zijn keten langer is dan alle andere, en dat een meerderheid van de rekenkracht hem dan accepteert en overneemt.

Zo kan hij bijvoorbeeld ETC aan iemand verkopen voor dollars, en er vervolgens voor zorgen dat de transactie van zijn ETC aan de ander nooit in de gezamenlijke boekhouding wordt opgenomen. Hij krijgt dus zijn dollars én houdt zijn ETC, die hij daarna opnieuw kan uitgeven.

Die benodigde meerderheid van de rekenkracht krijg je niet eenvoudig. Toch is dat mogelijk gebeurd, volgens Coinbase. Op 7 januari meldt het platform: "We hebben tot nu toe in totaal 15 reorganisaties [van de blockchain] geïdentificeerd, 12 daarvan bevatten dubbele uitgaven."

Grote munten buiten schot

Dit soort aanvallen vormt vooral een bedreiging voor kleine munten. "Bij elke kleine munt die gebruikmaakt van een vergelijkbaar systeem als bitcoin of ethereum kan het voorkomen", aldus Soeteman.

Grotere munten blijven buiten schot. "De kans dat dit gebeurt bij een cryptomunt als bitcoin is vrijwel nihil, omdat het netwerk veel groter is en er veel meer voor nodig is om meer dan de helft van de rekenkracht te krijgen. Dat kost zoveel geld, dat heeft eigenlijk geen zin."